Παπα–Θύμιος Βλαχάβας: Η προδομένη επανάσταση
Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 14.05.2021
(Η πλήρης εκδοχή του κειμένου θα δημοσιευτεί σε βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς…)
Λίγο πριν από την 25η Μαρτίου 2021 οι μαθητές και καθηγητές του Δευτέρου Γυμνασίου Καλαμπάκας, με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Θεοκλήτου και υπό την αιγίδα της Μητροπολιτικῆς Ἀκαδημίας Θεολογικῶν καὶ Ἱστορικῶν Μελετῶν Ἁγίων Μετεώρων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σταγῶν καὶ Μετεώρων καθώς και της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων, ανακοίνωσαν την συμμετοχή τους στις εόρτιες / εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, με την πρόθεση να αναδείξουν δέκα σημαντικές προσωπικότητες της περιοχής μας που έπαιξαν σημαντικό ρόλο πριν από την επανάσταση του 1821 και κατά τη διάρκειά της.
Θυμίζουμε ότι έχει προκηρυχθεί ένας διαγωνισμός ζωγραφικής για τη φιλοτέχνηση των προσωπογραφιών των προσωπικοτήτων αυτών ή χαρακτηριστικών σκηνών από τη ζωή τους (θα δοθούν σχετικά —χρηματικά— βραβεία και έπαινοι. Διαβάστε και τους όρους του διαγωνισμού). Θα συνεχίσουμε με τον παπα–Θύμιο Βλαχάβα (ζʹ μέρος).
Ζʹ μέρος. 1809: Το τέλος του παπα–Θύμιου Βλαχάβα και των επαναστατικών προσπαθειών
1809.08–10: Ο Ευθύμιος Βλαχάβας στα Ιωάννινα, το τέλος
Ο Βλαχάβας και όσοι από την οικογένειά του είχαν συλληφθεί οδηγήθηκαν σιδηροδέσμιοι με επίσημο και πανηγυρικό τρόπο (ἐν πομπῇ) στην έδρα του Αλή πασά, στα Ιωάννινα. Εκεί, στην αυλή του σαραγιού, δέθηκε ο παπα–Θύμιος σε πάσσαλο και για δύο ημέρες υπέφερε τις ύβρεις, τους προπηλακισμούς και τους κολαφισμούς του φανατικού όχλου,1 έχοντας παρόμοια τύχη μ’ εκείνη του επίσης κληρικού Διονυσίου Βʹ του Φιλοσόφου, μητροπολίτη Λαρίσης (με έδρα τα Τρίκαλα), διακόσια περίπου χρόνια πιο πριν.2
«Τον έδεσαν τον έρημον, τον ρίχνουν στο σιντζίρι,3
τον πάνουνε στα Γιάννενα πεσκέσι του βεζίρη.
Τον έδεσάνε στην αυλή, κι ο κόσμος τον τηρούνε,
μαζώχθηκαν τα Γιάννενα και πάνε να τον δούνε.
Δυο μέρες τον εκράτησε δεμένον στην αυλή του,
και στερινά τον έλυσε να κάμει την τιμή του.
Τον δίδει του μπουλούκμπαση να πάει να τον χαψώσει,
για να ξετάξει τον παπά, χαμπέρια να του δώσει.
Πώς ήταν η αιτία του που σήκωσε κεφάλι,
και σύνορο στο Μέτζοβο πως ήθελε να βάλει.
Τους είπε: “μην με βάνετε έμενα στο σιντζίρι,
και μαρτυρώ τους φίλους μου σήμερα στο βεζίρη,
τους φίλους μου που μ’ έφεραν εδώ σε τέτοιο χάλι,
που μ’ έκαμαν και τράνεψα και σήκωσα κεφάλι.
Εγώ δεν ήμουν μοναχός σε τούτη την αιτία,
σε τούτον τον μουσιαβερέ4 είχα μπουλούκια τρία.
Ένα μπουλούκι κλεφτουριά, και δυο ήτανε ραγιάδες,
και σήμερα, ’δά σήμερα, φυλάω τες γραφάδες.”
