→ Εκ Θεού άρξασθε → Σύμμεικτα

Ο Ιησούς και η εποχή του

Εφ. Το Βήμα, 25/12/2007

Αναζητώντας αλήθειες και ψέματα στο ημίφως της Ιστορίας

Το όνομα «Χριστός» αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης Μασίαχ, δηλαδή «Μεσσίας», η οποία δηλώνει εκείνον που είναι «μυρωμένος με λάδι» Ορισμένα στοιχεία των Ευαγγελίων δείχνουν ότι ο Ιησούς δεν μιλούσε εβραϊκά, αλλά αραμαϊκά της Γαλιλαίας, ενώ γνώριζε λίγα ελληνικά και λίγα λατινικά Αν μελετήσουμε την προσωπικότητα του Ιησού όχι από μεταφυσική αλλά αποκλειστικά και μόνο από ιστορική οπτική γωνία, θα είναι αρκετά δύσκολο να πούμε πού, πότε ακριβώς και από ποιους γεννήθηκε. Το όνομά του στα εβραϊκά είναι Γιόσουα μπεν Γιόζεφ. Το ελληνικό Ιησούς προέρχεται με τη σειρά του από το εβραϊκό Γεσού, το οποίο είναι υποκοριστικό του Γιόσουα. Οσον αφορά το όνομα «Χριστός», αποτελεί μετάφραση του εβραϊκού Μασίαχ, δηλαδή «μεσσίας», το οποίο σημαίνει «μυρωμένος με λάδι» και είναι μία από τις ιδιότητες οι οποίες έχουν αποδοθεί στον Ιησού. Οι πιστοί θεωρούν ότι «Χριστός» είναι όνομα προσώπου. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για έναν τίτλο ο οποίος αναφέρεται στην ιδιότητα του «μεσσία».

1. Πού γεννήθηκε; Διαβάζοντας τα Ευαγγέλια του Μάρκου , του Λουκά και του Ματθαίο υ έχει κανείς την αίσθηση ότι ο Ιησούς γεννήθηκε στη Γαλιλαία, δηλαδή στα βόρεια της γης του Ισραήλ, και μοιάζει να είναι η Ναζαρέτ όπου έζησε για πολλά χρόνια με την οικογένειά του. Ο Ιωάννης αντίθετα τοποθετεί τη μητέρα του Μαρία επίσης στη Γαλιλαία, αλλά στο χωριό Κανά.

Και η Βηθλεέμ; Από ιστορικής απόψεως η υπόθεση ότι ο Ιησούς γεννήθηκε εκεί μοιάζει αδύνατη. Εξάλλου μόνο δύο Ευαγγέλια- του Ματθαίου και του Λουκά- μιλούν για τη Γέννηση και από αυτά μόνον του Ματθαίου είναι εκείνο το οποίο επεξηγεί τους λόγους για τους οποίους επελέγη αυτό το μικροσκοπικό χωριό. Σε κάποιο σημείο της εβραϊκής Βίβλου αναφέρεται: «Μα εσύ, Βηθλεέμ του Ευφράτη/ η πιο μικρή από τις φυλές του Ιούδα/ από εσένα θα προέλθει για μένα/ εκείνος που είναι προορισμένος να βασιλέψει στο Ισραήλ». Τα Ευαγγέλια επιδιώκουν να υποκινήσουν την πίστη στον Ιησού Χριστό, εκείνον που η θεϊκή δύναμη ανέστησε εκ νεκρών. Υπ΄ αυτή την οπτική γωνία η γέννηση στη Βηθλεέμ γίνεται περισσότερο ένα θεολογικό στοιχείο παρά ένα βιογραφικό. Ο Ιησούς «έπρεπε» να γεννηθεί σε αυτό το μικρό χωριό διότι από εκεί είχαν προβλέψει οι Γραφές ότι θα έλθει στον κόσμο ο μελλοντικός βασιλιάς του Ισραήλ.

2. Πότε ακριβώς γεννήθηκε; Δεδομένου ότι βρισκόμαστε σήμερα στο 2007 μετά Χριστόν (5767 για το Ισραήλ), θεωρούμε ότι Εκείνος γεννήθηκε πριν από 2.007 χρόνια (δηλαδή το ισραηλινό έτος 3760). Στην πραγματικότητα, ο Ιησούς γεννήθηκε κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρώδη, ο οποίος πέθανε περίπου το έτος 4 π.Χ. Επομένως θα έπρεπε να βρισκόμασταν τουλάχιστον στο 2010, αν μετρούσαμε πραγματικά από τη γέννησή του.

Η 25η Δεκεμβρίου, την οποία εορτάζουμε σήμερα, είναι επίσης μια αμφιλεγόμενη ημερομηνία. Περίπου αυτή την ημέρα αρχίζει το χειμερινό ηλιοστάσιο, μετά το οποίο οι ημέρες μικραίνουν. Είναι κατά συνέπεια μια συμβολική ημερομηνία, την οποία οι Ρωμαίοι χαρακτήριζαν «sol invictus» («ανίκητος ήλιος»). Και ένας άλλος θεός πίστευαν ότι γεννήθηκε εκείνη την ημέρα: ο μυστηριώδης Μίθρας, μια καλή θεότητα που είχε πολλούς πιστούς στη Ρώμη. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Μίθρας σχηματίστηκε στη μήτρα μιας παρθένας και θα επιστρέψει στον ουρανό σε ηλικία 33 ετών. Πέρασαν τρεις αιώνες από το πέρασμα του Θεανθρώπου για να γίνει η 25η Δεκεμβρίου δεκτή από την Εκκλησία ως ημερομηνία γέννησης του Ιησού: αυτό έγινε περίπου το 335 μ.Χ.

