Θελκτικά εξώφυλλα, η απάντηση στα κομπιούτερ

Μανώλης Πιμπλής, εφ. Τα Νέα, 26/6/2006

Οι εκδότες δεν έδιναν πάντα μεγάλη σημασία στα εξώφυλλα των βιβλίων. Σήμερα το εξώφυλλο γίνεται σημαντικό όχι μόνο γιατί είμαστε εθισμένοι στην εικόνα, αλλά και γιατί κάνει τη διαφορά από τις ηλεκτρονικές εκδόσεις

Απευθυνόμενοι στη γενιά των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ο διάσημος εκδοτικός οίκος Penguin λανσάρησε εξώφυλλα με νεογοτθικό στυλ (όπως, αριστερά, για το «Exodus») σε κλασικά έργα. Πάνω, η αισθητική του «Penguin» σε παλαιότερες εποχές

Οι βρετανικές εκδόσεις Penguin, που ήθελαν να γιορτάσουν τα 60 χρόνια της σειράς κλασικών έργων, τα Penguin classics, αποφάσισαν να εκδώσουν ορισμένα βιβλία που σκοπό έχουν να φέρουν κοντά στα κλασικά έργα τη γενιά των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Έβγαλαν συνόψεις 20 κλασικών έργων, από την «Οδύσσεια» μέχρι την «Κόλαση» του Δάντη, διαλέγοντας τα πιο δραματικά αποσπάσματα και σχεδιάζοντας εξώφυλλα σε ένα επιβλητικό νεογοτθικό στυλ. «Είναι ιστορίες στο ύφος του δράματος, της τραγωδίας και της ωμότητας που ο κόσμος αγαπάει και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια», λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής των εκδόσεων Τζιμ Στόνταρτ.

«Σχεδιάζοντας στην οπτική γλώσσα των ηλεκτρονικών παιχνιδιών θελήσαμε να πείσουμε τους φανατικούς των παιχνιδιών να διαβάσουν τα ίδια θέματα σε αυτά τα βιβλία». Τα βιβλία αυτά πάνε τόσο καλά που ο εκδοτικός οίκος στάθηκε δύσκολο να ανταποκριθεί στη ζήτηση. H σειρά Epics επενδύει στη σχεδίαση, καθώς έχει ενταθεί ο ανταγωνισμός τιμών με τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία που πουλάνε μεταχειρισμένα βιβλία κλασικών τίτλων, ενώ ελλοχεύει μακροπρόθεσμα και η απειλή των ψηφιακών εκδόσεων.

Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός στις εκδόσεις είχε περιθωριοποιηθεί στις δεκαετίες του '80 και του '90 στον αγγλοσαξονικό κόσμο, καθώς η πλάστιγγα είχε γείρει προς τον οικονομικό σχεδιασμό και το μάρκετινγκ, γράφει η Άλις Ρόουσθορν στην International Herald Tribune. Εξαιρέσεις υπήρχαν μόνο σε μικρούς οίκους όπως ο Zone Books στη Νέα Υόρκη ή το Melville House στο Νιου Τζέρσεϊ. Όπως λέει ο συνιδρυτής του τελευταίου, Ντέινις Λόι Τζόνσον, «ο καλός σχεδιασμός στέλνει το ίδιο σημαντικά μηνύματα στον αναγνώστη όσο και το καλό γράψιμο. Δείχνει ευγενέστερες προθέσεις από το να θέλεις να βγάλεις, απλώς, λεφτά».

Ο μόνος μεγάλος εκδότης που έμεινε προσηλωμένος στα καλά εξώφυλλα και γενικότερα στον καλό σχεδιασμό της έκδοσης, ήταν ο Knopf, η νεοϋορκέζικη ετικέτα του γερμανικού γκρουπ Bertelsmann. Είναι χαρακτηριστικό το εξώφυλλο του νέου μυθιστορήματος του Πίτερ Κάρεϊ, «Theft: Α Love Story», που σχεδίασε ο Τσιπ Κιντ. Είναι φωτογραφία μιας γυναίκας μπροστά στον άδειο χώρο ενός τοίχου από τον οποίο λείπει ένας (κλεμμένος) πίνακας.

Το εξώφυλλο του Faber στο ίδιο βιβλίο, έχει πολύ λιγότερο νεύρο. Οι περισσότεροι εκδότες συνέχισαν πάντως να βλέπουν το εξώφυλλο ως κόστος και όχι ως επένδυση. Αλλά ο χώρος των κλασικών έργων έδειξε την άλλη όψη των πραγμάτων. Τα κλασικά έργα ήταν πάντα ένας πολύ κερδοφόρος τομέας για τους εκδότες - ένας λόγος είναι ότι δεν έχουν δικαιώματα.

Από την ώρα όμως που το Amazon και άλλα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία άρχισαν να πουλούν μαζικά μεταχειρισμένα βιβλία, η αγορά «έσπασε». Καθώς ήταν αδύνατον να είναι ανταγωνιστικός στις τιμές, ο Penguin έψαξε νέους τρόπους να προσελκύσει κοινό για τα ίδια κείμενα. Μία νέα σειρά με τίτλο «Μεγάλες ιδέες», σχεδιασμένη προσεκτικά από τον Ντέιβιντ Πίρσον - κάθε εξώφυλλο έχει τυπογραφικό στυλ που αντιστοιχεί στο πνεύμα του κειμένου και στον χρόνο που γράφτηκε - και με χαμηλή τιμή, έφερε πωλήσεις δύο εκατομμυρίων αντιτύπων. Αποδείχθηκε περίτρανα ότι οι αναγνώστες αγοράζουν νέες, γοητευτικά σχεδιασμένες εκδόσεις παλιών κειμένων. Ο Πίρσον θα έχει την ευθύνη και μιας νέας σειράς επανεκδόσεων έργων του Ζορζ Σιμενόν, τα εξώφυλλα των βιβλίων του οποίου θα φιλοτεχνήσουν γνωστοί σχεδιαστές και καλλιτέχνες.