Αλή πασάς δεν το ’στρεξε πολλά να μαρτυρήσει,
μόνον ευθύς επρόσταξε τον δήμιο να τον σκίσει.
Αλή πασάς τον έσχισε, τον έκαμε κομμάτια,
οπού ’ξερε και δούλευε τέτοιας λογής ζενάτια.»5
«Το μεγάλο έγκλημα του επαναστάτη παπά, στα μάτια του Αλή, ήταν η αλληλογραφία6 που είπαν ότι ανακαλύφθηκε ανάμεσα σ’ αυτόν και στους Ρώσους, στην Κέρκυρα, η οποία μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρή επανάσταση· αυτό, διότι πολλοί Έλληνες εκείνη την περίοδο, ανεξαρτήτως της προηγούμενης εμπειρίας, βρήκαν νέες ελπίδες απελευθέρωσης από τον οθωμανικό ζυγό, με την ευκαιρία του ρωσοτουρκικού πολέμου και την παρουσία των Ρώσων στα Εφτάνησα. Κατά την διάρκεια της τρίμηνης φυλάκισής του, μια βασανιζόταν και μια κολακευόταν με υποσχέσεις αμνηστίας, με σκοπό να του αποσπάσουν μία ομολογία για τους συνεργάτες και τους υποκινητές του, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.»7
«Δεν υπήρχε λοιπόν έλεος για τον Ευθύμιο. Στους τρεις μήνες που έμεινε εγκάθειρκτος βασανίστηκε για να αποκαλύψει ποιος τον υποκίνησε και ποιοι ήταν οι συνεργάτες του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τέλος, τον περασμένο Οκτώβριο, θανατώθηκε και τα τέσσερα κομμάτια του κορμιού του κρεμάστηκαν στα πλατάνια που βρίσκονται μπροστά στα Γιάννενα.»8
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αθήνα.
Έργο του χαράκτη και γλύπτη Vincenzo Gajassi, από το έργο του Storia della Grecia moderna dal 1803 al 1832, 1833.9
(Η πλήρης εκδοχή του κειμένου θα δημοσιευτεί σε βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς…)
Προτομές και οδοί παπα–Θύμιου Βλαχάβα
Το άγαλμα του παπα–Θύμιου Βλαχάβα σε πλάτωμα απέναντι από τις μονές του Αγίου Δημητρίου και της Υπαπαντής
Σε διάφορα σημεία της περιοχής μας στήθηκαν προτομές ή ανδριάντες του παπα–Θύμιου Βλαχάβα: το 1955 στην πλατεία Αμερικανών στα Τρίκαλα, έργο του Τρικαλινού καλλιτέχνη Μενέλαου Καταφυγιώτη,10 το 1962 στην πλατεία Ρήγα Φεραίου της Καλαμπάκας με πρωτοβουλία του Διδασκαλικού Συλλόγου Καλαμπάκας,11 στις 27.05.1990 στο υψίπεδο βορειοανατολικά της κατεστραμμένης μονής του Αγίου Δημητρίου και σε απόσταση 160 μέτρων απ’ αυτή με πρωτοβουλία του —τότε— μεγαλομετεωρίτη ηγουμένου Αθανασίου, έργο του γλύπτη Ευθυμίου Καλεβρά, με εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα με σχετικό επίγραμμα, σε πλατεία του χωριού Βλαχάβα κ.α. Πολλοί οδοί επίσης σε Καλαμπάκα, Τρίκαλα, Ιωάννινα, Πάτρα κ.α. έχουν ονομαστεί έτσι προς τιμήν του παπα–Θύμιου.
Προτομή στην πλατεία Ρήγα Φεραίου στην Καλαμπάκα
Βιβλιογραφία
Υποσημειώσεις
1 «Ἐν τάχει καὶ ἐν πομπῇ ὁδηγηθεὶς εἰς Ἰωάννινα ὁ Βλαχάβας ἐδέθη ἐπὶ πασσάλου, ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ σεραγίου, καὶ ἐπὶ δύο ἡμέρας ἔμεινεν ἐκεῖ ἐκτεθειμένος εἰς τὰς ὕβρεις, τοὺς προπηλακισμούς, καὶ τοὺς κολαφισμοὺς τοῦ φανατικοῦ ὄχλου.» Σάθας 1869 (Τουρκοκρατουμένη Ελλάς), 591.
