Χριστόδουλος Χατζηπέτρος: ο πανταχού παρών βλάχος αγωνιστής (περίληψη)
Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 1414 (27.08.2021)
Χατζηπετραίοι
«Τοῦ Χριστοδούλου Χατζῆ Πέτρου ἡ οἰκογένεια ἦτο, φαίνεται, πρὸ πολλῶν ἐτῶν μία τῶν διαπρεπουσῶν ἐν τῇ κωμοπόλει Βιτερνίκου[1] τοῦ Ἀσπροποτάμου.» «Πριν το 1825, το Βετερνίκο αριθμούσε περισσότερα από 500 σπίτια και ήταν το κατεξοχήν κέντρο του τόπου.»
Ο παππούς τού Χριστόδουλου γερο–Χατζηπέτρος, κοτζάμπασης της περιοχής, συνεργαζόταν αρμονικά με τον Νικόλα (;) γερο–Στορνάρη, αρματολό της περιοχής Ασπροποτάμου και μέχρι τα 1800 περίπου που πέθανε ο γερο–Στορνάρης ακολουθούσαν κοινή πολιτική προς τους Τούρκους.
Όταν όμως πέθαναν οι γερο–Χατζηπέτρος —σε ηλικία μάλιστα 118 ετών(!;)— και γερο–Στορνάρης κι ανέλαβαν τα ηνία τα παιδιά τους Γούσιος (κοτζάμπασης) και Ευθύμιος (αρματολός) αντίστοιχα, άρχισε σε αρκετές περιπτώσεις να υπάρχει δυσαρμονία στις μεταξύ τους σχέσεις και στην πολιτική τους προς τους οθωμανούς.
Γενικά οι Χατζηπετραίοι είχαν μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία. Ακόμα και τα κτήματα ολόκληρων χωριών τούς ανήκαν. Κατείχαν επίσης δύο πολυτελείς κατοικίες, μία στο Βετερνίκο και μία στην Πόρτα.
1794.05.10: Γέννηση Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, εκπαίδευση
Ο Γεώργιος (Γούσιος) Χατζηπέτρος παντρεύτηκε κάποια Ξανθή, από την οποία απέκτησε πολλά παιδιά: Τον πρωτότοκο Σταθάκη, τον Ιωάννη, τον Πέτρο και τέλος τον βενιαμίν τους, τον Χριστόδουλο, που γεννήθηκε στις 10 Μαΐου 1794. Αφού έμαθε τα πρώτα του γράμματα στον Ασπροπόταμο, τον «ἔπεμψεν εἰς Σέῤῥας τῆς Μακεδονίας (…) χάριν πλειοτέρας μαθήσεως.»
«Όταν θαυμάζαμε, με τους συναδέλφους μου στην Αθήνα, (τον Χατζηπέτρο) τον εντυπωσιακό υπασπιστή του βασιλιά Όθωνα, την υπέροχη στολή του παλικαριού, τους φαρδείς του ώμους, το κυρτό στήθος του και τη δυνατή κορμοστασιά του, που θύμιζε Ηρακλή του Φαρνέζε, (…) ένας ρωμαλέος ορεσίβιος Βλάχος, από τις ποιμενικές φυλές της Πίνδου. Αυτό εξηγεί ταυτόχρονα και την φυσική του όψη και το γεγονός ότι τον εξέλεξαν να διοικήσει τις στρατιωτικές μονάδες που έπρεπε να βρουν το κύριο στήριγμά τους σ’ αυτή την ορεινή περιοχή.»
1812: Επίσκεψη σε Μέγα Ναπολέοντα
Ενώ ο δεκαοχτάχρονος Χριστόδουλος σπούδαζε στις Σέρρες, μετέβη στην Βιέννη «χάριν ἐμπορίου» και με όλη την τόλμη της νεότητός του παρουσιάστηκε στον Μέγα Ναπολέοντα και του ζήτησε «ἀνεξαρτησίαν τινὰ ὑπὲρ τῆς πατρίδος των. Ὁ Ναπολέων, συγκινηθεὶς, ὑπεσχέθη προθύμως, ἀλλὰ μετά τὴν ἀποκατάστασιν τῆς εἰρήνης τῆς Εὐρώπης. (…) Ταῦτα ἀκούσας ὁ Θεσσαλὸς καὶ εἰκάσας ἴσως ὅτι ὁ κατακτητὴς τῶν θρόνων παρέπεμπε καὶ τοὺς Ἕλληνας εἰς τὰς ἑλληνικὰς καλάνδας, ἐπανέκαμψε βαρυθυμῶν.»