Όσον αφορά τα e-books και γενικότερα τις ψηφιακές εκδόσεις βιβλίων, η γενική εκτίμηση πλέον είναι ότι το βιβλίο δεν πρόκειται να καταργηθεί. Θα υπάρξει, όμως, λένε, κατακερματισμός της αγοράς γιατί θα υπάρχουν διαφορετικές φόρμες στις οποίες θα προσφέρονται τα κείμενα. Και δεν είναι λίγοι οι εκδότες που βλέπουν πια στον οπτικά γοητευτικό σχεδιασμό, μια καλή μέθοδο προώθησης των βιβλίων τους.

Νέα ζωή σε παλιά μπεστ σέλερ

Με νέο εξώφυλλο και ένα «ρετουσάρισμα» ο Κώστας Μουρσελάς (με την οριστική έκδοση) κατάφερε να προσεγγίσει και μια νεώτερη γενιά αναγνωστών για τα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά»

Πολλές είναι οι περιπτώσεις παλιών βιβλίων που με ένα καινούργιο εξώφυλλο, παίρνουν νέα ζωή. Υπάρχουν περιπτώσεις που εκδότες αλλάζουν εξώφυλλο ή και τίτλο και ξαναβγάζουν ένα βιβλίο που δεν είχε την επιτυχία που περίμεναν, επωμιζόμενοι το αξιόλογο πρόσθετο κόστος του βιβλιοδετείου. Αλλά και βιβλία που θεωρητικά έχουν κάνει τον κύκλο τους, παίρνουν νέα φόρα με ένα νέο εξώφυλλο που καμιά φορά, αλλά όχι πάντα, συνδυάζεται με μετακίνηση σε άλλον εκδοτικό οίκο και ένα νέο κοίταγμα από τον συγγραφέα σε λεπτομέρειες της πλοκής και της γραφής. Φέτος χαρακτηριστικά μπορούμε να θυμηθούμε την «οριστική» έκδοση που έκαναν τα Ελληνικά Γράμματα στα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» του Κώστα Μουρσελά, ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ των τελευταίων δεκαετιών που είχε βγει από τον Κέδρο και είχε πουλήσει 200.000 αντίτυπα. Σε ελάχιστους μόνο μήνες έκανε με το νέο του εξώφυλλο και κάποιες προσθήκες, 5.000 καινούργιες πωλήσεις. Το ίδιο συνέβη με το πρώτο βιβλίο του Βασίλη Αλεξάκη «Το κεφάλι της γάτας» που ξαναβγήκε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Μίνωας και διατέθηκαν 2.500 αντίτυπα.

«Πρώτα τραβάει τον αναγνώστη ο τίτλος και η εικόνα»

Κικέρων: η κλασική εκδοχή της Εστίας και η πιο νέα εκδοχή της Ωκεανίδας

«Το εξώφυλλα στα ελληνικά βιβλία άρχισαν να αλλάζουν στις αρχές της δεκαετίας του '80», λέει στα «NEA» η Πόπη Γκανά, που ίδρυσε και διευθύνει τις Εκδόσεις Μελάνι. Με μεγάλη πείρα και γενικώς αναγνωρισμένη ικανότητα στον σχεδιασμό και την επιμέλεια βιβλίων (εργαζόταν πολλά χρόνια στις Εκδόσεις της Εστίας) συνεχίζει να σχεδιάζει προσωπικά τα εξώφυλλα των βιβλίων που εκδίδει (όπως κάνουν και αρκετοί ακόμη εκδότες, με πιο γνωστό παράδειγμα τον Σταύρο Πετσόπουλο της Άγρας). «Παλιότερα τα βιβλία δεν τα πρόσεχαν και ξεχώριζαν μόνο ορισμένα τυπογραφικά εξώφυλλα (του Βλάχου, του Ίκαρου), για την ωραία τους τυπογραφική επιμέλεια. Μετά τη Μεταπολίτευση άρχισαν σιγά σιγά οι εκδότες να υπολογίζουν περισσότερο τα εξώφυλλα, καθώς οι πρώτες απόπειρες είχαν θετική ανταπόκριση στο κοινό. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα βιβλία που είχαν φροντισμένα εξώφυλλα, ήταν συνήθως προσεγμένα και ως προς το περιεχόμενό τους, την επιμέλεια των κειμένων, την ποιότητα των μεταφράσεων. Σήμερα θεωρείται αδιανόητο να μην προσεχθεί το εξώφυλλο που χτίζει και φυσιογνωμία στον εκδοτικό οίκο. Οι περισσότεροι αναγνώστες τους οποίους ρωτάω για το τι τους τραβάει σε ένα βιβλίο, μου μιλούν για το εξώφυλλο (που σημαίνει τίτλος και εικόνα μαζί) και το κείμενο στο οπισθόφυλλο. Ο τίτλος έχει σημασία, αλλά είναι ουσιώδες να υποστηρίζεται από την εικόνα του εξωφύλλου».