2 «Οι εξαγριωμένοι στρατιώτες του Αλή τα δένουν με χοντρά σχοινιά! Τα σέρνουν αιμοστάζοντα στους δρόμους των Ιωαννίνων για να τρομάξουν τους ραγιάδες και εκείνοι σφίγγουν την καρδιά τους! Αναθυμούνται, απ’ τις διηγήσεις, πως μπροστά από χρόνια, εδώ, στα Γιάννενα, γδάρθηκε ζωντανός ο δεσπότης Διονύσιος, γιατί και εκείνος έκανε επανάσταση για να λευτερωθεί η Πατρίδα! Είχε μπει, μάλιστα, με τους επαναστάτες μέσα στα Γιάννενα, νύχτα, και ύστερα από μέρες τον πιάσαν και τον έγδαραν ζωντανό βάζοντας από πάνω του ένα σαμάρι! Θυμούνται και τόσους άλλους, στις δικές τους μέρες, που ο Αλής κρέμασε απ’ τα πλατάνια τόσα παλικάρια, γιατί ήθελαν —λέει— να λευτερώσουν την Ελλάδα!» Ζήσης 2005 (Βλαχάβας), 561.
3 Αλυσίδα, φυλακή.
4 «μουσαβερές / μοσαβερές/μισαβερές (müsavere) = σύσκεψη». Αρχείο Δ 2009, 239.
5 Σάθας 1869 (Τουρκοκρατουμένη Ελλάς), 604 (Χατζή Σεχρέτης, Αληπασιάδα).
6 «Οι Ρώσοι είχαν αποχωρήσει από τα Επτάνησα ένα χρόνο σχεδόν πριν από την εξέγερση του Βλαχάβα. Φαίνεται πως η ενοχοποιητική αλληλογραφία ήταν προγενέστερη και αφορούσε το ελληνικό σώμα (3.000 άντρες) που είχαν συγκροτήσει οι Ρώσοι στα Επτάνησα.» Σιμόπουλος, Ταξιδιώτες Γ₁, 504. «Μολονότι η πληροφορία για την ύπαρξη της αλληλογραφίας αυτής δεν φαίνεται πράξη πιθανή, αφού κατά την περίοδο της εξέγερσης του Βλαχάβα η Κέρκυρα βρισκόταν υπό γαλλική κατοχή, αν αληθεύει, πρέπει να αναφέρεται σε προγενέστερη της εξέγερσης εποχή και, πάντως, πρέπει να αναφέρεται σε σχέσεις του Βλαχάβα με τους άλλους κλεφταρματολούς, που είχαν καταφύγει στα Ιόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Τιλσίτ.» Μιχαηλάρης 2000.
7 Leake 2000.38, 169, Ιστορία ΙΑ 1975, 413.
8 Σιμόπουλος, Ταξιδιώτες Γ₁, 504.
9 Συνοδεύεται από λεζάντα του Vincenzo Gajassi στα ιταλικά και ελληνικά: «Εὐθύμιος ὁ Βλαχάβας ραβδισθεὶς σκληρῶς ὑπὸ τῶν δημίων, διὰ προσταγῆς τοῦ σατράπου Τεπελενλῆ ἐσύρθη ὐπὸ τῶν ἰδίων κατὰ τὰς ὁδοὺς τῶν Ἰωαννίνων, ἐμφανίζων τοῖς λοιποῖς κατατετρομασμένοις Γραικοῖς τὰ δυστυχῆ λείψανα τοῦ τελευταίου στρατηγοῦ, τοῦ ὅντως τιμήσαντος τὴν Θεσσαλίαν.»
10 Νημάς 1981 (Βλαχαβαίοι), 143.
11 Θανασούλας 1992, 73, Ζήσης 2005 (Βλαχάβας), 549, 565.