3. Γεννήθηκε από μια παρθένο; Για τον Ιωάννη ο Ιωσήφ μοιάζει να είναι ο φυσικός πατέρας του Ιησού. Προκειμένου να εξηγήσει τη θεϊκή καταγωγή του, το Ευαγγέλιο δεν αναφέρεται στη Γέννηση από την Παρθένο. Η θεολογία συζητούσε επί αιώνες το θέμα αυτό υποστηρίζοντας ότι ο Ιωσήφ δεν θα πρέπει να ήταν ο αληθινός πατέρας του Ιησού διότι, σύμφωνα με τα Ευαγγέλια του Λουκά και του Ματθαίου, γεννήθηκε με τρόπο θαυματουργό από μια παρθένο χάρη στην παρέμβαση του Αγίου Πνεύματος. Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε, ξεφεύγοντας από την τυφλή δογματικότητα, μια τόσο τολμηρή υπόθεση; Ο εβραϊκός όρος αναφοράς είναι «αλμάχ», που σημαίνει «νεαρή γυναίκα». Ο όρος όμως αυτός μεταφράστηκε στα ελληνικά ως «παρθένος», που σημαίνει «γυναίκα ανέγγιχτη».

Ο Ιησούς ο οποίος ονομάστηκε Χριστός ήταν κατ΄ αρχήν ένας εβραίος προφήτης· παιδί αυτής της πίστης και αφοσιωμένος καθ΄ όλα στην Τοράχ. Παράλληλα, όμως, ήταν βαθιά ανακαινιστής, γνώστης του γεγονότος ότι διέθετε εξαιρετικές ικανότητες, και αγωνιούσε να μάθει από τον Θεό με ποιον τρόπο θα μπορούσε να τις χρησιμοποιήσει. Σύμφωνα με ένα έγγραφο της Αγίας Εδρας, του 1985, «ο Ιησούς ήταν εβραίος και παρέμεινε εβραίος».

4. Ποια γλώσσα μιλούσε; Το πιθανότερο είναι ότι μιλούσε τη διάλεκτο του τόπου του, δηλαδή την αραμαϊκή διάλεκτο της Γαλιλαίας. Γνωρίζουμε ότι σύχναζε στις συναγωγές και μπορούσε να διαβάζει τα ιερά κείμενα- επομένως ήξερε εβραϊκά, στα οποία είναι γραμμένη η Βίβλος. Δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί πόσο δημοφιλή ήταν τότε τα εβραϊκά. Διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν ότι ήταν μια τρέχουσα γλώσσα, ενώ άλλοι- του αντισιωνιστικού, αν όχι του αντισημιτικού, στρατοπέδου - εκτιμούν ότι τα εβραϊκά ήταν πλέον μια νεκρή γλώσσα.

Οπως και αν έχει, ορισμένα στοιχεία των Ευαγγελίων δείχνουν ότι ο Ιησούς δεν μιλούσε τα εβραϊκά, αλλά τα αραμαϊκά της Γαλιλαίας. Επιπλέον, γνώριζε πιθανώς λίγα ελληνικά, καθώς και λίγα λατινικά. Διαβάζοντας τα Ευαγγέλια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η γη του Ισραήλ την εποχή του Ιησού ήταν κατακτημένη από τον ρωμαϊκό στρατό και στην Ιερουσαλήμ διέμενε ένας έπαρχος (ο γνωστός Πόντιος Πιλάτος ), ο οποίος υπαγόταν με τη σειρά του στον κυβερνήτη της Συρίας. Εκείνη την εποχή αυτοκράτορας ήταν ο Τιβέριος.

5. Πώς ήταν ο κόσμος του; Αντικείμενο ιστορικής μελέτης αποτελούν η μορφή και τα όρια της ρωμαϊκής κατάκτησης. Σύμφωνα με ορισμένους, ρωμαίοι στρατιώτες υπήρχαν μόνο στη Γαλιλαία. Από πολιτικής απόψεως, τα εδάφη αυτά βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Ρωμαίων και ο Ηρώδης δεν ήταν πάρα όργανό τους. Ο Ιησούς ζούσε σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία και γνώριζε πολύ καλά τη σημασία της εξουσίας αυτής. Αν δεν ληφθεί υπόψη το συγκεκριμένο υπόβαθρο, τότε η δράση του γίνεται ακατανόητη.

Ο ιουδαϊσμός εκείνης της εποχής σίγουρα απέδιδε στον μεσσία μια πολιτική ιδιότητα, αλλά με έναν τρόπο διαφορετικό και όχι πάντα άμεσο. Η πολιτική ιδιότητα γινόταν κατανοητή μόνο με τίτλους καθαρά πολιτικούς, όπως ο βασιλιάς. Τα ιερά κείμενα ωστόσο δεν αναφέρουν με σαφήνεια αν ο Ιησούς θεωρούσε τον εαυτό του μεσσία. Είναι σαν ο Ιησούς, ο οποίος πίστευε ότι ήταν ο εκλεκτός του Θεού με μια ειδική αποστολή, να μην είχε επιλέξει την ιδιότητα αυτή για τον ίδιο. Ο όρος «μεσσίας» χρησιμοποιείται κυρίως από τους μαθητές του.

6. Και η μορφή του; Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε τη φυσιογνωμία του Ιησού, διότι στη λογοτεχνία των πρώτων ετών μετά Χριστόν τού αποδίδονται διάφορα χαρακτηριστικά και τίτλοι, όπως αυτός του Προφήτη ή του Υιού του Θεού. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι αυτές οι ιδιότητες μεταφράζονται σύμφωνα με το ιστορικό και θρησκευτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής και όχι σύμφωνα με τις μετέπειτα χριστιανικές έννοιες.