Πώς ο Ερατοσθένης κλέβει πελάτες από τις καφετέριες

Ξένια Κουναλάκη, εφ. Καθημερινή (Κ), 9/4/2006

Στις λέσχες ανάγνωσης που οργανώνει σε σχολεία η ομάδα "Θαλής και Φίλοι", εθελοντές καθηγητές και διψασμένοι για γνώση μαθητές περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους ανταλλάσσοντας απόψεις για έργα της μαθηματικής λογοτεχνίας. Το «Κ» επισκέφτηκε το 11ο Λύκειο Πειραιά και πήρε μέρος στην «συνωμοσία»…

Ποια εικόνα φέρνει στο νου ενός αμύητου ο όρος reading group (λέσχη ανάγνωσης);

Ίσως αυτή μιας συντροφιάς φοιτητών λογοτεχνίας του Κέμπριτζ, που ξεδίνουν συζητώντας αν ο Τζορτζ Όργουελ ήταν τελικά ένας διορατικός αριστερός ή αν οι κλασικές του σάτιρες του σταλινισμού, «Η φάρμα των ζώων» και το «1984», έδωσαν επιχειρήματα στους ψυχροπολεμικούς εκπροσώπους της συντηρητικής όχθης. Κι όμως, στο 11ο Λύκειο Πειραιά, στην Κοκκινιά, καμιά 15αριά μαθητές συγκεντρώνονται εθελοντικά κάθε Κυριακή απόγευμα και τσακώνονται αν ο Ερατοσθένης είναι τελικά συμπαθής στο «Αστέρι της Βερενίκης» του Ντένις Γκετζ ή αν η προσήλωσή του στη μέτρηση της περιμέτρου της Γης τον κάνει τελικά μακιαβελικό και ανάλγητο απέναντι στους συνεργάτες του. Η αντιπαράθεση είναι έντονη και αν έβλεπες από μακριά τους «εμπλεκόμενους» σ’ αυτήν, θα υπέθετες ότι αντικείμενο συζήτησης είναι το crash test Βίσση – Βανδή.

«Γιατί έρχονται, τους ρωτάω. «Τι άλλο να κάνεις τα κυριακάτικα απογεύματα;», μου ανταποδίδουν την ερώτηση. Σας αρέσουν τα μαθηματικά; «Μπααααα», είναι η πρώτη αντίδραση, αλλά δειλά δειλά, μην τυχόν και χαρακτηριστούν σπασίκλες, κάποιοι αναγνωρίζουν ότι γοητεύονται από το μάθημα, που τάχα θα έπρεπε να τους προκαλεί φόβο και δέος. Διαβάζετε βιβλία; «Είναι το πρώτο μου», μου εκμυστηρεύεται περήφανα μια κοπέλα που είναι από τις μαχητικότερες παρουσίες, μαζί με δυο Αλβανούς μαθητές – αμφότεροι αριστούχοι, με ενημερώνουν οι καθηγητές τους.

Είναι δύσκολο να εκμαιεύσεις από 16άρηδες τι πραγματικά είναι αυτό που τους κάνει να επιστρέφουν στους τέσσερις τοίχους του σχολείου, ακόμη και τις Κυριακές, για να ανταλλάξουν απόψεις επί λογοτεχνικών έργων που αντλούν τη θεματολογία τους από τα μαθηματικά. Είναι μια εναλλακτική μορφή κοινωνικοποίησης, πιο επικοινωνιακή από την «καθιερωμένη» καφετέρια ή κλαμπάκι, στο οποίο ούτως ή άλλως θριαμβεύει η φασαρία; Προφανώς αναζητούν κάτι διαφορετικό, είναι παιδιά με ανησυχίες, τις οποίες θέλουν να διοχετεύσουν δημιουργικά

