ΕπιπλέονΕπιπλέον

Στοιχεία για το Βιβλίο

Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 20 Οκτωβρίου 2000

Όπως παρουσιάστηκαν στη νέα ραδιοφωνική εκπομπή του φιλολόγου Σπυρίδωνα Βλιώρα στο Ράδιο Σταγών (Πέμπτη, 12/10/2000, 11:15-12)

1) Πόσοι διαβάζουν;

Σύμφωνα με την Πρώτη Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς, που πραγματοποίησε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου από τον Νοέμβριο του 1998 έως τον Ιανουάριο του 1999, οι αναγνώστες βιβλίων στη χώρα μας δεν αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι μόνο το 38% του γενικού πληθυσμού απάντησε καταφατικά στην ερώτηση "διαβάσατε έστω και ένα βιβλίο τον περασμένο χρόνο;". Kαι από αυτούς μόνο το 8,5% απάντησε ότι διάβασε περισσότερα από 10 βιβλία μέσα στην ίδια περίοδο. Από όσους όμως απάντησαν με αυθόρμητο τρόπο αρνητικά στην παραπάνω ερώτηση, επόμενες ερωτήσεις της έρευνας έδειξαν ότι άλλο ένα 32% συμβουλεύτηκαν ένα τουλάχιστον βιβλίο ειδικού ενδιαφέροντος (είτε για επαγγελματικά είτε για πρακτικά/χρηστικά θέματα) τον τελευταίο χρόνο.

Αναδεικνύεται έτσι, μια δεύτερη κατηγορία οι οποίοι χωρίς να προσδιορίζονται ως "αναγνώστες βιβλίων" συνθέτουν ένα ευρύτερο κοινό στο οποίο το βιβλίο έχει απήχηση και ταυτόχρονα αναδεικνύεται μια δεύτερη εξίσου σημαντική στάση απέναντι στο βιβλίο που τονίζει όχι τόσο τη μορφωτική/ψυχαγωγική λειτουργία του όσο αυτή ως πηγή γνώσεων και πληροφοριών. Η δεύτερη αυτή ομάδα, αποτελούμενη ταυτόχρονα ως ένα βαθμό από αναγνώστες εφημερίδων, περιοδικών ή και κόμικς, εντάσσεται σαφώς στο κοινό του γραπτού λόγου...

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι αναγνωστικές συμπεριφορές του πληθυσμού φαίνεται να επηρεάζονται τόσο από κοινωνικο-εκπαιδευτικά και δημογραφικά αίτια (εκπαιδευτικό επίπεδο, απασχόληση, εισόδημα, φύλο, ηλικία, αστικότητα, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων), όσο και -ακόμη περισσότερο- από παράγοντες ατομικής διαφοροποίησης και προσωπικού "γούστου".

2) Γιατί δε διαβάζουν;

Περνάμε τώρα στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν διαβάζουν, δηλαδή στο υπέρογκο ποσοστό του 62% των Ελλήνων, σύμφωνα με την έρευνα. Εκτός των προφανών λόγων που οι περισσότεροι επικαλούνται, όπως:

Αναλφαβητισμός

Μια άλλη σημαντική αιτία, που πολύ λίγο προβάλλεται και ακόμη λιγότερο λαμβάνεται υπόψη, είναι ο αναλφαβητισμός. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, το μεγαλύτερο τμήμα των Ελλήνων, σε ποσοστό σχεδόν 50% (!) είναι αναλφάβητοι, είτε οργανικά (όσοι δεν έμαθαν ποτέ να διαβάζουν ή να γράφουν) είτε λειτουργικά (όσοι δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν την 9χρονη υποχρεωτική στην Ελλάδα εκπαίδευση). Ας διαβάσουμε ένα τμήμα των πορισμάτων της έρευνας.

"Σήμερα, στις παραμονές του 2.000 και της οικονομικής-νομισματικής ένωσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η χώρα μας κάνει μια μεγάλη προσπάθεια για ανάπτυξη, εκσυγχρονισμό, βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας, βελτίωση της απασχόλησης και αναβάθμιση του κοινωνικού και πολιτιστικού επιπέδου. Ωστόσο, φαίνεται πως διαφεύγει από τη στρατηγική, το σχεδιασμό και τις αποφάσεις που λαμβάνονται το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό υποεκπαιδευμένων στον ελληνικό πληθυσμό.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο όρος "υποεκπαίδευση" παραπέμπει στη μη φοίτηση ή στην ανεπαρκή -για τη σύγχρονη κοινωνία- φοίτηση στο σχολείο. Επομένως, όποιος δεν έχει ολοκληρώσει την 9χρονη, σήμερα, υποχρεωτική εκπαίδευση θεωρείται υποεκπαιδευμένος. Ο αναλφαβητισμός (οργανικός και λειτουργικός) συνιστά υποσύνολο της υποεκπαίδευσης, σχετίζεται δε, σύμφωνα με την UNESCO, με δυσκολίες που αφορούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και της δυναμικής του ατόμου, καθώς και στην πολιτιστική και κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της κοινότητας μέσα στην οποία ζει.