1813: Οι Χατζηπετραίοι ξαναποκτούν το αξίωμα του προεστού
Στα 1813 ο Αλή πασάς ξαναέδωσε στον Γούσιο Χατζηπέτρο το αξίωμα του προεστού, που πρόσκαιρα ειχε χάσει, ζήτησε όμως σαν εχέγγυο να μείνει ο γιος του Χριστόδουλος στην αυλή του στα Ιωάννινα. Ο Χριστόδουλος καθυστέρησε όσο μπορούσε και μόλις στα 1817, σε ηλικία 23 ετών, πήγε στα Ιωάννινα και, εξαιτίας της μόρφωσής του, ο Αλής τον διόρισε δεύτερο γραμματέα του.
Γάμος(;) Χριστόδουλου Χατζηπέτρου με θυγατέρα του Κλινοβίτη προεστού παπα–Θανάση Οικονόμου
Ο Γούσιος Χατζηπέτρος, βλέποντας την δύναμη των Στορναραίων, επιθύμησε να συμπεθερέψουν οι δύο οικογένειες των γειτονικών χωριών και ζήτησε την κόρη του Στορνάρη Ειρήνη για τον γιο του Πέτρο, που βρισκόταν στην Βιέννη. Ο Στορνάρης όμως είχε πικραθεί, επειδή παλαιότερα, πριν χάσουν το αξίωμα του προεστού οι Χατζηπετραίοι, δεν δέχτηκαν να του δώσουν μια αδερφή τους για γυναίκα του, και αντιδρούσε.
Η γυναίκα του Στορνάρη Μαρία ήθελε τον Χριστόδουλο γαμπρό για την κόρη της Ειρήνη, «πλὴν ἦτον ὑπανδρευμένος τὴν θυγατέραν τοῦ προεστοῦ Οἰκονόμου ἀπὸ Κλινοβόν, καὶ εὕρισκεν δυσκολίας.» Υποθέτουμε ήταν λογοδοσμένος ή έστω αρραβωνιασμένος, ειδάλλως οι δυσκολίες θα ήταν ανυπέρβλητες για την εποχή εκείνη! Τελικά, ο Χριστόδουλος θα παντρευτεί την Ειρήνη, όπως θα δούμε, στα 1829.
Παπα–Θανάσης Οικονόμου
Αξίζει ν’ αναφέρουμε εδώ ότι ο πλούσιος Κλινοβίτης παπα–Θανάσης Οικονόμος[2] ήταν προύχοντας του Κλινοβού την περίοδο αυτή. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με τη σειρά του μύησε πολλούς στα μετεωρίτικα μοναστήρια και τη γύρω περιοχή. Με τη μεγάλη του περιουσία στήριξε τις επαναστατικές κινήσεις του Γρηγόρη Λιακατά. Πέθανε κατά τη διάρκεια της φυγής των Ασπροποταμιτών από τα χωριά τους στα 1823. Μετά τον θάνατό του, η περιουσία του δημεύθηκε από τους οθωμανούς.
1819: Μύηση στην Φιλική Εταιρεία
«Κατηχηθέντων ὑπὸ τῶν Ἁποστόλων τῶν ἐξαδέλφων τοῦ Χατζηπέτρου Τουρτούρη καὶ Κωλέττου, δὲν ἐβράδυνε νὰ κατηχηθῇ τῷ 1819 ὑπὸ τούτων καὶ ἐκεῖνος. Ἔκτοτε σύμπας ὁ διαλογισμὸς τοῦ ζωηροῦ εὐπατρίδου περιεστρέφετο εἰς τὴν Μεγάλην Ἰδέαν καὶ τὴν ἀπελευθέρωσιν τοῦ Ἔθνους. Συνεννοηθεὶς μετὰ τοῦ πατρός του ἐκατήχησε δι’ αὐτοῦ καὶ τοὺς καπιταναίους Νικολὸ Στορνάρην, Γρηγόριον Λιακατᾶν, Νάσιον Μάνδαλον, Βλαχάβαν καὶ Σταμούλην Γάτσιον.»
1820–1821: Στον πόλεμο Πύλης–Αλή
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των σουλτανικών στρατευμάτων εναντίον του Αλή πασά, όταν οι Στορναραίοι διευκολύνουν τους αντιπάλους του Αλή περνώντας τους από τον Ασπροπόταμο, οι Γούσιος και Χριστόδουλος Χατζηπέτρος ανέλαβαν για κάποια διαστήματα έναντι ευλόγου τιμήματος τον επισιτισμό ολόκληρων των σουλτανικών στρατευμάτων, κερδίζοντας έτσι πολλά χρήματα.