Η Σταυρούλα Παπανικολάου, καθηγήτρια Μαθηματικών στο σχολείο, επιμένει ότι οι απαξιωτικές γενικεύσεις για τη σημερινή νεολαία είναι αυθαίρετες και απλουστευτικές. «Είναι απίστευτα καλά και ευγενικά παιδιά. Πέρα από τις λέσχες ανάγνωσης, τους κάνω ενισχυτική διδασκαλία και όταν τελειώνουμε μου λένε «ευχαριστώ!». Κι εκείνη γιατί το κάνει, και μάλιστα αφιλοκερδώς; Πριν μου απαντήσει υποπτεύομαι ότι δεν έχει παιδιά και έχει άφθονο χρόνο να αφιερώσει…Με διαψεύδει: έχει δύο κόρες, η μία στα ντουζένια της, Β΄Λυκείου, η οποία διαβάζει μανιωδώς. Κι όμως τα παρατάει όλα τα κυριακάτικα απογεύματα και πάει στα άλλα της παιδιά. «Μια ώρα λιγότερο τηλεόραση να δουν κι ένα βιβλίο παραπάνω να διαβάσουν, το θεωρώ επιτυχία», λέει με αφοπλιστική απλότητα. «Αγαπάω τα βιβλία, τα μαθηματικά και τα παιδιά. Συνεπώς οι λέσχες ανάγνωσης είναι ο ιδανικές συνδυασμός όλων αυτών». Ούτε μεγαλόστομες διακηρύξεις ούτε μεγαλεπίβολοι στόχοι. Απλώς αυτό.

Συντονίστρια της ομάδας, μαζί με την κυρία Παπανικολάου, είναι η φιλόλογος Άννα Πιθαρούλα. Από κοινού δίνουν στα παιδιά εναύσματα για την ανταλλαγή απόψεων. Συνοδεύουν τη συζήτηση με αποκόμματα εφημερίδων και τουριστικούς οδηγούς, δίνουν ραντεβού σε κινηματογράφους που προβάλλουν ταινίες για τα μαθηματικά, όπως το πρόσφατο Proof ή το Beautiful Mind, ή προγραμματίζουν επισκέψεις σε θεατρικές παραστάσεις αναλόγου περιεχομένου. Άλλοι δύο καθηγητές, ένας χημικός και ένας ακόμη μαθηματικός, προστέθηκαν αργότερα στο γκρουπάκι, σπάνια παραδείγματα κι αυτοί εκπαιδευτικών, που δεν αντιμετωπίζουν το επάγγελμά τους με δημοσιοϋπαλληλίστικη λογική. Κάνουν πλάκα με τους μαθητές τους, τους ρωτούν πώς πέρασαν στην πρωινή εκπαιδευτική εκδρομή και εκείνοι απαντούν βαριεστημένα «Πάλι στο Ναυτικό Μουσείο μας πήγαν» (Πειραιάς γαρ).

Παρόντες στη συγκεκριμένη συνάντηση και εγκέφαλοι των λεσχών ανάγνωσης, που ήδη φέτος πραγματοποιούνται σε 15 σχολεία της Αθήνας και του Πειραιά, και από του χρόνου θα γίνονται σε πολλά σχολεία της χώρας στο περιθώριο του σχολικού προγράμματος: ο Απόστολος Δοξιάδης, συγγραφέας του διεθνούς μπεστ-σέλερ «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ», που έφερε τα μαθηματικά στο χώρο της λογοτεχνίας και το Τεύκρος Μιχαηλίδης, μεταφραστής πολλών βιβλίων μαθηματικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα και καθηγητής Μαθηματικών στο Κολλέγιο Αθηνών, μέλη μιας διεθνούς …συνομωσίας, αλλά με έδρα την Ελλάδα, με την επωνυμία «Θαλής και φίλοι» (www.thalesandfriends.org), για την αποκατάσταση της χαμένης τιμής των μαθηματικών στο συλλογικό υποσυνείδητο. Αμφότεροι μιλούν με πάθος για την πρωτοβουλία και παρακολουθούν ικανοποιημένοι πόσο επιτυχημένη είναι η εφαρμογή της ιδέας σε μια γειτονιά με όλα τα συστατικά στοιχεία να εξελιχθεί σε φυτώριο προβληματικής συμπεριφοράς εκ μέρους των νέων. Απέναντι από το σχολείο βρίσκεται μια μικρή πλατεία με αδέσποτους σκύλους, διάσπαρτα πεταμένα νεράντζια και χρωματιστές μπουγάδες. Κι επίτηδες να την είχε σκηνογραφήσει κανείς, δεν θα απέδιδε με τόση πειστικότητα την έννοια «υποβαθμισμένη». Μουσικές και ομιλίες σε ξένες γλώσσες ηχούν από τα χαμηλά σπιτάκια και μυρωδιές βαριές από ασιατικά φαγητά απηχούν την πραγματική διάσταση της χιλιοτραγουδισμένης διεθνώς πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Στην είσοδο του σχολείου, τους μαθητές υποδέχεται καθημερινά το σύνθημα «Έξω οι ξένοι», το οποίο ευτυχώς έχει διαγραφεί από τους αναρχικούς κι έχει αντικατασταθεί από το «Έξω οι φασίστες».

