ΕπιπλέονΕπιπλέον

Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Επιστροφή Αρχαιοτήτων από το εξωτερικό

Σχετικά θέματα

Α'. Σχεδιάγραμμα

Θέμα: Σε διάφορα μουσεία ανά τον κόσμο υπάρχουν αρκετά έργα τέχνης από την αρχαία, ελληνιστική, βυζαντινή και νεότερη Ελλάδα. Πώς νομίζετε ότι κατέληξαν αυτά εκεί; Πρέπει να επιστραφούν στον τόπο που τα γέννησε;

Πρόλογος

Κυρίως μέρος

Ε1. Τρόποι

Ε2. Πρέπει να επιστραφούν;

Α' Ναι, γιατί:

Β' Όχι, γιατί:

Επίλογος

Β'. Κείμενα

Άδειος... ο τάφος στην Αμφίπολη...

Ανδρέας Ζαμπούκας, εφ. Capital, 27/8/2014

Έχω γυρίσει πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από γκρίνια και διαστροφή (η γυναίκα μου δεν με αντέχει...), ψάχνω πάντα να καταλάβω την οικονομική διαστρωμάτωση των κατοίκων της ευρύτερης τοποθεσίας.

Τελευταία αποκαρδιωτική έκπληξη ήταν μια πρόσφατη επίσκεψη στη Βεργίνα. Είχα να πάω από μικρό παιδί και δεν θυμόμουν πολλά πράγματα. Είναι απίστευτο το πόσο παρηκμασμένο είναι το χωριό, γύρω από τα μνημεία και πόσο κιτς τα εστιατόρια που πουλάνε φαγητό (τέτοιο συνδυασμό χρωμάτων σε πινακίδα ούτε στο Ζεφύρι δεν έχει...)!. Σε ένα μέρος που επισκέπτονται άνθρωποι από όλο τον κόσμο, οι κάτοικοι του χωριού μοιάζουν να μην αντιλαμβάνονται που βρίσκονται. Πεταμένες πλαστικές καρέκλες σε οικόπεδα, σκουριασμένα αγροτικά εργαλεία, σκουπίδια και εγκατάλειψη παντού! Πολύ χειρότερα και από την Ολυμπία που είχα βρεθεί πέρυσι. Γιατί εκεί, τουλάχιστον, το τοπίο είναι απίστευτα όμορφο και ξεχνιέσαι.

Ρώτησα πόσο συνδέονται επιχειρηματικά οι κάτοικοι με τον αρχαιολογικό χώρο. Πόσοι από αυτούς, έβγαλαν χρήματα, μιας και καθημερινά και για όλο το χρόνο, συρρέουν πλήθη επισκεπτών και κατ΄επέκταση καταναλωτών. «Μπα» μου είπε ένας υπάλληλος του Μουσείου, «ελάχιστοι με τα εστιατόρια κι εμείς που δουλεύουμε εδώ». Οι υπόλοιποι ασχολούνται με τα χωράφια και επειδή δεν έχουν και πολλά στρέμματα, είναι κυρίως φτωχοί άνθρωποι.»

Τα ίδια στην Ολυμπία, στο Δίον, στη Μεσσήνη και παντού. Μήπως η Αθήνα αξιοποίησε ποτέ τη δυνατότητα των μνημείων της; Πόσο άραγε είναι το ποσοστό των ξένων που έρχονται αποκλειστικά για την πόλη;

Περιμένουν λοιπόν όλοι να βγει ο «θησαυρός» από τον τεράστιο τάφο. Άλλοι για να βγάλουν χρήμα και κάποιοι άλλοι για να πάρουν την πολιτική δόξα. Και οι δύο, αποτελούν κλασικά δείγματα «γραικύλου» και τυχοδιώκτη. Γιατί προσβλέπουν σε κέρδη άλλων και όχι της δικής τους προσπάθειας. Και εξηγούμαι. Πρώτον, κανείς τουρίστας δεν πρόκειται να πάει να χτυπήσει τις πόρτες των Σερραίων για να τους δώσει λεφτά (Οι κάτοικοι της Ολυμπίας ακόμα απορούν γιατί δεν μένουν οι τουρίστες πάνω από μία ώρα στο χωριό τους. Έλα ντε, γιατί δεν κάθονται στην σπασμένη πλαστική καρεκλίτσα τους...;). Αν δεν υπάρξουν υποδομές, κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί παρά μόνο με το μνημείο. Δεύτερον, ο Σαμαράς και ο κάθε πολιτικάντης που περιμένει δόξες και μεγαλεία, συνήθως δεν έχει ιδέα για την πολιτιστική κληρονομιά που παρέλαβε και για την αξία της Παράδοσης που θα έπρεπε να συμπεριλάβει στην ελληνική παιδεία (όταν λέω Παράδοση δεν εννοώ τσαρούχια, φουστανέλες και παπαδαριό...). Την όποια σχέση με τον πολιτισμό την αντιλαμβάνεται όπως ο γύφτος την ντιβανοκασέλα του.

Τα πράγματα είναι απλά. Χωρίς επιχειρηματική συνείδηση και παιδεία, ό,τι και να πουλήσεις, στράφι θα πάει. Πρέπει πρώτα εσύ ο ίδιος να καταλάβεις την αξία του «προϊόντος» και μετά να μπεις στην παραγωγή και στην προώθηση. Επίσης πρέπει, να δημιουργήσεις γύρω από το σπουδαίο πολιτιστικό περιβάλλον και ένα ανάλογο σύγχρονο, με δράσεις, ωραία ξενοδοχεία, πολιτιστικό, ανασκαφικό και αγροτικό ίσως τουρισμό. Αν όμως, σου πει κάποιος ότι όλα αυτά θέλουν δουλειά και σχέδια, τότε, δυσκολεύεσαι να το συνηθίσεις...

