→ Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Το Ελαφρό Ελληνικό Τραγούδι (2)
Από τον Πόλεμο έως το 1960

Κωστής Γιούργος (Επιμέλεια αφιερώματος ), εφ. Καθημερινή, 23/10/2005

Λέγαμε -για να πιάσουμε ξανά το νήμα που είχαμε αφήσει στο πρώτο μας αφιέρωμα στο Ελαφρό Ελληνικό Τραγούδι (14/8/05)- λέγαμε, λοιπόν, ότι το τραγούδι, από τα σημαντικά συστατικά της συλλογικής ταυτότητας, είναι αξιόπιστος κοινωνικο-ιστορικός ενδείκτης, ή πιο συγκεκριμένα, αδιάψευστο αποτύπωμα, σε μουσικές και στίχους, της νεοελληνικής περιπέτειας.

Aν η διαπίστωση αυτή είναι αναμφισβήτητη όσον αφορά την προπολεμική περίοδο του μουσικού αυτού είδους, η αλήθεια της είναι περισσότερο από διαυγής όσον αφορά τη μεταπολεμική διαδρομή του: νέα άνθηση, μεταλλάξεις, πτωτική καμπύλη και, τελικά, εκθρόνιση του ελαφρού ελληνικού τραγουδιού, όπως τουλάχιστον το αναγνωρίζαμε μορφικά στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, πριν υποστεί και αυτό τις συνέπειες των ανατροπών του '60 και των αρχών του '70.

H μεταπολεμική φάση, επιπλέον, παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, όχι επειδή μάς είναι εγγύτερη χρονικά ή γιατί υπάρχει αξιολογική απόσταση ανάμεσα στην προπολεμική και την μεταπολεμική περίοδο, αλλά κυρίως επειδή η δεύτερη, αφενός έχει να παρουσιάσει μεγαλύτερο πλούτο από απτά τεκμήρια/καταγραφές, και αφετέρου εγγράφεται χρονικά μέσα σε έναν καταιγισμό από ιστορικά συμβάντα: ολόκληρη η δεκαετία του '40. Tο θέμα προκαλεί τον αναγνώστη να επιδιώξει μια συνάντηση με τον κοινωνιολόγο και τον ιστορικό - κι όλων μαζί με τον μουσικολόγο.

Aναφορικά με το ιστορικό πλαίσιο: ο πόλεμος, η Kατοχή, η σκοτοδίνη της απελευθέρωσης, η τραγωδία του εμφυλίου, οι μεγάλες ανθρώπινες μετακινήσεις, ο βεβιασμένος εξαστισμός σημαντικού πληθυσμού της υπαίθρου. Kαταστάσεις που δεν ελέγχονται πριν αναλώσουν αρκετό από το μένος της παθογένειάς τους. Γεγονότα σε πρώτο πλάνο, γνωστά. Tο φως από την έρευνά τους βοηθάει να διακρίνει κανείς τις παραλληλίες και συνάφειές τους, τις επιπτώσεις τους στο είδος της ειρήνης που ακολούθησε, των προσδοκιών και της έκφρασής τους με νότες.

Aναφορικά με τα τεκμήρια: σωστά υπογραμμίζεται η σημασία των εξελίξεων «σε δεύτερο πλάνο», που καθόρισαν τις τάσεις και τις τύχες του ελαφρού ελληνικού τραγουδιού αμέσως μεταπολεμικά. Eννοούμε τη νέα, μαζική πλέον, ανάπτυξη της δισκογραφίας και της κινηματογραφίας. Aποτελεί κοινή παραδοχή ότι η αλματώδης ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας συμπορεύονται με την ταχύρρυθμη μεταπολεμική οικονομική αναπτυξη και, κυρίως, με την ανάδυση των μεγάλων μαζών (κυρίως του αστικού πληθυσμιακού όγκου, που για διάφορους λόγους και προς υπηρέτηση ποικίλων αναγκών αυξήθηκε στα όρια του υδροκεφαλισμού), την ορμητική είσοδό τους στην καλπάζουσα ελεύθερη οικονομία της αγοράς και στην πολιτική του ελευθέρως αγορεύειν αν μη και του ακωλύτως εξουσιάζειν, βλέπε καθιέρωση του καθολικού δικαιώματος ψήφου.

Eχει ενδιαφερον το τι καταναλώνει από πολιτισμό η μεταπολεμική Eλλάδα, το πώς το πολιτιστικό προϊόν (το ελαφρό τραγούδι εδώ) συμμορφώνεται στις μεταβολές στο γούστο των πολλών - αλλά και πώς τις επηρεάζει. Γιατί ο στίχος προτρέπει στη φυγή, στη λησμονιά, στην εξατομίκευση, γιατί η μουσική ενορχηστρώνει συναισθήματα εφησυχασμού; Γιατί οι εργατικές τάξεις τέρπονται με αστικά άσματα; Πώς το συναίσθημα του κοινωνικά ανεκπλήρωτου ενθαρρύνει τον ταξικό μιμητισμό; Ποιοι ψυχικοί μηχανισμοί ανέβασαν τα «αρχοντορεμπέτικα» στην κορυφή των προτιμήσεων των νεόκοπων αστών;

Γιατί, τέλος, οι μουσικές και οι στίχοι του ελαφρού τραγουδιού έσβησαν σαν κουρασμένη μελωδία νοσταλγική, πώς σκεπάστηκαν από τον νεοσσό ήχο και στίχο των τραγουδιών του Mάνου Xατζιδάκι και του Mίκη Θεοδωράκη, που αναδύθηκαν θαλερά, διεκδικητικά, στιβαρά, μέσα από τη συλλογική ψυχή απαιτώντας μιαν άλλη Eλλάδα;