Για πρώτη φορά στη χώρα μας πραγματοποιείται πανελλαδική έρευνα που εντοπίζει και οριοθετεί το σημαντικό αυτό κοινωνικό-οικονομικό και εκπαιδευτικό πρόβλημα. Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι ο μισός περίπου πληθυσμός της Ελλάδας είναι υποεκπαιδευμένος αφού δεν κατέχει τις βασικές γνώσεις και δεξιότητες που η ίδια η πολιτεία έχει θεσμοθετήσει. Έτσι, το ποσοστό των ερωτώμενων που δεν έχουν ολοκληρώσει 9 έτη εκπαίδευσης, σε οποιαδήποτε βαθμίδα, φθάνει το 44,8% (!!!). Πιο συγκεκριμένα, το 12,2% των ερωτώμενων δεν έχει παρακολουθήσει καθόλου το σχολείο ή έχει ολοκληρώσει μερικές τάξεις του Δημοτικού, το 26,7% έχει ολοκληρώσει μόνο το Δημοτικό, το 9,1% από τους τελευταίους συνέχισε τις σπουδές του για 1-2 χρόνια σε κάποια τεχνική / επαγγελματική σχολή, και οι υπόλοιποι παρακολούθησαν απλώς μερικές τάξεις του Γυμνασίου χωρίς να το έχουν ολοκληρώσει.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι από το σύνολο των υποεκπαιδευμένων το 93,5% δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε μία τουλάχιστον από τέσσερις απλές δοκιμασίες-τεστ στις οποίες υποβλήθηκαν, για τις οποίες η ανάγνωση, η γραφή και οι αριθμητικοί υπολογισμοί είναι απαραίτητοι. Οι δοκιμασίες αυτές ήταν οι εξής (!!!): (α)κατανόηση ενός απλού κειμένου, (β)καταγραφή των στοιχείων της συνάντησης με τον ερευνητή, (γ)ανάγνωση ενός λογαριασμού της Δ.Ε.Η. ("Ποιο είναι το ποσό που πληρώνετε για τη Δ.Ε.Η.;") και (δ)εκτέλεση ενός απλού αριθμητικού υπολογισμού στο λογαριασμό της Δ.Ε.Η. ("Ποιο είναι το συνολικό ποσό που πληρώνετε για το Δήμο;"). Ακόμη, από την έρευνα προέκυψε ότι το 69,5% των υποεκπαιδευμένων αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αυτοεξυπηρέτησή του σε μία τουλάχιστον από ορισμένες απλές καθημερινές δραστηριότητες (κατανόηση οδηγιών χρήσης φαρμάκων και άλλων προϊόντων, κατανόηση εγγραφών βιβλιαρίου τράπεζας, χρήση τηλεφωνικού καταλόγου, σύνταξη επιστολής, ανάγνωση των πινακίδων στο δρόμο, δρομολόγια τρένων-λεωφορείων κ.λπ.) και το 46,2% αντιμετωπίζει προβλήματα στην αυτοεξυπηρέτησή του σε σχέση με μία τουλάχιστον από τις εξής Δημόσιες Υπηρεσίες: Εφορίες, Ασφαλιστικά Ταμεία, Νοσοκομεία, Δήμοι-Κοινότητες, Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., Αστυνομία.

Τα ίδια αυτά προβλήματα ανιχνεύθηκαν σε μικρότερο αλλά σημαντικό ποσοστό, της τάξης του 10-20% και σε όσους έχουν τελειώσει 9χρονη εκπαίδευση, τοποθετώντας τελικά το πρόβλημα του λειτουργικού αναλφαβητισμού στις πραγματικές του διαστάσεις σε σχέση με την αρχική παραδοχή της υποεκπαίδευσης."