1821.07.05: Επανάσταση Ασπροποτάμου
Κατά την ασπροποταμίτικη επανάσταση τον Ιούλιο του 1821 ο εικοσιεφτάχρονος Χατζηπέτρος, ο τέως «προμηθευτὴς τῶν σουλτανικῶν στρατευμάτων, κηρυχθεὶς φανερὸς ἐπαναστάτης, διέκοψε τὴν ἀποστολὴν τροφῶν, ζημιωθεὶς ἐκ τούτου περὶ τὰς ὀγδοήκοντα χιλιάδας γροσίων» και «μετεσχηματίσθη ἀμέσως εἰς στρατηλάτην· συνέλεξε καὶ ἐξώπλισεν ὅσους ἐδυνήθη ἐν Τρικάλοις, ἐξῆλθε μετ’ αὐτῶν εἰς τὸν Πρόδρομον, τρεῖς ὥρας ἀπέχοντα τῆς πόλεως, συνῆψε μάχην ἐκ τοῦ συστάδην, ἓξ ὥρας διαρκέσασαν· καὶ ἐκώλυσεν ἐπί τινα χρόνον τὴν περαιτέρω πρόοδον τῶν ἐχθρῶν.»
1823.04: Κάψιμο χατζηπετραίικου σπιτιού
Τον Απρίλιο του 1823, στα πλαίσια της καθόδου του Σκόντρα πασά προς το Μεσολόγγι, «οἱ Ἀρβανῖτες τοῦ Σιλιχτὰρ Μπόδα προχωρήσαντες ἀπὸ τὴ θέση Κόρμπου πρὸς τὸ Περτούλι καὶ Βετερνίκο ὡς τὴν Πίρα, ποὺ βρῆκαν ἔρημα ἀπὸ ἀνθρώπους, ἔβαλαν φωτιὰ καὶ ἔκαψαν πολλὰ καὶ τὰ καλύτερα σπίτια, ὅπως τῆς ἀρχοντικῆς οἰκογενείας Χατζηπέτρου.»
1825.04: Στην άμυνα του Νιόκαστρου Ναβαρίνου
Ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος βρέθηκε τον Απρίλιο του 1825 στην Πελοπόννησο και μάλιστα μέσα στο πολιορκημένο από τον Ιμπραΐμ Νιόκαστρο Ναβαρίνου,[3] ως απεσταλμένος του Γεωργίου Καραϊσκάκη, στο σώμα του οποίου είχε ενταχθεί. Παρόλη την πεισματική αντίσταση των πολιορκημένων, ο Ιμπραΐμ τελικά τον Μάιο κατέλαβε το φρούριο.
1825.09: Στο πολιορκημένο Μεσολόγγι
«Πρὶν ὅμως ἀναλάβῃ τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ἐκ τοιαύτης πολιορκίας, λαμβάνει ἐπιστολὰς τῶν συναδέλφων καὶ συναγωνιστῶν του Καραϊσκάκη καὶ Τζαβέλα νὰ σπεύσῃ εἰς συνδρομήν τῶν πολεμουμένων ὑπὸ τοῦ Κιουταχῆ, τοῦ πολιορκοῦντος τὸ Μεσολόγγιον. Ἔσπευσε προθύμως ὁ Χατζῆ Πέτρος.»
Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1825 «εἰσῆλθε προθύμως» στο πολιορκημένο Μεσολόγγι με 70 περίπου άνδρες: «Πλοῖα τινὰ ἐκ τῶν πολιορκούντων τὸν Ἀμβρακικὸν Κόλπον προσωρμίσθησαν σήμερον εἰς τὸν λιμένα μας. Δι’ αὐτῶν ἦλθον πρὸς βοήθειαν τῆς πόλεώς μας (…) ὁ Χριστόδουλος Χατζῆ Πέτρος (…) μὲ τὰ ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν των σώματα. Ὥστε ἡ φρουρά μας ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν ἐνδυναμώνεται ἔτι μᾶλλον.»
