→ Εκ Θεού άρξασθε → Σύμμεικτα

Καζαμίας το 2017;

Νίκος Σαραντάκος, https://sarantakos.wordpress.com, 5/1/2017⇗

Μου γράφει ένας φίλος χτες το πρωί: «Εψαξα το ιστολόγιο και δεν βρήκα να έχεις γράψει άρθρο για τον Καζαμία. Γιατί δεν γράφεις κάτι;».

Του απαντάω «Διαβάζεις τις σκέψεις μου;» διότι εκείνην ακριβώς τη στιγμή μάζευα υλικό για το σημερινό άρθρο! Τόσα χρόνια που ιστολογώ, σπάνια τυχαίνει τέτοια σύμπτωση, οπότε είπα να την αναφέρω.

Βέβαια, τις πρώτες μέρες της καινούργιας χρονιάς ο Καζαμίας είναι κάτι επίκαιρο, οπότε η σύμπτωση δεν είναι τόσο εντυπωσιακή όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως.

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Σύμφωνα με το λεξικό, ο Καζαμίας είναι «λαϊκό έντυπο με το ημερολόγιο της χρονιάς και με διάφορες πληροφορίες και προβλέψεις που στηρίζονται στην αστρολογία».

Ο ορισμός είναι ακριβής. Κι αν έχουμε συνδυάσει τον Καζαμία με το επαρχιακό και το παρωχημένο, Καζαμίες εκδίδονται και σήμερα, με ύλη αρκετά εκσυγχρονισμένη, και, σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη συνέντευξη της εκπροσώπου ενός εκδοτικού οίκου, οι μεγάλοι Καζαμίες πουλάνε περί τις 150.000 αντίτυπα κάθε χρονιά, εξακολουθούν δηλαδή να έχουν μεγάλη απήχηση. Πρόκειται βέβαια για φτηνό έντυπο, με τιμή γύρω στα 2 ευρώ.

Από πού όμως βγήκε η λέξη; Σύμφωνα με το λεξικό, Casamia ήταν όνομα φανταστικού αστρολόγου που έμπαινε σαν τίτλος σε τέτοια βιβλία που εκδίδονταν στα ιταλικά. Το ίδιο αναφέρει και το ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη γράφοντας (λαθεμένα;) Cazamia.

Εδώ αριστερά βλέπετε το εξώφυλλο ενός τέτοιου βιβλίου που εκδόθηκε το 1827. Ο πλήρης τίτλος του είναι Il giro astronomico del celebre astronomo, fisico e cabalista Pietro G.P. Casamia, Veneziano. Αστρονόμικο λέει, αλλά την εποχή εκείνη η λέξη σήμαινε τον αστρολόγο περισσότερο. Σε άλλες εκδόσεις το όνομα είναι Τζανπέτρο Καζαμία, η καταγωγή πάντα από τη Βενετία. Κάπου διάβασα ότι τα πρώτα τέτοια βιβλία κυκλοφόρησαν στα τέλη του 18ου αιώνα στην Ιταλία πάντοτε.

Στα ιταλικά, casa mia είναι «το σπίτι μου» αλλά αυτό δεν παίζει ρόλο. Ο ανύπαρκτος αστρολόγος έδωσε τον τίτλο του στο βιβλίο, αρχικά στα ιταλικά και μετά στα ελληνικά, όπως έχει συμβεί σε πάρα πολλές περιπτώσεις βιβλίων που πήραν τον τίτλο του συγγραφέα ή του εκδότη, από τα διάφορα Λαρούς και Μπεσερέλ έως τον Τσελεμεντέ. Στα ελληνικά το ενδιαφέρον είναι πως υπάρχει και επώνυμο Καζαμίας (είχα έναν συμμαθητή στο γυμνάσιο, μα έχω χάσει τα ίχνη του). Καθώς είμαι μακριά απ’ τα κιτάπια μου, θα διακινδυνέψω την εξής εύλογη εικασία: από τα βιβλία που λέγονταν Καζαμίες θα προέκυψε το παρατσούκλι Καζαμίας για κάποιον που έκανε πετυχημένες προβλέψεις ή που του άρεσε να αστρολογεί και στη συνέχεια το παρατσούκλι θα έγινε επώνυμο.

Στην ελληνική γλώσσα Καζαμίες πρέπει να πρωτοεκδόθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Σε αυτό το άρθρο βλέπετε εξώφυλλα από παλιούς Καζαμίες, με τη στερεότυπην εικόνα του γέρου αστρονόμου/αστρολόγου που παρατηρεί με το τηλεσκόπιο τα άστρα.

Η ύλη του Καζαμία ήταν (και είναι) σε μεγάλο βαθμό τυποποιημένη: υπήρχε ένα κομμάτι με πληροφορίες ημερολογίου (τα Πασχάλια, το ημερολόγιο της χρονιάς με πληροφορίες για την ανατολή και τη δύση του ηλίου) που συνδυαζόταν με αστρολογικές «πληροφορίες» και με προβλέψεις για το τι θα συμβεί μέσα στη χρονιά, διατυπωμένες τόσο γενικά ώστε να μην είναι εύκολο να διαψευστούν (θα δούμε πιο κάτω τέτοιες προβλέψεις). Κοντά σ’ αυτά, υπήρχαν επίσης άρθρα εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα (γεωργικές εργασίες της χρονιάς, ας πούμε) και άλλη ποικίλη ύλη κυρίως λαογραφική -παροιμίες, αινίγματα, ανέκδοτα.