Σύμφωνα με στοιχεία της γενικής γραμματείας Λαϊκής Επιμόρφωσης (Κ. Χαλβατζάκης, Έλληνες, αυτοί οι αναλφάβητοι!, εφ. Το Βήμα, 17/9/1995), οι "κρίσιμες" περιοχές της χώρας, όπου το ποσοστό των υπο-εκπαιδευόμενων υπερβαίνει το μέσο όρο, είναι οι ακόλουθες: Θράκη: Ποσοστό υπο-εκπαιδευόμενων 72%. Ήπειρος: 68%. Νησιά Ιονίου: 67%. Θεσσαλία: 66%.

Βλέπουμε λοιπόν ότι το πρόβλημα είναι τεράστιο, με διαστάσεις που δεν αφορούν μόνο το βιβλίο και την ανάγνωση, αλλά έχουν ευρύτερες εθνικές συνέπειες. Όταν περίπου οι μισοί Έλληνες δεν είναι σε θέση καν να διαβάσουν, πώς μπορούμε να απορούμε που οι άνθρωποι δεν διαβάζουν;

3) Πόσα βιβλία εκδίδονται;

Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας εκδίδονται πολύ περισσότερα βιβλία από όσα στο παρελθόν. Ενδεικτικά μόνο μπορούμε να αναφέρουμε ότι ενώ το 1990 είχαν εκδοθεί 2.870 νέοι τίτλοι, το 1996 εκδόθηκαν 5.058 και φέτος υπολογίζεται να ξεπεράσουν τις 5.500 τα βιβλία. (Χρήστος Κάτσικας, εφ. Το Βήμα, 5/4/1999).

4) Πού μπορούμε να βρούμε/προμηθευτούμε βιβλία;

Και πού μπορούμε να βρούμε βιβλία; Η απάντηση είναι -προς το παρόν- προφανής: στα βιβλιοπωλεία και στις βιβλιοθήκες. (Σε προσεχή εκπομπή, σε προσεχές άρθρο αλλά και με δια ζώσης επίδειξη στο χώρο της βιβλιοθήκης θα παρουσιαστούν και εξηγηθούν κι άλλοι τρόποι, όπως το Διαδίκτυο (Internet) και τα e-books.)

α. Βιβλιοπωλεία

Τα βιβλιοπωλεία χωρίζονται σε δύο βασικά είδη: στα αμιγή και στα μη αμιγή. Αμιγές χαρακτηρίζεται ένα βιβλιοπωλείο όταν πουλά σχεδόν αποκλειστικά βιβλία και (όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα διαθέτει γύρω στις 15.000 βιβλία, ενώ τα μη αμιγή πουλούν κι άλλα είδη και διαθέτουν γύρω στις 4.000 βιβλία. Ειδικότερα για τα αμιγή βιβλιοπωλεία, παρατηρούμε ότι το 76,3% βρίσκεται στους δύο μεγάλους νομούς, ενώ στους νομούς με πληθυσμό κάτω των 50.000 κατοίκων δε λειτουργούν καθόλου αμιγή βιβλιοπωλεία. Συνολικά, αμιγή βιβλιοπωλεία υπάρχουν μόνο στους 28 από τους 51 νομούς της Ελλάδας. (Ελ.Κε.Βι.).

Ειδικότερα για το Νομό Τρικάλων παρατηρούμε ότι σύμφωνα με επίσημα στοιχεία υπάρχουν 27 βιβλιοχαρτοπωλεία κι απ' αυτά μόνο ένα (1!!!) είναι αμιγές (στα Τρίκαλα). Στην Καλαμπάκα έχουμε τα εξής (Από το Αρχείο Ελληνικών Βιβλιοπωλείων του Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου):

- ΖΑΪΜΗ-ΠΕΡΓΑΝΤΗ ΜΑΡΙΑ: ΚΟΝΔΥΛΗ 69, ( 23575. FAX: 0432-23575. Βιβλία, Χαρτικά, Περιοδικά-Εφημερίδες, Παιχνίδια, Είδη Δώρων.

- ΖΑΪΜΗ ΒΕΡΑ Ε.Π.Ε.: ΚΟΝΔΥΛΗ & ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ, ( 24664, FAX: 0432-24664. Βιβλία, Χαρτικά, Σχολικά, Φωτοτυπίες. (Αναφέρεται απ' το Ελ.Κε.Βι., αλλά δεν υφίσταται πλέον)

- ΚΑΝΤΑΛΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ: ΤΡΙΚΑΛΩΝ 29, ( 24645. Βιβλία, Χαρτικά, Παιχνίδια, Σχολικά, Είδη Δώρων.

