Tριβιζάς εναντίον κολλητών

Μικέλα Χαρτουλάρη, εφ. Τα Νέα, 19/8/2006

Ευγένιος Τριβιζάς

Φως στο τούνελ του θεσμού των Κρατικών Βραβείων Βιβλίου! Ο Ευγένιος Τριβιζάς εισηγήθηκε και δοκίμασε στον χώρο του Παιδικού - Νεανικού Βιβλίου μια εγκυρότερη διαδικασία που έφερε καρπούς μόλις πριν από λίγες ημέρες, όταν απονεμήθηκαν τα βραβεία του 2005 για τη βιβλιοπαραγωγή του 2004. H αλήθεια είναι ότι καθυστέρησε αρκετά - εννέα μήνες πέρασαν από την απονομή των Βραβείων Λογοτεχνίας 2005 τον περασμένο Νοέμβριο-, δεν φταίει όμως το νέο σύστημα. Φταίει ότι... δεν υπήρχε σύννομο σύστημα! Δεν είναι τυχαίο ότι χρόνια τώρα, τόσο στον χώρο του βιβλίου όσο και στη συνείδηση του κοινού, ο θεσμός χάνει σταδιακά την αξιοπιστία του και διευρύνονται οι υποψίες για ανίερες συναλλαγές, αφερέγγυες διαδικασίες, αναξιοκρατικό τρόπο λειτουργίας του. Είναι κοινό μυστικό ότι μετά το εκδοτικό «μπουμ», οι Κριτικές Επιτροπές δεν διάβαζαν όλα τα βιβλία όπως όριζε ο νόμος, ποτέ άλλωστε δεν τα είχαν στη διάθεσή τους (παρά μόνο ένα «σώμα» αντιτύπων για εννέα κριτές, και αυτό προβληματικό). Κατά συνέπεια διάβαζαν ένα... κλάσμα της ετήσιας παραγωγής, όσα βιβλία τύχαινε να γνωρίζουν τα μέλη τους, όσα τα θεωρούσαν a priori άξια κρίσης - των ήδη γνωστών (τους) συγγραφέων συνήθως, και των μεγάλων εκδοτών - κι έτσι η αντικειμενικότητά τους ήταν εξαρχής αμφίβολη αφού εισηγητές και τελικοί κριτές ταυτίζονταν. Κάτι που σήμαινε βέβαια πολλά, όταν ο πρόεδρος ήταν ισχυρή προσωπικότητα... Το 2005 λ.χ., η Επιτροπή Λογοτεχνίας είχε να διαβάσει 1.523 βιβλία, η Επιτροπή Βραβείων Μετάφρασης 1.740 και η Επιτροπή Παιδικού Βιβλίου 1.330. Ποιος όμως είναι διατεθειμένος να διαβάσει τέσσερα βιβλία την ημέρα; Όταν λοιπόν το ίδιο το σύστημα υπονομεύει τον θεσμό, τα παζάρια είναι σχεδόν αναπόφευκτα... Εκεί θέλησε να παρέμβει ο (και) εγκληματολόγος Τριβιζάς, πρόεδρος από πέρσι της Κριτικής Επιτροπής για το Παιδικό Βιβλίο, που διερεύνησε τις διαδικασίες στα ξένα βραβεία και επεξεργάστηκε ένα νέο πιλοτικό σύστημα πολλαπλών εγγυήσεων. Ένα σύστημα που αντικαθιστά τη μονοκρατορία των «εννέα σοφών» με τη διεύρυνση του παιχνιδιού σε περισσότερους φορείς (που έχουν εποπτεία του συνόλου της παραγωγής), με την αποκέντρωση και τη διαφάνεια (άρα και το, κατά τεκμήριο, αδιάβλητο) των διαδικασιών και με τη διεθνοποίηση των αποτελεσμάτων, αφού οι Νεοελληνικές έδρες εξωτερικού θα αναλαμβάνουν τη μετάφραση και προώθηση των βραβευμένων βιβλίων. Φυσικά, όλες αυτές οι αλλαγές έφεραν τα πάνω - κάτω στο status quo και απαίτησαν μια λάντζα που ανατίναξε τη δημοσιοϋπαλληλική ραθυμία. Αποτέλεσμα, οι περί τα διάφορα βραβεία ακούν «Τριβιζάς» και βγάζουν σπυριά. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: θα αντέξει ο υπουργός Βουλγαράκης την γκρίνια τους; Θα κάνει το άλμα για όλα τα Κρατικά Βραβεία Βιβλίου, αναμορφώνοντας τον θεσμό που συμπλήρωσε μισόν αιώνα ζωής; Ή θα προτιμήσει να κολακεύσει τις υπάρχουσες ισορροπίες και το «σύστημα των κολλητών», στέλνοντας τον ιδεολόγο (και σπασίκλα) συγγραφέα να κουρεύεται;

