Ο Χίτλερ των αμνών

Δημήτρης Δανίκας, εφ. Τα Νέα, 29/10/2009

Ήγγικεν η στιγμή. Το πρώτο αριστούργημα της χρονιάς να βγει. Ασπρόμαυρο, γερμανικής κοπής με τίτλο αθώο σαν τον δολοφόνο με αγγελικό πρόσωπο παιδιού. Δηλαδή «Das Waisse band», που πάει να πει «Η λευκή κορδέλα». Με τον Μίκαελ Χάνεκε να πιλοτάρει με δύο φαντάσματα μαζί. Εκ δεξιών η τελειομανία ενός Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Εξ ευωνύμων η αυστηρότητα ενός Καρλ Ντράγιερ. Απογείωση καβάλα στο αυγό του φιδιού!

Για να τσεκάρω την ανθεκτικότητα των 144 λεπτών, μετά τον Χρυσό Φοίνικα Καννών, το ξαναείδα και στην προβολή των Αθηνών. Στιγμή δεν κουνήθηκα, δευτερόλεπτο δεν βαρέθηκα. Εντελώς καλλιτεχνικό επίτευγμα, μοναδικό στα χρονικά του σύγχρονου σινεμά. Η χειροποίητη παραγωγή αυτού του ογκολίθου μετατρέπει κάθε hi tech χολιγουντιανή μυθοπλασία, από το Star Wars μέχρι την οποιαδήποτε πριμαντόνα των ταμείων, σε απλή οδοντόκρεμα. Πλήθος πρώτων, δεύτερων, τρίτων ερμηνευτών παρέα με δεκάδες νοματαίους που υποδύονται ένα ολόκληρο χωριό. Όλοι μα όλοι παίζουν με τέτοια τελειομανία που θυμίζει πρεμιέρα από σαιξπηρική τραγωδία. Το ντεκόρ ολότελα αληθινό. Ένα ολόκληρο χωριό, όπως ήταν ακριβώς. Αναπαλαιωμένο από τον χρόνο και λόγω αυτού, ταλαιπωρημένο. Και αυθεντικά κοστούμια φορεμένα και καθόλου σαν από καρνάβαλο και χλιδάτο βεστιάριο σιδερωμένα. Οι χαρακτήρες φοράνε και όχι τα ρούχα τούς φοράνε. Τρομερό!

Αν τώρα κοντά σ΄ αυτά αθροίσω τα πλεονεκτήματα τα φωτογραφικά, τα σκηνοθετικά, των εσωτερικών ρυθμών, του μοντάζ και της αυστηρής συμμετρίας σε κάθε πλάνο ανθρώπινης γεωγραφίας, ε τότε η τοιχογραφία του Χάνεκε πιάνει επιδόσεις «Φάννυ και Αλέξανδρος» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Πάμε τώρα στη σεναριακή ουσία και την υπόγεια, υγρή, διαβρωτική γερμανική ιδεολογία. Εκεί το πάρτι, εκεί η πρωτοπορία.

Πρωτοπορία γιατί είναι πολυπρόσωπο και ταυτόχρονα δράμα δωματίου με ένα πρόσωπο. Πρωτοπορία γιατί η δράση εξελίσσεται και μέσα και έξω με την ίδια άνεση και ευκολία. Σαν να είναι αυθεντικό ντοκουμέντο από τα χρόνια εκείνα. Πρωτοπορία γιατί είναι τόσο αυστηρά κλασικό και μοιάζει με ακαδημαϊκό και ταυτόχρονα υπόγειο, σκοτεινό και ανατρεπτικό. Πρωτοπορία γιατί η εξωτερική- η εμφανής του- πλευρά είναι καθημερινή και ειρηνική, ενώ την ίδια στιγμή η αόρατη, η διπλανή, η αφανής εκλύει με πανουργία άφθονη δόση από έρπουσα, υπολανθάνουσα, φασιστική βία. Απ΄ ολόκληρη την κοινωνία. Πρωτοπορία γιατί από τη μια η ιστορία είναι ευκολονόητη και καθαρή και από την άλλη τόσο μα τόσο πολυεπίπεδη και σκοτεινή. Πρωτοπορία- τέλος- γιατί το αυγό του φιδιού επωάζεται από τη γνωστό τρίπτυχο: αυστηρή πειθαρχία, δεσποτική θρησκοληψία, νοσηρή κοινωνία. Οn top of that πλήρης ατιμωρησία! Το στόρι σαν ποταμιαία μυθοπλασία. Σε κάποια ειδυλλιακή κωμόπολη της προπολεμικής Βόρειας Γερμανίας. Όπου η μισή, κλειστή κοινωνία σιτίζεται από του βαρόνου την κολοσσιαία περιουσία. Περίπου- σαν να λέμε- η γερμανική κοινωνία να τραμπαλίζεται μεταξύ καπιταλισμού και φεουδαρχίας. Εκεί, λοιπόν, μια σειρά από περίεργα και απρόβλεπτα περιστατικά ταρακουνούν τις ισορροπίες των πολιτών. Ο γιατρός γκρεμοτσακίζεται από το άλογό του, καθώς εκείνο με φόρα πέφτει σ΄ ένα συρματόσχοινο, τοποθετημένο με πρόθεση να προκαλέσει ατύχημα θανατηφόρο. Αυτή η αρχή. Η συνέχεια ακόμα πιο σκληρή. Εργατικό ατύχημα προκαλεί οικογενειακή οργή. Ένας από τους συγγενείς από εκδίκηση μετατρέπει τον λαχανόκηπο της βαρόνης σε τενεκέ σκουπιδιών. Και καθώς από ταραχή πλημμυρίζει η περιοχή, ο γιος του βαρόνου εξαφανίζεται και την επομένη με αίματα από ραβδισμούς εμφανίζεται. Ακόμα ένα άλλο παιδί βασανίζεται, ενώ ο γιατρός του χωριού με τη μικρή του κόρη ηδονίζεται και ένας εργάτης από την απελπισία του αυτοκτονεί. Ποιος ο υπαίτιος; Ποια η αιτία; Ποιος ο ηθικός αυτουργός; Ποιος ο συνεργός; Τσιμουδιά. Εγκλωβισμένη η μικρή κοινωνία στην προτεσταντική εκκλησία. Πάτερ ημών ο Χίτλερ των αμνών!

Αυστηρή λοιπόν η σκηνοθεσία. Το ίδιο η αρχιτεκτονική. Το ίδιο η ταξική διαχωριστική γραμμή. Το ίδιο και η θρησκεία. Παρέα όλα μαζί. Από κάτω και η ψυχολογία. Οι κυρίαρχες δυνάμεις επωάζουν το αυγό του φιδιού. Ο χριστιανικός δεσποτισμός με τη δικτατορία του πουριτανισμού καταλήγουν στον βασανισμό, τα βίτσια, τη διαστροφή, την αιμομιξία και την άκρα του τάφου σιωπή. Αυτοί οι πυλώνες της κολοσσιαίας τοιχογραφίας.

Μια μικρογραφία του επερχόμενου φασισμού.

Έτσι αυθόρμητα και παρορμητικά μου ΄ρθε η εξής επαγωγική λογική. Ο πάστορας είναι ο Γκέμπελς. Ο γιατρός είναι ο Μένγκελε. Ο βαρόνος είναι ο Κρουπ. Ο δάσκαλος είναι η σιωπηλή διανόηση της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Α, ξέχασα τον Χίτλερ. Βάζω στοίχημα. Κάποια απ΄ αυτά τα τρυφερούδια. Μίσος έδωκες, ναζισμό θα λάβεις. Μasterpiece!