- ΜΕΓΑΡΧΙΩΤΗ ΜΑΡΙΑ: ΚΟΝΔΥΛΗ 26, ( 23191. Βιβλία, Χαρτικά, Σχολικά, Είδη Δώρων.

- ΠΕΤΑΡΑΚΗΣ : ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1, ( ………. Βιβλία, Χαρτικά, Περιοδικά-Εφημερίδες, Παιχνίδια, Είδη Δώρων. (Δεν υπάρχει στο αρχείο)

- ΣΤΑΜΟΥ ΧΡΥΣΗ: ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 34, ( 75556. Βιβλία, Χαρτικά, Παιχνίδια, Σχολικά, Είδη Δώρων.

β. Βιβλιοθήκες

Επιδίωξη της εκπομπής ήταν να συζητήσει με το Δήμαρχο της Καλαμπάκας κ. Β. Μπουτίνα για την κατάσταση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και για την κεφαλαιώδη σημασία που θα μπορούσε να κατέχει ως βάση για την εν γένει πολιτισμική ανάπτυξη της πόλης. Δυστυχώς, λόγω φόρτου εργασίας του Δημάρχου, δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία. Σε μελλοντική εκπομπή θα γίνει εκτενής αναφορά στη βιβλιοθήκη και τις προοπτικές της και σ' αυτή την εκπομπή θα ενταχθεί και η ραδιοφωνική συζήτηση με τον κ. Δήμαρχο.

Προτιμώ να δούμε το όλο θέμα από την εύθυμη και συνάμα διδακτική πλευρά του, όπως το έχει αποδώσει ο Ουμπέρτο Έκο (Γλωσσολόγος-συγγραφέας) σε κείμενό του, που επιγράφεται "Πώς να οργανώσετε μια δημόσια βιβλιοθήκη". (Δημήτρης Δασκαλόπουλος, εφ. Τα Νέα, 14/2/1998)

Στο κείμενο αυτό, ο Έκο καταγράφει ορισμένες βασικές οδηγίες για την οργάνωση μιας βιβλιοθήκης, παρωδώντας τον παραδοσιακά δυσκίνητο μηχανισμό λειτουργίας της. Φαντάζομαι ότι οι οδηγίες του προέρχονται από προσωπική εμπειρία (ίσως και από ευφάνταστη ανατροπή των πραγματικών δεδομένων). Αν αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να έχει εμπνευστεί ο Έκο από την ισχύουσα στην Εθνική μας Βιβλιοθήκη κατάσταση, θα ήταν παρήγορο και ανακουφιστικό να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι και στις ιταλικές βιβλιοθήκες δεν είναι πάντοτε ρόδινα τα πράγματα.

Γράφει, λοιπόν, ο Έκο: "Από τη στιγμή που ο επισκέπτης της βιβλιοθήκης ζητά ένα βιβλίο έως τη στιγμή που του το παραδίδουν, ο χρόνος πρέπει να είναι τόσο μεγάλος, ώστε να χάνει την υπομονή του και να φεύγει.

Μόνον ένα βιβλίο μπορεί να ζητήσει κανείς κάθε φορά.

Φωτοτυπικό μηχάνημα δεν θα πρέπει να υπάρχει (κι αν υπάρχει, δεν θα πρέπει να λειτουργεί). Εάν, κατ' εξαίρεσιν, είναι διαθέσιμο, η πρόσβαση των αναγνωστών προς το μηχάνημα να είναι τόσο δύσκολη και η τιμή κάθε φωτοτυπίας τόσο ακριβή, ώστε να αποθαρρύνονται οι πάντες. Σε κάθε επίσκεψη, μόνο μία ή δύο φωτοτυπίες θα επιτρέπονται.

Ο βιβλιοθηκάριος, συνεχίζει ο Έκο, οφείλει να θεωρεί εχθρό του τον αναγνώστη- επιπλέον, πρέπει να τον θεωρεί αργόσχολο και ακαμάτη -διαφορετικά θα εργαζόταν και δεν θα τριγύριζε στις βιβλιοθήκες. Δανεισμοί βιβλίων απαγορεύονται. Οι ώρες λειτουργίας της βιβλιοθήκης να συμπίπτουν ακριβώς με το ωράριο λειτουργίας γραφείων και καταστημάτων, για να μην μπορούν οι εκεί εργαζόμενοι να επισκεφθούν τη βιβλιοθήκη. Εννοείται πως τα απογεύματα και τα Σάββατα η βιβλιοθήκη είναι πάντοτε κλειστή.

Κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, δεν θα πρέπει να υπάρχει και να λειτουργεί στον χώρο της βιβλιοθήκης αναψυκτήριο ή μπαρ, που θα εξυπηρετεί τους αναγνώστες.

Όποιος επισκέπτης βγαίνει για λίγο, για να πιει έναν καφέ ή μία πορτοκαλάδα, να παραδίδει το βιβλίο που έχει πάρει και, όταν επιστρέψει, να αρχίζει εκ νέου τη διαδικασία αναζήτησής του -εφόσον έχει τακτοποιηθεί στο οικείο ράφι. Τέλος, για τις απρόβλεπτες και δύσκολες στιγμές, οι βιβλιοθήκες δεν θα πρέπει να διαθέτουν τουαλέτα για τους επισκέπτες".

5) Πώς μπορούμε να ενημερωθούμε για το βιβλίο (νέες εκδόσεις, κριτικές...)

α)ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

β)ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ (εβδομαδιαίο): "Βιβλίο". Επιμέλεια: Κωστής Παπαγιώργης.

ΓΥΝΑΙΚΑ (μηνιαίο): "Βιβλίο" Επιμέλεια: Γιάννης Ξένος.

ΕΙΝΑΙ (εβδομαδιαίο): "Βιβλία" Επιμέλεια: Ντάνυ Πιέρρου.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (εβδομαδιαίο): "Βιβλίο".

ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗ (εβδομαδιαίο): "Βιβλίο". Κριτική: Κώστας Βαλέτας.

ELLE (μηνιαίο): "Επιλογές ELLE. Βιβλίο". Επιμέλεια: Κατερίνα Ζαρόκωστα.

EXODOS (εβδομαδιαίο): "Βιβλίο". Επιμέλεια: Κώστας Πετρόπουλος.

MEN (μηνιαίο): "Bestseller. Βιβλίο". Επιμέλεια: Αγγελική Μπιρμπίλη.

T.V. ΖΑΠΙΝΓΚ (εβδομαδιαίο): "Βιβλίο". Επιμέλεια: Κατερίνα Μανανεδάκη.

VOTRE BEAUTE (μηνιαίο): "V.B. βιβλίο". Επιμέλεια: Νίκη Αναστασέα.

Σημείωση: Για τα λογοτεχνικά περιοδικά (Θαυμάστε πόσα είναι(!!!): Αιολικά Γράμματα, Ακτή, Αλφειός, Άλως, Ανατολικός, Αντί, Απαγορευμένος Πλανήτης, Απόπλους, Αποστακτήρας, Άτυπον, Best Seller, Βιβλιοφιλία, Βύβλος, Γιατί, Γράμματα και Τέχνες, Γραφή, Δέντρο, Δεξαμενή, Διαβάζω, Διαδρομές, Εκηβόλος, Έλευσις, Ελί-τροχος, Εμβόλιμον, Ενδοχώρα, Εντευκτήριο, Εξώπολις, Επί-Τροχάδην, Επιλογές, Επίλογος, Έρεισμα, Έρευνα, Εταιρία, Ευθύνη, Θέματα Λογοτεχνίας, Ίβυκος, Ίνδικτος, Κασταλία, Λέξη, Μανδραγόρας, Μαντατοφόρος, Μετάφραση, Νέα Αριάδνη, Νέα Εστία, Νέα Πορεία, Νέα Σκέψη, Νέο Επίπεδο, Νουμάς, Οδός Πανός, Οκτασέλιδο του Μπιλιέτου, Ομπρέλα, Ουτοπία, Παλίμψηστον, Πανδώρα, Παπαδιαμαντικά Τετράδια, Παρατηρητής, Παρέμβαση, Πάροδος, Περίγραμμα, Περίπλους, Πλανόδιον, Πνευματική ζωή, Ποίηση, Πολίτης, Πόρφυρας, Σημείο, Σημειώσεις, Σύγκριση, Συριανά Γράμματα, Τετράμηνα, Υπόστεγο, Ύφος, Φιλολογική Πρωτοχρονιά, Φιλολογική Στέγη, Φωνήεν) θα γίνει λόγος σε ειδική ραδιοφωνική εκπομπή.

γ)ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ

δ)ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

 

Σημείωση: Πολλά απ' τα στοιχεία αντλήθηκαν απ' την ηλεκτρονική διεύθυνση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου στο διαδίκτυο: http://book.culture.gr