Αρχαία ΕλληνικάΣυντακτικό

Οι Πλάγιες Ερωτηματικές Προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ή πλάγιες ερωτήσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν ερώτηση, όπως και οι ευθείες ερωτήσεις. Η διαφορά τους από αυτές είναι ότι η ερώτηση δε διατυπώνεται ευθέως από αυτόν που ρωτά, αλλά με τη μεσολάβηση κάποιου ρήματος εξάρτησης, γι' αυτό και στο τέλος δεν έχουν ερωτηματικό. Δέχονται άρνηση οὐ ή μή:

Ευθεία ερώτηση: Ἦλθον οἱ πρέσβεις; Πλάγια ερώτηση: Ἐρωτά εἰ ἦλθον οἱ πρέσβεις. N.E.: Δεν ξέρω τι να κάνω.

Οι πλάγιες ερωτήσεις, ανάλογα με τον βαθμό άγνοιας που εμπεριέχουν, διακρίνονται σε:

α) Ολικής άγνοιας, όταν εκφράζουν ερώτηση που αφορά το ρήμα της πρότασης και η οποία μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή ένα όχι· με τη σειρά τους διακρίνονται σε:

• Μονομελείς, όταν έχουν ένα μέλος, ζητείται δηλαδή απάντηση σε ένα ερώτημα.

• Διμελείς, όταν έχουν δύο μέλη, αποτελούνται δηλαδή από δύο ερωτήσεις.

β) Μερικής άγνοιας, όταν εκφράζουν ερώτηση που αφορά έναν μόνο όρο της πρότασης και συγκεκριμένα τη λέξη εισαγωγής της.

1. Εισαγωγή

α) Οι πλάγιες ερωτήσεις ολικής άγνοιας εισάγονται:

• Όταν είναι μονομελείς, με το ερωτηματικό μόριο εἰ (μήπως, αν) και σπανιότερα με τα ἐάν. ἄν. ἢν (αν): Ἀπορεῖς εἰ διδακτόν ἐστιν ἡ ἀρετή. / Σκόπει ἐὰν καὶ σοὶ ἀρέσῃ. (Σκέψου αν αρέσει και σε σένα.) N.E.: Εισάγονται με τα ερωτηματικά μόρια αν, μήπως.

• Όταν είναι διμελείς, με τα ζεύγη εἰ - ή (εάν - ή), πότερον (πότερα) - ή (ποιο από τα δύο - ή), είτε - είτε (εάν - ή): Σκοπῶμεν εἰ ἡμῖν πρέπει ἢ σοί. (Ας εξετάσουμε αν σε μας ταιριάζει ή σε σένα.) / Κρίνετε πότερον ἡ ἀρετὴ μᾶλλον ἢ ἡ φυγὴ σῴζει τὰς ψυχάς. / Ἄδηλον ἦν εἴτε κρατήσαιεν εἴτε κρατηθεῖεν. [κρατώ: νικώ]

N.E.: Εισάγονται με τα αν - ή (αν).

β) Οι πλάγιες ερωτήσεις μερικής άγνοιας εισάγονται με ερωτηματικές ή αναφορικές αντωνυμίες και με ερωτηματικά ή αναφορικά επιρρήματα: Μὴ γνώτω ἡ δεξιά σου τί ποιεῖ ἡ ἀριστερά σου. (Να μη γνωρίζει...) / Σκόπει πότερος ἡμῶν ἀποκρινείται. (Σκέψου ποιος από μας θα απαντήσει.) / Ἀγνοῶ ὅπου ἐσμέν. (Δεν ξέρω πού βρισκόμαστε.)

N.E.: Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή με ερωτηματικά επιρρήματα.

Εισαγωγικές λέξεις των πλάγιων ερωτήσεων μερικής άγνοιας

2. Εκφορά

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εκφέρονται με:

α) Οριστική, όταν δηλώνουν ερώτηση για το πραγματικό.

β) Δυνητική οριστική, όταν δηλώνουν ερώτηση για το δυνατόν στο παρελθόν ή για το μη πραγματικό.

γ) Δυνητική ευκτική, όταν δηλώνουν ερώτηση για το δυνατόν στο παρόν ή στο μέλλον.

δ) Απορηματική υποτακτική (ενίοτε + αοριστολογικό αν), όταν δηλώνουν απορία σχετικά με αυτό που πρέπει να γίνει.