1826.03.25: Φρούραρχος της νησίδας Κλίσοβα
Μάλιστα «διωρίσθη φρούραρχος Κλίσοβας»,[4] μιας μικρής νησίδας 1300 μέτρα νοτιοανατολικά του Μεσολογγίου. Ο Χατζηπέτρος πήγε στη νησίδα με 70 άνδρες και την οχύρωσε. Όμως στις 23 Μαρτίου ασθένησε «ἀπὸ ῥευματικὸν πόνον εἰς τὴν πλάτην» και μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι για ανάρρωση.
Στις 25 Μαρτίου 1826 τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα επιτέθηκαν να καταλάβουν την νησίδα, την οποία τελικά υπερασπίστηκαν επιτυχώς ο Κίτσος Τζαβέλας και ο κραβαρίτης αντιφρούραρχος Παναγιωτάκης Σωτηρόπουλος.
«Ἄκουσεν ἐκεῖ ψυχροὺς λόγους ἀπὸ πολλούς, καὶ ξέπεσεν ὀλίγον ἡ ὑπόληψίς του. Τὸ ἤξευραν ὅμως ὅλοι ὅτι δὲν προήρχετο τοῦτο ἀπὸ προαίρεσιν. Μ’ ὅλον τοῦτο, ἄκουσα πολλάκις νὰ λέγουν ἔπειτα ὅτι ἐπροσποιεῖτο τὸν ἀσθενῆ. Δὲν ἦτον ἀλήθεια ὅμως, διότι περὶ τοῦ κινήματος τῆς Κλίσοβας εἴπαμεν ὅτι καμίαν εἴδησιν δὲν εἴχαμεν ὅλοι.»
1826.04.10: Στην Έξοδο του Μεσολογγίου
Ο τριανταδυάχρονος Χατζηπέτρος ήταν τελικά ένας από του διασωθέντες από την Έξοδο του Μεσολογγίου. «Ἐπὶ μὲν τῆς μετ’ οὐ πολὺ γενομένης ἐνδόξου ἐξόδου τῆς φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγίου ὁ Χατζῆ Πέτρος (…) ἐξῆλθε ξιφήρης ἐκ τοῦ μέρους τῆς Κλίσοβας», δηλαδή από τον προμαχώνα που βρισκόταν στα νοτιοανατολικά. «Το σώμα της Κλίσοβας, που είχε αρχηγό το Χατζηπέτρο, έπαθε πολλές ζημιές, αφού του αρχηγού του από τους 76 τού μείνανε 17–20. Και πάλι λοιπόν αυτός τίμησε τ’ όνομά του.»
1826.11.18–24: Μάχη της Αράχοβας
Μεταξύ 18 και 24 Νοεμβρίου του 1826 στην Αράχοβα[5] της Βοιωτίας σημειώθηκε η πρώτη —μετά την πτώση του Μεσολογγίου— νικηφόρα μάχη των Ελλήνων υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη εναντίον των Τούρκων. «Στην επταήμερη μεγάλη μάχη της Αράχοβας πήραν μέρος και οι (…) Χριστόδουλος Χατζηπέτρος (…) και άλλοι.»
«Καὶ ἐν Πελοποννήσῳ μόλις βραχύν τινα χρόνον διέμεινεν ὁ Χατζῆ Πέτρου κὶ ἔπειτα ἐξεστράτευσεν εἰς Ἀττικήν. Ἐτέθη ὐπὸ τὰς διαταγὰς τοῦ γενικοῦ ἀρχηγοῦ Καραϊσκάκη καὶ ἦτο πανταχοῦ καὶ πάντοτε ἔν τε τῇ εἰς Ἀράχοβαν ἐκστρατείᾳ κὶ ἐν διαφόροις ἄλλαις μάχαις ἡ δεξιὰ αὐτοῦ χείρ.»
1827: Ο Χατζηπέτρος στην πολιορκία των Αθηνών και το θάνατο του Καραϊσκάκη
Στα 1827 Ο Χατζηπέτρος βρέθηκε στην Πολιορκία της Ακρόπολης στο πλευρό του Καραϊσκάκη. «Παροιμιώδη σχεδόν κατέστησαν τότε ἥ τε εὐθυμία καὶ ἡ εὐπείθεια καὶ τὸ ἐκ τῶν ἰδίων μεταδοτικὸν τοῖς στρατιώταις, καὶ τὸ εὔτολμον καὶ ἰδίως ἡ πρὸς πάντας προσήνεια, παρομαρτοῦσα ἀείποτε τῇ τε ἐμφύτῳ σωματικῇ καὶ ἠθικῇ ἀξιοπρεπείᾳ τοῦ Χατζῆ Πέτρου. Τοῦτον μὲν ὅ τε ἔνδοξος ἀρχηγός, οἱ συναγωνισταὶ καὶ οἱ στρατιῶται, ὠνόμαζον Βλάχπεγην[6] διὰ τὸ γενναιόδωρον καὶ τὸ ἀξιοτρεπές. (sic)»
Στις 22 Απριλίου 1827 ο Καραϊσκάκης τραυματίστηκε σοβαρά «εἰς τὸ ὑπογάστριον» και, διαισθανόμενος το τέλος, συγκέντρωσε τους δικούς του ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και το δεξί του χέρι, τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, και τους συμβούλεψε για το μέλλον της Επανάστασης. Μάλιστα, κάποια στιγμή «τὸν διακόπτει ὁ Χριστόδουλος κλαίγοντας καὶ παρακαλώντας νὰ μὴν ἀναφέρνῃ τὸν θάνατον.»