Επόμενο ήταν να εμφανιστούν και σατιρικοί Καζαμίες, δηλαδή άρθρα με υποτιθέμενες προβλέψεις για το τι θα συμβεί μέσα στη χρονιά, που πραγματικό σκοπό είχαν να σατιρίσουν πρόσωπα και πράγματα. Εδώ βλέπετε έναν Καζαμία του Ρωμηού γραμμένον από τον Σουρή στα τέλη του 1889: Του Ρωμηού ο Καζαμίας με μικράς καινοτομίας.

Κάθε χρόνο, στην αρχή της χρονιάς, εφημερίδες και περιοδικά δημοσίευαν τέτοιους σατιρικούς Καζαμίες -θυμάμαι στη δεκαετία του 1980 που διάβαζα τον πολιτικό και τον αθλητικό Καζαμία που δημοσίευε το Ποντίκι και γελούσα πολύ. Υποθέτω ότι θα συνεχίζεται το έθιμο και στα σημερινά έντυπα, παρακαλώ ενημερώστε. Υπάρχουν και διαδικτυακοί Καζαμίες, και ένα σχετικό αξεπέραστο παράδειγμα είναι ο ξεκαρδιστικός Καζαμίας που είχε γράψει πριν από μερικά χρόνια ο φίλος μου ο Θέμης (γράφει σπανίως και εδώ) στο μεταφραστικό φόρουμ Λεξιλογία. Είχα γράψει κι εγώ, τον παλιό καιρό, έναν Καζαμία για το περιοδικό των Ελλήνων του Λουξεμβούργου.

Για να μείνουμε στους σατιρικούς Καζαμίες, μπορείτε εδώ να δείτε έναν (όχι πολύ καλά σκαναρισμένον) Καζαμία του 1947 από τον Ριζοσπάστη διά χειρός Απόστολου Σπήλιου, ενώ αντιγράφω παρακάτω την αρχή του Καζαμία 1944 από το κατοχικό Μπουκέτο -που ανάμεσα στα πειράγματα προς διάφορους έχει και μια μπηχτή για τον αγαπημένο μου Ναπολέοντα Λαπαθιώτη· τραγική λεπτομέρεια ότι λίγες μέρες αργότερα ο ποιητής αυτοκτόνησε.

ΧΡΟΝΙΚΑΙ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1944

ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ

Μερική έκλειψις των πορτοφολιών ορατή εις τας στάσεις των τραμ.

Ολική έκλειψις της ντροπής ορατή εις τα πρόσωπα των Αθηναίων μαυραγοριτών.
(Λεξιλογικό: Μετάφραση σήμαινε (και) τη μετασκευή ενδύματος).

Μέσα στα Χριστούγεννα αγόρασα από το χαρτοπωλείο της γειτονιάς τον «Μέγα Καζαμία Ερμού Σαλίβερου» με 132 σελίδες προς 2.30 ευρώ. Πέρα από την τυποποιημένη αστρονομική-ημερολογιακή ύλη και τα εγκυκλοπαιδικά, είδα ότι έχει και μερικές φωτογραφίες, ανασκόπηση των γεγονότων της χρονιάς (ακριβέστερα, από Ιούνιο 2015 ως Ιούνιο 2016, διότι τυπώνεται καλοκαίρι), όπως και πιο επίκαιρα άρθρα. Μου άρεσε που το άρθρο «Γιατί το λέμε έτσι» με εξηγήσεις για την προέλευση παροιμιακών φράσεων, δεν είχε ούτε έναν νατσουλισμό, δηλαδή ούτε μια ευφάνταστη αβάσιμη εξήγηση.

Αλλά Καζαμίας σημαίνει προβλέψεις. Αντιγράφω λοιπόν εδώ μερικές προβλέψεις του Καζαμία του 2017 για τη χρονιά που μόλις άρχισε. Για οικονομία, παραθέτω μόνο την πρώτη από τις τέσσερις προβλέψεις κάθε μήνα, που αφορά χοντρικά την πρώτη βδομάδα του μήνα, για τους τέσσερις πρώτους μήνες του έτους. Δείτε και πάρτε τα μέτρα σας.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Καιρός ψυχρός χωρίς μεγάλες μεταβολές. Βαρύς χειμώνας σε Ευρώπη και Αμερική με πολικές θερμοκρασίες. Οι έμποροι είναι πολύ απογοητευμένοι από την αγοραστική κίνηση των εορτών.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

Ο καιρός με δυνατούς ανέμους. Ισχυρός σεισμός στην Ιαπωνία με πολλές καταστροφές και θύματα. Θάνατος μεγάλου Αμερικανού πολιτικού. Νέες ταραχές στη Συρία με το Ιράκ.

ΜΑΡΤΙΟΣ

Ο καιρός άστατος με βροχές και δυνατούς ανέμους. Η Βόρεια Ευρώπη πλήττεται από την χειρότερη καταιγίδα των τελευταίων 10 ετών. Συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Τιμητική διάκριση σε Έλληνα γιατρό.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Καιρός καλός αν και ψυχρός τις πρωτινές κια βραδινές ώρες. Ένταση στις σχέσεις των εργαζομένων και συνταξιούχων με την κυβέρνηση. Διεθνές συνέδριο στην Αθήνα. Θάνατος Έλληνα ηθοποιού.

Όπως βλέπετε κάποιες προβλέψεις είναι τόσο γενικόλογες ώστε να είναι μη διαψεύσιμες, άλλες πάλι είναι πιο δεσμευτικές, όπως με τον μεγάλο σεισμό στην Ιαπωνία. Αλλά δεν νομίζω να περιμένει κανείς να επαληθευτούν οι προβλέψεις του Καζαμία εν έτει 2017. Ή κάνω λάθος;