Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία
Θέμα: Αλλοτρίωση
Α'. Σχεδιάγραμμα
...
Β'. Κείμενα
Η επανάσταση των σιωπηλών
Οικονόμου Δ., Φωτεινόπουλος Δ., Αγγέλου Αγγελική, εφ. Τα Νέα, 11/1/2005
Η Επανάσταση που οραματίζομαι θα είναι μια επανάσταση των σιωπηλών. Δεν θα έχει σημαίες αναπεπταμένες, συνθήματα και ιδεολογικές διακηρύξεις. Θα είναι μια επανάσταση βουβή, που θα στηρίζεται απλώς στην αλληλεγγύη των βλεμμάτων. Θα ξεκινήσει από την απόλυτη, την οργισμένη σιωπή και θα αποδώσει στον άνθρωπο ό,τι στερήθηκε, ό,τι ονειρεύτηκε, ό,τι ζήτησε με κραυγές- πριν επιλέξει τη σιωπή.
Γιατί αυτή η σιωπή είναι η απόγνωση και η προσδοκία του. Δεν είναι αποδοχή, μήτε μοιρολατρία. Η σιωπή είναι το μέτρο της διαψευσμένης του ζωής, η πίκρα για τις επαγγελίες που ακυρώθηκαν, η οργή για την υποκρισία και το ψέμα. Η σιωπή είναι το ανώτερο στάδιο της πολιτικής ωριμότητας. Αν οδηγήσει στην επανάσταση, θα είναι μια επανάσταση αληθινή, αφού για πρώτη φορά δεν θα δεσμεύεται από τα λόγια της, θα δεσμεύεται μόνο από τα αισθήματα της. [...]
Η σιωπή που κρύβει την απόγνωση- χαρακτηρίζει ακόμα όσους νοιάζονται αληθινά για τα δεινά του περιβάλλοντος. Δεν είναι οι οικολόγοι: οι οικολόγοι φλυαρούν χωρίς μέτρο και αναζητούν διαρκώς άλλοθι στον εαυτό τους και την «ανάπτυξη». Στην επανάσταση των σιωπηλών, θα συμμετέχουν οι άλλοι: όσοι γνωρίζουν ότι η ανάσα της φύσεως είναι το ίδιο σπουδαία με τη δική τους ανάσα, ότι τα τραύματα της αποτελούν τραύματα στο δικό τους σώμα και την ψυχή. Αν σήμερα η μόνη προσδοκία τους είναι η επανάσταση των σιωπηλών, είναι επειδή κουράστηκαν να καταγγέλλουν: την ασίγαστη μανία καταστροφής σε παραλίες και δάση, τις απάνθρωπες πόλεις που στεγνώνουν τις ψυχές, τη θυσία του αιώνιου και του αναγκαίου στο εφήμερο και το ταπεινό.
Γιώργου Γραμματικάη, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 17/11/03 (Διασκευή)
Ερωτήσεις
1.«Στην επανάσταση των σιωπηλών θα συμμετέχουν όσοι κουράστηκαν να καταγγέλλουν τις απάνθρωπες πόλεις που στεγνώνουν τις ψυχές, τη θυσία του αιώνιου και του αναγκαίου στο εφήμερο και το ταπεινό». Να αναπτύξετε το νόημα της παραπάνω φράσης σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων.
2. Για τις ανάγκες ενός αφιερώματος του σχολικού περιοδικού στο σύγχρονο πολιτισμό αναλαμβάνετε να γράψετε ένα άρθρο. Σε αυτό να εντοπίσετε τις παραμέτρους του σημερινού τρόπου ζωής που οδηγούν στην αλλοτρίωση τον άνθρωπο.