Μπορεί στο μυαλό των παιδιών να μην έχει αποκρυσταλλωθεί ο λόγος για τον οποίο επιστρέφουν στις κυριακάτικες λέσχες ανάγνωσης με τόσο ενθουσιασμό, παρ’ όλο που κάποιοι απ’ αυτούς δηλώνουν ότι ούτε τα μαθηματικά τους αρέσουν ούτε η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων, αλλά οι εμπνευστές του εγχειρήματος ξέρουν ποια είναι η στρατηγική τους, η βραχυπρόθεσμη και η μακροπρόθεσμη. «Ουσιαστικά κουτσομπολεύουμε βιβλία, τα οποία διαβάσαμε μαζί, μαθητές και καθηγητές», εξηγεί ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, ενώ ο Απόστολος Δοξιάδης πιστεύει ότι υπάρχει μία αντιστοιχία στη δομή ανάμεσα στη λογοτεχνία και τα μαθηματικά. Με την ανάγνωση μυθιστορημάτων, που έχουν στον πυρήνα τους ένα μαθηματικό πρόβλημα, θα μπορούσε να απομυθοποιηθεί το αφηρημένο μάθημα και να απαντηθεί η πάγια απορία των μαθητών «Γιατί τέλος πάντων μαθαίνουμε μαθηματικά;» Επιπλέον τα συγκεκριμένα προγράμματα βοηθούν να ενθαρρυνθεί το εξωσχολικό διάβασμα, καθώς και να αναπτυχθεί μια στενότερη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, εκτός τάξης.

Στη λέσχη ανάγνωσης του 11ου Λυκείου Πειραιά οι στόχοι έχουν επιτευχθεί με το παραπάνω. Ατάκες για ποδοσφαιρικές ομάδες, πειράγματα για τις επιδόσεις στο τελευταίο τεστ, σπόντες για τους αναβλητικούς της παρέας κι εκκλήσεις προς το σιωπηλό, σοφό ξανθό της ομάδας να μην αποκαλύψει το το τέλος του βιβλίου (είναι ο μοναδικός που το έχει διαβάσει ολόκληρο) αντανακλούν το εξαιρετικό επίπεδο των διμερών σχέσεων. Στην Ελλάδα δυστυχώς ό,τι πάρει πιο επίσημη μορφή εκφυλίζεται. Σε αυτό συμφωνούν οι δύο εμπνευστές του προγράμματος. Φιλοδοξούν ωστόσο να το δουν να δοκιμάζεται σε πολύ περισσότερα σχολεία σε ολόκληρη την Ελλάδα. «Θα θέλαμε να πάρει τη μορφή επιδημίας», λέει ο Τ.Μιχαηλίδης.

Το πρόγραμμα των λεσχών ανάγνωσης στα σχολεία θα παρουσιαστεί, ανάμεσα σε άλλα ενδιαφέροντα, στο συνέδριο που οργανώνει η ομάδα «Θαλής και Φίλοι» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, από τις 16 ως τις 18 Ιουνίου. Εστία του θα γίνει αργότερα η Πάρος, από τις 3 ως τις 7 Ιουλίου, με στόχο να διαδοθεί περαιτέρω ο θεσμός των λεσχών ανάγνωσης. Το θερινό αυτό Εργαστήρι Λεσχών Μαθηματικής Λογοτεχνίας, με τίτλο «Ιστορίες Αγνώστων», απευθύνεται κατά προτεραιότητα στους καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης. Όχι μόνο σε μαθηματικούς, αλλά και σε φυσικούς, πληροφορικούς, φιλολόγους, βιβλιοθηκονόμους όπως και σε φιλαναγνώστες κάθε λογής, μέσα ή έξω από την Εκπαίδευση. Όποιον, με άλλα λόγια, ενδιαφέρεται σοβαρά να ξεκινήσει μια Λέσχη Μαθηματικής Λογοτεχνίας σε χώρους εκπαίδευσης, δουλειάς ή κοινωνικής ζωής.