Τι σχέση έχει ο Αγιος Νικόλαος Επίσκοπος Μύρων με τον Σάντα Κλάους; Πώς είναι δυνατόν οι ρωμαιοκαθολικοί να υποδέχονται τα Χριστούγεννα και το νέο έτος αναμένοντας την έλευση από την καμινάδα του αγίου που οι ορθόδοξοι χαρακτηρίζουν προστάτη των ναυτικών; Και πώς οι προτεστάντες, που ο ορθολογισμός τους δεν τους επιτρέπει να πιστεύουν στη μεταμόρφωση και την αγιότητα των ανθρώπων, εορτάζουν τη μνήμη του; Ποιος ο ρόλος που διαδραμάτισε μεγάλη αμερικανική πολυεθνική εταιρεία στην εξάπλωση της φήμης του στα πέρατα της οικουμένης; Γιατί είναι ο μόνος άγιος που φοράει κόκκινη στολή; Και γιατί οι ορθόδοξοι την πρώτη ημέρα του έτους τιμούν τον Μέγα Βασίλειο, ο οποίος είναι ο άγιος που φέρνει δώρα στα δικά τους παιδιά; Η ευρωπαϊκή και η αμερικανική κοινή γνώμη υπέστησαν ένα πολιτισμικό σοκ πριν από έναν χρόνο όταν ενημερώθηκαν ότι ο λατρεμένος άγιος εκατοντάδων εκατομμυρίων παιδιών σε όλον τον κόσμο είναι Τούρκος, όπως χαρακτηρίστηκε από τον διεθνή Τύπο. Βεβαίως το γεγονός ότι στα μέσα του 4ου αιώνα που έζησε ο Αγιος Νικόλαος οι Σελτζούκοι Τούρκοι δεν είχαν κάνει καν την εμφάνισή τους στη Μικρά Ασία, πόσο μάλλον ο Μωάμεθ ο Πορθητής, καθώς και το ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος την ίδια περίοδο κήρυξε την Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είναι, φαίνεται, γνωστά σε λίγους. Ετσι ο Μικρασιάτης την καταγωγή άγιος πολιτογραφήθηκε από εκείνους που ενημερώνονται μέσω της διαφημιστικής εκστρατείας της Αγκυρας, που επιθυμεί την αύξηση του διαθρησκειακού τουρισμού της, Τούρκος χριστιανός το θρήσκευμα.

Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στα Πάταρα, μια μικρή πόλη της Λυκίας. Χειροτονήθηκε διάκονος, ιερέας και εξελέγη επίσκοπος μιας ιστορικής παραλιακής πόλης της Μικράς Ασίας, των Μύρων. Εζησε στα μέσα του 4ου αιώνα, την ίδια περίοδο δηλαδή που ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. Λαοπρόβλητος και εξαιρετικά αγαπητός στους κατοίκους της περιοχής που ποίμαινε, έγινε γνωστός χάρη στα πολλά θαύματα που έκανε, ορισμένα εκ των οποίων διασώθηκαν από την προφορική παράδοση στο πέρασμα των αιώνων.

Τα δώρα και τα θαύματα

Οπως αφηγείται η ξεναγός κυρία Ευγενία Κούκουρα-Δομνηνού, η προσφορά των δώρων από τον Αγιο Νικόλαο απορρέει από τα θαύματά του. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Επίσκοπος Μύρων περνούσε έξω από ένα σπίτι και «εκεί, έχοντας το χάρισμα και τη διορατικότητα, αντελήφθη το δράμα που παιζόταν. Αφού είχε κατασπαταλήσει τη μεγάλη οικογενειακή περιουσία ο πλούσιος πατέρας σκεφτόταν να εκπορνεύσει τις τρεις κόρες του,στον πρώτο όροφο, όπου βρισκόταν ο ανδρώνας. Εκείνες κοιμούνταν στον δεύτερο όροφο,όπου ήταν ο γυναικωνίτης. Ο Νικόλαος άκουσε τις σκέψεις αυτές, έσπρωξε και γκρέμισε τον τοίχο του σπιτιού, το οποίο γέμισε με χρήματα που προέρχονταν από την εκκλησία. Ο άγιος χρειάστηκε να επέμβει τρεις φορές για να διασώσει και τις τρεις κόρες και πάντα γκρέμιζε τον τοίχο». Οπως προσθέτει η κυρία Δομνηνού, από αυτό το γκρέμισμα του τοίχου προέρχεται η σημερινή είσοδος του αγίου στα σπίτια διά της καμινάδας. Εκείνα τα χρήματα που προσέφερε ο Νικόλαος, επισημαίνει, είναι τα δώρα που δίνονται σήμερα στα παιδιά.