«Καὶ ὁ μὲν ἀπαράμιλλος στρατάρχης Καραϊσκάκης, τραυματισθείς ἐπικυνδύνως καὶ μετενεχθεὶς εἰς Σαλαμῖνα, ἐξέψυξεν ἐν ταῖς ἀγκάλαις τῶν πεφιλημένων αὐτοῦ στρατηγῶν καὶ ἰδίως τοῦ Χατζῆ Πέτρου.»
1828.02.14: Ο Χατζηπέτρος χιλίαρχος επί Καποδίστρια
Τον Ιανουάριο του 1828 ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας έφτασε στο Ναύπλιο. «Από τις πρώτες ημέρες του Φεβρουαρίου άρχισε τη συγκέντρωση των ατάκτων στρατευμάτων στην περιοχή Δαμαλά, υπό την εφορεία του Υψηλάντη, και σχεδόν αμέσως προχώρησε στη συγκρότηση των πρώτων μονάδων. Ως τις 14 Φεβρουαρίου είχαν συγκροτηθεί οι Αʹ και Βʹ χιλιαρχίες. Η Αʹ, με χιλίαρχο τον Κίτσο Φώτου Τζαβέλλα (…). Η Βʹ, με χιλίαρχο τον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, άνθρωπο της εμπιστοσύνης του Κωλέττη, και πεντακοσίαρχους τον Σπυρομίλιο και τον Γεώργιο Βάγια, της φρουράς Μεσολογγίου, όπως και τα άλλα στελέχη της.»
1829.09.12: Μάχη της Πέτρας
Η Μάχη της Πέτρας ήταν η τελευταία πολεμική συμπλοκή του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα. Στις 28 Αυγούστου ο Χατζηπέτρος εγκατέστησε το στρατηγείο του «εἰς τὴν μονὴν Ἁγίου Νικολάου, ἐπάνωθεν τῆς Πέτρας». «Ἐν τῇ μάχῃ ταύτῃ ἠρίστευσαν ὅ τε Χατζῆ Πέτρος καὶ ἡ χιλιαρχία του. Τόσον δὲ καλῶς ἐξετέλεσαν τὸ καθῆκόν των τότε οἱ Ἕλληνες, ὥστε οἱ Τοῦρκοι, καίτοι πολυπληθέστεροι ὄντες καὶ οὐδόλως πολιορκούμενοι καὶ οὐδενὸς τῶν πρός τε τὸ ζῆν καὶ μάχεσθαι στερούμενοι, ἠναγκάσθησαν ὅμως νὰ ὑπογράψωσι συνθήκην, περιέχουσαν ὅσον ἐπωφελεῖς ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τόσον ἐπιζημίους κατὰ τῶν Τούρκων ὅρους.»
«Ἐν ᾧ δὲ διήρχοντο οἱ Τοῦρκοι ἐν σιωπῇ καὶ κατηφείᾳ, ἀποχαιρετῶντες διὰ παντὸς τὴν χθὲς δούλην Ἑλλάδα, ἀπεχαιρέτων αὐτοὺς καὶ οἱ ἐλευθερωταί της Ἕλληνες ἐν ἀλαλαγμῷ καὶ ἀγαλλιάσει, σαλπίζοντες καὶ τυμπανίζοντες. Ἡ μάχη τῆς Πέτρας εἶναι ἡ τελευταία τοῦ ὑπὲρ ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλλάδος ἐννεαετοῦς πολέμου.»