Το βιβλίο της Αγγελικής Δαρλάση

Ο Ευγένιος Τριβιζάς ανακάτεψε την τράπουλα, έτσι ώστε η απονομή βραβείων να μην είναι πια υπόθεση μιας κλίκας, που ανακυκλώνεται. Από τη μια, ξεσκαρτάρισε την υπό κρίση λίστα από τις ανατυπώσεις και τις επανεκδόσεις (έμειναν 453 από τα 1.330 βιβλία) και για πρώτη φορά εξασφάλισε ειδικό κονδύλι (15.000 ευρώ) από το υπουργείο Πολιτισμού για την αγορά των απαιτούμενων αντιτύπων βιβλίων για όλους τους κριτές. Από την άλλη, εισήγαγε το σύστημα των Αξιολογητών και των Εισηγητών που κοσκινίζουν τη βιβλιοπαραγωγή χάριν των κριτών. Οι Αξιολογητές - υποψήφιοι διδάκτορες και αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί από τέσσερα πανεπιστήμια - εξασφαλίζουν ότι όλα ανεξαιρέτως τα βιβλία περνούν από δύο ζευγάρια μάτια και ότι βαθμολογούνται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, ενώ οι εισηγητές - καθηγητές, βιβλιοθηκάριοι και εκδότες - υποβάλλουν τις αιτιολογημένες προτάσεις τους. Από τη συνεκτίμηση των μεν και των δε, συντάσσεται η Ευρεία Λίστα (131 παιδικά βιβλία για τα βραβεία του 2005) την οποία μοιράζεται η Κριτική Επιτροπή για να καταλήξει σε μια Βραχεία Λίστα (34 βιβλία που θεωρήθηκαν τα καλύτερα του 2004), επί της οποίας γίνεται η ψηφοφορία. Κάθε αλλαγή φυσικά ξενίζει, είναι πια καιρός όμως να αποτινάξει ο θεσμός των βραβείων τις αμαρτωλές συνήθειες. Πόσω μάλλον που τα πρώτα αποτελέσματα κέρδισαν το «στοίχημα» της έκπληξης, της άποψης και της συνέπειας.

Αγγελική Δαρλάση - η αουτσάιντερ - και Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Γιάννης Κόττης και Μαρία Μαρκολίν, Μαρίζα Ντεκάστρο και Πάνος Βαλαβάνης: Οι παραμυθούδες, οι εικονογράφοι και οι συγγραφείς του βιβλίου γνώσεων που βραβεύτηκαν με το νέο σύστημα. Αξιολογητές, Εισηγητές και Κριτές ανέδειξαν έναν εμπνευσμένο οδηγό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Μικρές ιστορίες του Μουσείου, Κάστωρ) που εντάσσει τα εκθέματα σε μια μυθοπλασία, φωτίζοντας εκάστοτε τις συνήθειες και την αισθητική της κάθε εποχής αλλά και τις περιπέτειες της αρχαιολογίας. Στις εικονογραφήσεις φάνηκαν πιο συντηρητικοί, ξεχωρίζοντας μάλλον τις εικαστικές παρά τις καρτουνίστικες λύσεις, και στην νεανική λογοτεχνία (Ονειροφύλακες, Πατάκης και Τι ζητάει ο Ζήνων, Ύψιλον) υπογράμμισαν το δικαίωμα του ονειρεύεσθαι. Σημαδιακή επιλογή σε μια εποχή που οι πόλεμοι σαρώνουν τα πάντα. Κοινωνίες, πολιτισμούς, όνειρα.