Ο Αγιος Νικόλαος είναι γνωστός σε όλους τους ορθοδόξους ως ο Αγιος των Ναυτικών. Τα Μύρα είναι παραλιακή πόλη. Οι θαλασσοταραχές συνιστούν σοβαρές απειλές για τους καπετάνιους και τους ναύτες των εμπορικών και των στρατιωτικών πλοίων. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν αυτοί ζητούσαν τη βοήθεια του Θεού εμφανιζόταν η μορφή του Επισκόπου Μύρων, ο οποίος και τους διέσωζε ηρεμώντας την ταραγμένη θάλασσα. Στη συνέχεια όλα τα πληρώματα προσπαθούσαν να επισκεφθούν τα Μύρα. Εκεί αναζητούσαν τον επίσκοπο και τον γέμιζαν δώρα και χρήματα ευχαριστώντας τον για την πολύτιμη βοήθεια. Ο ίδιος δεν δεχόταν τις προσφορές τους αφού, όπως τόνιζε, την ώρα που εκείνοι δήλωναν ότι τον είδαν στη θάλασσα αυτός βρισκόταν στον ναό. Μάλιστα καλούσε και ανθρώπους να επιβεβαιώσουν με τη μαρτυρία τους τα λεγόμενά του.

Η συνήθεια των ναυτικών

Μετά την κοίμησή του οι ναυτικοί περνούσαν από τα Μύρα και προσκυνούσαν το σκήνωμά του, το οποίο μετέφεραν το 1087 πλούσιοι ιταλοί έμποροι στο Μπάρι της Ιταλίας, όπου φυλάσσεται ως σήμερα στον ναό που είναι χτισμένος στη μνήμη του.

Οι ιταλοί και οι έλληνες ναυτικοί μετέφεραν τη φήμη του σε όλον τον κόσμο και έδωσαν σε πολλά καράβια τους το όνομά του.

Τρία χρόνια πριν από το μεγάλο οικονομικό κραχ, τα Χριστούγεννα του 1926, η Coca-Cola γέμισε τους δρόμους της Νέας Υόρκης με ανθρώπους ντυμένους με κόκκινη στολή που έφεραν το όνομα ενός αγίου που πήραν από τους ιταλούς μετανάστες, του Σάντα Κλάους. Καλούσαν μάλιστα όλους τους Αμερικανούς να δοκιμάσουν το νέο προϊόν. Η στολή του αγίου ήταν δανεική από τους κόκκινους νάνους της σκανδιναβικής μυθολογίας - συμβολίζουν τη ζωή και το αίμα - που διατηρούν ζωντανές τις ρίζες των παγωμένων δέντρων και αναμένουν την έλευση της άνοιξης. Ετσι λοιπόν Αμερικανοί και Ευρωπαίοι καλούν σήμερα εκατομμύρια παιδιά σε όλον τον κόσμο να στείλουν επιστολές στον μικρασιάτη άγιο ο οποίος κατοικοεδρεύει κάπου στη Λαπωνία. Οσο για τους νεοέλληνες, εκτός του ότι αγνοούν τον τόπο καταγωγής του στέλνουν επιστολές και σε λάθος άγιο αφού την ίδια εποχή η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου αντί του Σάντα Κλάους, ο οποίος εορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου.

Ο μεγάλος διδάσκαλος

Ο Αγιος Βασίλειος έρχεται από την Καισάρεια, βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους διδασκάλους της πρώτης αδιαίρετης χριστιανικής χιλιετίας που τιμούν ιδιαίτερα η Ορθόδοξη και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ενώ και οι προτεστάντες αναζητώντας τις ρίζες τους μελετούν με προσοχή τα συγγράμματά του. Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε το 329 και καταγόταν από τον Πόντο. Υπηρέτησε ως μητροπολίτης στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και διακρίθηκε σε πολλούς τομείς. Διδάχθηκε ρητορική και φιλοσοφία στην Αθήνα, αντιμετώπισε τη διδασκαλία του Αρείου και ίδρυσε τη «Βασιλειάδα», η οποία περιελάμβανε ένα συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων με πτωχοκομεία, γηροκομεία, νοσοκομεία και συσσίτια.