Απαντήσεις
1. Σε μία πραγματικά εναλλακτική και σύγχρονη επανάσταση πρέπει να έχει κεντρική θέση το αίτημα για προστασία του περιβάλλοντος και βελτίωση των όρων ζωής στην πόλη. Είναι γεγονός ότι τα σημερινά αστικά κέντρα δημιουργήθηκαν για να ικανοποιήσουν τις μεγάλες στεγαστικές ανάγκες που προκάλεσε η αστυφιλία των προηγούμενων δεκαετιών. Στο πλαίσιο αυτό κυριάρχησε η βίαιη λογική της ταχείας ανοικοδόμησης και του επιχειρηματικού κέρδους, χωρίς να ληφθούν υπ’ όψιν ζητήματα, όπως το πράσινο, οι χώροι άθλησης, η αισθητική των κτιρίων και η λειτουργικότητα της ρυμοτομίας. Σε περιπτώσεις, μάλιστα, όπως της Αθήνας αγνοήθηκε επιδεικτικά τόσο το ιστορικό παρελθόν όσο και το φυσικό περιβάλλον, αφού δεν συνδέθηκαν με τους χώρους καθημερινής δραστηριότητας των πολιτών. Τα στοιχεία όμως αυτά, εκτός ότι αποτελούν την ταυτότητα μιας πόλης, είναι ζωτικής σημασίας και για την ποιότητα της ζωής, γιατί εξασφαλίζουν την ψυχολογική ανανέωση και δημιουργούν μία αίσθηση ελευθερίας και αισιοδοξίας στον άνθρωπο.
2. Οι παράμετροι του σημερινού βίου που συντελούν στην αλλοτρίωση του Ανθρώπου:
Α. Η σχέση με το αντικείμενο της εργασίας:
- Τα συστήματα αυτοματισμού έχουν αντικαταστήσει τον ανθρώπινο μόχθο. Παράλληλα, έχουν περιορίσει τόσο τα περιθώρια ανάληψης πρωτοβουλιών από μέρος του εργαζομένου, όσο και τις ευκαιρίες εκδίπλωσης της επινοητικότητας και της φαντασίας του.
- Η επιλογή του επαγγέλματος γίνεται κάτω από τις ασφυκτικές συνθήκες που ορίζουν οι εκάστοτε απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Έτσι, συχνά ο νέος εργαζόμενος ασκεί ένα επάγγελμα που ελάχιστη σχέση έχει με τα πραγματικά ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του αλλά χαρακτηρίζεται από αυξημένη ζήτηση.
- Τα ωράρια εργασίας είναι εξαντλητικά και οι απαιτήσεις για παραγωγικά αποτελέσματα υψηλού επιπέδου διαρκείς. Οι όροι «ανταγωνιστικότητα» και «εντατικοποίηση» αποτελούν το εμβληματικό δίπολο του σημερινού κόσμου της εργασίας.
- Κυριαρχεί και στο εσωτερικό του εργασιακού χώρου «κλίμα» ανταγωνισμού μεταξύ των συναδέλφων, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην ψυχολογική πίεση που ασκούν η ανάγκη για μεγιστοποίηση της απόδοσης και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας.
Β. Η σχέση με το φυσικό περιβάλλον:
- Το πράσινο έχει «εξοριστεί» από τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Επιδιώκεται η εκμετάλλευση όλων των διαθέσιμων χώρων για τη δόμηση νέων εμπορικών χώρων και πολυκατοικιών.
- Οι έντονοι ρυθμοί της ζωής δεν επιτρέπουν στον άνθρωπο να επισκέπτεται συστηματικά τη φύση και να απολαμβάνει την ησυχία και την ομορφιά της, που εξασφαλίζουν ψυχική ισορροπία.
- Τα σημερινά παιδιά δεν έχουν παραστάσεις και βιώματα από τη ζωή στη φύση.
- Το φυσικό περιβάλλον προσεγγίζεται κυρίως με όρους μαζικού τουρισμού από το σημερινό άνθρωπο, ο οποίος διεκδικεί ορισμένες στιγμές αναψυχής, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Έχοντας όμως τη νοοτροπία του τουρίστα και όχι του περιηγητή, η σχέση του με τη φύση παραμένει εντελώς επιφανειακή και δεν μπορεί να του αποκαλύψει τις ομορφιές και το μυστηριώδες μεγαλείο της.
Γ. Η σχέση με την πολιτιστική παράδοση:
- Υπάρχει πραγματική άγνοια για το ιστορικό παρελθόν και τους πολιτιστικούς θησαυρούς της παράδοσης. Στη συνείδηση των περισσοτέρων ο όρος «παράδοση» έχει ταυτιστεί με αξίες και συμπεριφορές παρωχημένες, ανίκανες να απαντήσουν στους σημερινούς προβληματισμούς. Δεν έχουν κατανοήσει ότι πρόκειται για ένα απέραντο ποτάμι απαντήσεων, ερεθισμάτων, δοκιμασμένων και επιτυχημένων λύσεων, που προσφέρει έμπνευση, εθνική αυτογνωσία και νοηματοδοτεί την παρούσα ζωή.