1829: Γάμος Χατζηπέτρου με Ειρήνη Στορνάρη
«Περὶ τὸ 1829» ο τριανταπεντάχρονος Χριστόδουλος Χατζηπέτρος «ἦλθεν εἰς γάμον μετὰ τῆς Εἰρήνης, θυγατρὸς τοῦ ἐν Μεσολογγίῳ ἐνδόξως πεσόντος ἀνδρείου στρατηγοῦ Νικολάου Στορνάρη, ἐξ ἧς ἔσχε καὶ ἄλλα μέν τινα τέκνα, ἀλλὰ δύο μόνον ἐπιζῶσι.»
Η Ειρήνη είχε γίνει μήλο της έριδας μεταξύ πολλών, καθώς είχε δεχθεί προξενιά από τον Γούσιο Χατζηπέτρο για το γιο του Πετράκη, από τον Γιαννάκη Ράγκο, τον Ανδρέα Ίσκο και τέλος από «τὸν υἱὸν τοῦ Γεωργίου Βαρνακιώτου.» Μάλιστα, όλα αυτά τα προξενιά γινόταν σε δύσκολες συγκυρίες, ακόμα και κατά την περίοδο της πολιορκίας του Μεσολογγίου!
Τελικά, μετά από τον θάνατο του Νικολού Στορνάρη, ο Χριστόδουλος, κάποια στιγμή πριν από τις 11 Ιουνίου 1828, κατόρθωσε να αρραβωνιαστεί την εκλεκτή της καρδιάς του Ειρήνη, την οποία μετά από ένα χρόνο περίπου παντρεύτηκε.
1830–29 Οκτωβρίου 1869
Ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος πέθανε τελικά στα 1869. Μέχρι τότε, έκανε πολλές ενέργειες για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και την ενσωμάτωσή της στον ελληνικό εθνικό κορμό, με κορυφαία την περίφημη μάχη της Καλαμπάκας στα 1854. Επειδή όμως στα 2024 συμπληρώνονται 170 έτη από τη σημαδιακή εκείνη χρονιά και μάχη κι επειδή ο Δήμος Καλαμπακιωτών —εσχάτως Μετεώρων— δεν έχει τιμήσει κατ’ ουδένα τρόπο το γεγονός, με αποτέλεσμα να είναι άγνωστο στους περισσότερους Καλαμπακιώτες, ευελπιστούμε σε τρία χρόνια να συμπληρώσουμε όσα τώρα εσκεμμένα παραλείπουμε.
Προτομή του Χατζηπέτρου σε κεντρική πλατεία της Καλαμπάκας.
Υποσημειώσεις
[1] Το σημερινό Νεραϊδοχώρι.Το τοπωνύμιο Βετερνίκο ετυμολογείται από το πρωτοσλαβικό *Větrenikъ (< *větrъ: άνεμος) + επίθημα -ник / -nik, που προσαρτάται σε αρσενικό ουσιαστικό και δημιουργεί ένα τοπωνύμιο (ή επάγγελμα, αντικείμενο, εργαλείο ή χαρακτηριστικό). Άρα, το τοπωνύμιο θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά σαν «ανεμώδης, ἠνεμόεις / ἀνεμόεις».
[2] Υποθέτουμε πως ήταν ιερέας και ίσως είχε το εκκλησιαστικό αξίωμα του «οἰκονόμου», δηλαδή του υπεύθυνου της οικονομικής διαχείρισης ναού ή μοναστηριού.
[3] Το τοπωνύμιο Ναβαρίνο ονομάστηκε έτσι από το μεσαιωνικό τοπωνύμιο Ἀβαρῖνος κι αυτό από την πρωτοσλαβική λέξη *Avorьnъ < *avorъ (σφενδάμι) + πρωτοσλαβικό επίθημα *-ьnъ, οπότε δεν εμπλέκεται η λέξη ναῦς, ώστε να γράφεται με –υ–. Γι’ αυτό και το γράφουμε Ναβαρίνο.
[4] Στη θέση 38°20'57.2"N 21°26'09.0"E. Για την ορθογράφηση με ιώτα, βλ. Βλιώρας 2021 (ετυμολογικά), 20–21.
[5] Φυσικά το τοπωνύμιο Αράχοβα, ως προερχόμενο από τη σλαβική о̀рах (òrah: καρυδιά + επίθημα *-ovъ) γράφεται με –ο–. Το ίδιο και το Ράχοβο, όπως για παράδειγμα το χωριό με το σημερινό όνομα Καστανιά, ανατολικά των Κούτσενων.
[6] Δηλαδή Βλάχο μπέη, καθότι ο Χατζηπέτρος ήταν βλάχος.