Ο προστάτης των φτωχών

Η μνήμη του Αγίου Βασιλείου συνέπεσε να συνεορτάζεται την πρώτη ημέρα του ημερολογιακού έτους όταν καθιερώθηκε - είχαν προηγηθεί τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους άλλες ημερομηνίες, όπως η 1η Μαρτίου και η 1η Σεπτεμβρίου - ως πρωτοχρονιά η 1η Ιανουαρίου. Το γεγονός δεν φαίνεται να είναι τυχαίο αφού ο Μέγας Βασίλειος κατ' εξοχήν διατύπωσε τη θεολογία του χρόνου διακρίνοντας με σαφήνεια τον γραμμικό χρόνο, δηλαδή τον κτιστό χρόνο που έχει αρχή και τέλος και μετρά όλη τη Δημιουργία σε αντιδιαστολή με τον άχρονο και αχώρητο Θεό.

Ο Μητροπολίτης Καππαδοκίας ήταν ο προστάτης των πτωχών και αδυνάτων. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, κάποτε απαιτήθηκε η καταβολή πρόσθετων φόρων και οι κάτοικοι προσέφεραν ακόμη και τα χρυσαφικά τους μη έχοντας τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις. Ο Μέγας Βασίλειος όμως κατάφερε να πείσει τον αυτοκράτορα να επιστρέψει τους φόρους και επειδή δεν γνώριζε ποιος έδωσε τι και σε ποιους ανήκαν τα κοσμήματα διέταξαν τις γυναίκες να ψήσουν πίτες μέσα στις οποίες τοποθέτησε τα χρήματα και τα κοσμήματα και τα έδωσε στους φτωχούς. Από εκείνες τις πίτες προέρχονται οι σημερινές βασιλόπιτες.

Αλλά η παράδοση περιλαμβάνει και μία ακόμη εκδοχή. Σύμφωνα με αυτήν, ο Μέγας Βασίλειος κάνοντας περίπατο στους δρόμους αντίκρισε τους εχθρούς έτοιμους να εισβάλουν στην Πόλη. Τότε γύρισε στον ναό, όπου με ένα φλογερό κήρυγμά του κάλεσε τους πιστούς να προσφέρουν την περιουσία τους για την άμυνα της χώρας. Ποιος θα έχει λαιμό για να φορέσει περιδέραιο, χέρι για να βάζει βραχιόλια και δάχτυλα για τα δαχτυλίδια του; ρώτησε τους πιστούς, οι οποίοι προσέφεραν ό,τι μπορούσαν. Λίγες ώρες αργότερα η πολιορκία έληξε και τότε ο μητροπολίτης διέταξε τις γυναίκες να κάνουν τις γνωστές πίτες, τις οποίες γέμισε με χρυσαφικά και έδωσε στους φτωχούς.

Η διάλυση του ονείρου

Το 1998, όταν στη Θεσσαλονίκη γινόταν η έκθεση με τα κειμήλια του Αγίου Ορους, ενώπιον της εικόνας του Αγίου Νικολάου η κυρία Δομνηνού αναφέρθηκε στην ιστορία του αλλά και στον τρόπο που έγινε γνωστός καθώς και στη σημασία του Αγίου Βασιλείου. Ακροάτριά της ήταν η σύζυγος του στρατηγού Ράιτ, διοικητή τότε των Μονάδων Ταχείας Επεμβάσεως του ΝΑΤΟ. «Μου διαλύσατε τα όνειρα των παιδικών μου χρόνων» είπε η κυρία Ράιτ, η οποία βεβαίως δεν γνώριζε όλες τις παραμέτρους του ζητήματος.

Σήμερα ο τάφος του Αγίου Νικολάου διασώζεται στα Μύρα της Μικράς Ασίας, όπου με πρωτοβουλία του σημερινού Μητροπολίτη Γέροντα Εφέσου κ. Χρυσοστόμου - πρώτου Μητροπολίτη Μύρων μετά την Καταστροφή - διοργανώνονται συνέδρια μεταξύ ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών. Κάθε χρόνο γίνεται την ημέρα της εορτής του αγίου Λειτουργία και θεολογικό συμπόσιο.