ε) Ευκτική του πλάγιου λόγου, ύστερα από ιστορικό χρόνο, και δηλώνουν υποκειμενική γνώμη.

Εκφέρονται επίσης με το ὅπως (μὴ) + οριστική μέλλοντα. Οι πλάγιες ερωτήσεις αυτής της μορφής: α) Εξαίρουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται μια πράξη και εξαρτώνται από ρήματα όπως φροντίζω, επιμελούμαι, προνοῶ, σκοπῶ, ὁρῶ, παρασκευάζομαι: Ἐπιμελοῦνται ὅπως μὴ φαῦλοι ἔσονται. (Φροντίζουν πώς δε θα γίνουν φαύλοι.) Οι προτάσεις αυτές διακρίνονται από τις τελικές και τις ενδοιαστικές προτάσεις της μορφής ὅπως + οριστική μέλλοντα, καθώς τονίζουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται μια πράξη (πώς θα / πώς να), ενώ οι τελικές δίνουν έμφαση στην πράξη την ίδια (για να / για να μη) και οι ενδοιαστικές εξαρτώνται από ρήμα φόβου (μήπως / μήπως δεν). β) Δηλώνουν έντονη προτροπή και απαντούν χωρίς ρήμα εξάρτησης. Ως τέτοιο μπορεί να εννοηθεί ένα από τα ρήματα ὅρα, ὁρᾶτε, σκόπει, σκοπεῖτε: Ὅπως ταῦτα μὴ πεύσεται. (Κοίτα να μην τα μάθει.)

3. Συντακτικός ρόλος

Οι πλάγιες ερωτήσεις χρησιμοποιούνται στον λόγο, όπως και στη N.E., ως:

α) Αντικείμενα σε μεταβατικά ρήματα που σημαίνουν ερώτηση, απορία (ἐρωτῶ, ἀπορῶ, πυνθάνομαι, θαυμάζω κ.τ.ό.), γνώση, άγνοια (γιγνώσκω, οἶδα, ὁρῶ, αἰσθάνομαι, ἀγνοῶ, ἀπόρως ἔχω κ.τ.ό.), απόπειρα, φροντίδα (πειρῶμαι, παρασκευάζομαι, πράττω, φροντίζω, ἐπιμελοῦμαι κ.τ.ό.), σκέψη, προσοχή (σκοπῶ, σκοποῦμαι, ἐξετάζω, βουλεύομαι κ.τ.ό.), δείξη, ανακοίνωση (δείκνυμι, δηλῶ, λέγω, ἀποκρίνομαι κ.τ.ό.): Ἡρώτα εἰ εἴη ἄλλη ὁδός. / Ἡδέως δ' ἂν ὑμῶν πυθοίμην τίν' ἄν ποτε γνώμην περὶ ἐμοῦ εἴχετε, εἰ μὴ ἐπετριηράρχησα. (αν δεν αναλάμβανα τη διακυβέρνηση της τριήρους) / Ἀπορῶ τί πρῶτον εἴπω. / Ἐπυνθάνετο ὅπως ἂν κάλλιον πορευθείη. (Ζητούσε να μάθει πώς θα ταξίδευε καλύτερα.) / Αὐτός τε θηρᾷ καὶ τῶν ἄλλων ἐπιμελεῖται ὅπως ἂν θηρῶσιν. / Εἰπέ μοι πότερον ἡ γῆ πλατεῖά ἐστιν ἢ στρογγύλη.

β) Υποκείμενα σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις ανάλογης σημασίας με τα παραπάνω ρήματα (ἄδηλόν ἐστι, ἄφανές ἐστι, ἄπορόν ἐστι, ἀπόρως ἔχει, φανερόν ἐστι, θαυμαστόν ἐστι, λέγεται, δέδεικται κ.τ.ό.): Ἄδηλον ἦν εἰ ἀδίκως ἐτετιμώρηντο. / Ἐλέγετο καὶ ᾧ τρόπῳ ἡ ναυμαχία ἐγένετο.

γ) Επεξηγήσεις σε όρο της προηγούμενης πρότασης, συνήθως σε δεικτική αντωνυμία ουδέτερου γένους: Τοῦτο σκεψώμεθα, εἰ ἀληθῆ λέγεις.