- Η στρατηγική του πολιτιστικού επεκτατισμού που ακολουθούν οι ισχυρές οικονομικά χώρες της Δύσης οδήγησε
σε μία παγκόσμια σχεδόν πολιτιστική ομοιομορφία. Διαθέτοντας Μ.Μ.Ε. παγκόσμιας εμβέλειας, γιγαντιαίες δισκογραφικές και κινηματογραφικές εταιρείες, έχουν τη δυνατότητα να προβάλλουν και να επιβάλλουν τις αξίες και τα πρότυπα ζωής των κοινωνιών τους σε όλες τις χώρες.
- Η ταύτιση με νόθα πρότυπα που ενσαρκώνουν μία ζωή ανέφικτη, γεμάτη πολυτέλεια, στην οποία όμως δεν υπάρχει χώρος για ενασχόληση με πνευματικά ζητήματα. Σ' ένα τέτοιο αξιακό σύστημα ενδιαφέρον υπάρχει μόνο για το εφήμερο, οι στόχοι και οι προοπτικές σχετίζονται με νέες αγορές, ενώ το παρελθόν απαξιώνεται και γελοιοποιείται. Τα πρότυπα αυτά απαιτούν ανθρώπους χωρίς ηθικό και πνευματικό εξοπλισμό, αποκομμένους από ιστορικές αναφορές και «ορφανούς» από πατρίδα. Έτσι, θα εγγράψουν πιο εύκολα στη συνείδηση τους τα διάφορα καταναλωτικά «πρέπει» και θα τους εντάξουν στη μεγάλη «πατρίδα της αγοράς» στην οποία οι ήρωες της τέχνης και των ιδεών, για παράδειγμα, δεν έχουν καμία θέση.
Δ. Η σχέση με το συνάνθρωπο:
- Υποβάθμιση της ανθρώπινης επικοινωνίας. Το λεξιλόγιο και η θεματολογία των συζητήσεων είναι περιορισμένα. Η κρίση της ίδιας της γλώσσας αντανακλά πρωτίστως την κρίση της κοινωνίας, που υποβαθμίζει τη γλώσσα γιατί δεν τη χρειάζεται.
- Δεν υπάρχει ούτε χρόνος ούτε διάθεση για νέες γνωριμίες. Οι ρυθμοί της ζωής είναι έντονοι, ενώ κυριαρχεί το άγχος και η συναισθηματική ανασφάλεια. Έτσι, ακόμη κι όταν υπάρχουν ευκαιρίες, οι άνθρωποι επιλέγουν να κάνουν επιδερμικές ερωτικές ή φιλικές σχέσεις, με τη λογική ότι δεν θα χρειαστεί να επενδύσουν συναισθηματικά, να αφιερώσουν σκέψη και χρόνο ή να πληγωθούν.
- Κυριαρχεί ο ανταγωνισμός στις ανθρώπινες σχέσεις και γι' αυτό παρατηρείται έλλειψη εμπιστοσύνης. Ο συνάνθρωπος αντιμετωπίζεται ως μέσο και όχι ως αυταξία.
- Η συσσώρευση μεγάλων πληθυσμών στα αστικά κέντρα, η αρχιτεκτονική και η ρυμοτομία των πόλεων δεν ευνοούν την ανθρώπινη επαφή. Δεν υπάρχουν χώροι για άθληση, περίπατο ή συζήτηση.
Ε. Η σχέση με την πολιτική
- Υπάρχει αδιαφορία των πολιτών για τις κοινές υποθέσεις. Η πολιτική έχει απαξιωθεί στη συνείδηση των περισσοτέρων γιατί έχει συνδεθεί με καταστάσεις αδιαφάνειας, καταχρήσεων και εξυπηρέτησης μικροκομματικών συμφερόντων. Έτσι παραμένουν αδρανείς απέναντι στις εξελίξεις, ασχολούμενοι αποκλειστικά με την προώθηση των προσωπικών τους υποθέσεων και στόχων.
- Τα οράματα για κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία που για πολλές δεκαετίες στήριζαν το φαντασιακό χιλιάδων πολιτών και νοηματοδοτούσαν το βίο τους, σήμερα έχουν εκλείψει ή έχουν πάψει πλέον να γοητεύουν.