Από την άλλη, όταν επιμένεις, ως εξουσία, να χρησιμοποιείς το παρελθόν για προπαγάνδα και καλλιέργεια μεσσιανιστικής κουλτούρας, τα πολιτικά σου οφέλη θα είναι ελάχιστα. Γιατί θα απολάμβανες το σεβασμό και τη λαϊκή αποδοχή, αν είχες δημιουργήσει με τηn εκπαίδευση, πολιτιστική συνείδηση στους νέους. Τώρα όμως, περιμένεις να «λάμψεις» με την ανακάλυψη, ως τις επόμενες εκλογές. Τόσο κοντόφθαλμος και αεριτζής είσαι.

Έχω λοιπόν την εντύπωση, πως ό,τι κι αν βγει μέσα από τον τάφο της Αμφίπολης άνθρακας θα είναι και όχι θησαυρός. Ακόμα κι ο Αλέξανδρος να είναι (το πιθανότερο είναι ο στρατηγός Νέαρχος) χαμένος θα πάει. Γιατί, ο θησαυρός είναι παντού δίπλα μας και δεν μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε. Στις θάλασσες, στα δάση, στα χωράφια μας, στον ήλιο και στα φωτεινά μυαλά που διώχνουμε καθημερινά στις ξενιτιές.

Τζάμπα η χαρά και ο ενθουσιασμός φιλαράκια Σερραίοι. Άδειος είναι ο τάφος και σας δουλεύουν. Αλλού είναι ο πλούτος και δεν τον βλέπετε...

Η Αμφίπολη και το κράτος της ...πλάκας

Παπαδόπουλος Νότης, εφ. Το Βήμα, 27/8/2014

Κι εκεί που ήμασταν απασχολημένοι με τα «μπάνια του λαού» μάθαμε αίφνης ότι κοντά στις Σέρρες -στην περιοχή της Αμφίπολης- επίκειται μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη για την οποία θα μιλάει ολόκληρος ο πλανήτης.

Μόνο που η ανακάλυψη αυτή δεν ήταν καινούργια - οι ανασκαφές είχαν αρχίσει στην δεκαετία του 60 αλλά  έμειναν «παγωμένες» για 50 ολόκληρα χρόνια!

Στις αρχές της δεκαετίας του 60 ο αρχαιολόγος Δ. Λαζαρίδης είχε σαφείς ενδείξεις ότι ο τύμβος της Αμφίπολης  κρύβει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Χρειάστηκε όμως μισός αιώνας και ο προσωπικός αγώνας της αρχαιολόγου Αικ. Περιστέρη για να βρεθούν τα αναγκαία κονδύλια - επί υπουργίας Τζαβάρα- και  η αρχαιολογική σκαπάνη να χτυπήσει φλέβα.  

Γιατί χρειάστηκαν τόσες δεκαετίες για να φτάσει το ελληνικό κράτος στον ταφικό περίβολο της Αμφίπολης; Διότι το υπουργείο πολιτισμού -αν και θα έπρεπε να είναι από τα σημαντικότερα υπουργεία σε μια χώρα  χτισμένη πάνω σε αρχαιότητες- είναι η τελευταία τρύπα της φλογέρας για κάθε ελληνική κυβέρνηση.

Ένα υπουργείο με ασήμαντο προϋπολογισμό και  ασαφείς αρμοδιότητες  και με τον εκάστοτε επικεφαλής   - με ελάχιστες εξαιρέσεις- να χρησιμοποιεί τα κονδύλια με βάση τις προσωπικές προτιμήσεις του - για  επιχορηγήσεις  θεατρικών σχημάτων και πολιτιστικών εκδηλώσεων και να δίνει ό,τι περισσέψει για ανασκαφές και ανάδειξη  αρχαιοτήτων.

Αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην δεκαετία του 70 δεν έδειχνε προσωπικό ενδιαφέρον για τα ευρήματα  του Ανδρόνικου στη Βεργίνα είναι ζήτημα αν θα είχε αναδειχθεί έως σήμερα ο τάφος του Φιλίππου. Αν η Μελίνα δεν είχε επιμείνει με όλες της τις δυνάμεις στην επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα είναι ζήτημα εάν θα είχε υπάρξει νέο Μουσείο της Ακρόπολης .

Αν το ελληνικό κράτος δεν ήταν της πλάκας , το υπουργείο Πολιτισμού θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο : θα  είχε διαδικασίες μέσα από τις οποίες θα προέκυπταν οι προτεραιότητες για ανασκαφές  ,αναστήλωση , συντήρηση και αποκατάσταση αρχαιοτήτων .Θα αναζητούσε και θα έβρισκε πόρους  από την Ελλάδα ή το εξωτερικό   , από ιδιώτες ,από ξένες αρχαιολογικές σχολές από διεθνείς οργανισμούς .Θα είχε πετύχει να λαμβάνει συγκεκριμένο ποσοστό των εισπράξεων του τουρισμού και θα είχε απαιτήσει να δίνεται κάθε δυνατό κίνητρο για την επένδυση χρημάτων στην αρχαιολογική έρευνα .

Αντ'  αυτού οι χορηγίες και οι δωρεές ιδιωτών -αν είναι ποτέ δυνατόν-φορολογούνται , αρχαιότητες που έχουν χαρακτηρισθεί από την Ουνέσκο «Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς» όπως ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα (από τους σπουδαιότερους της αρχαιότητας) κοντά στην Ανδρίτσαινα της Πελοποννήσου καταστρέφονται  , σημαντικά ευρήματα ανασκαφών σε όλη την Ελλάδα παραμένουν στις αποθήκες και οι αρχαιολογικές έρευνες για να προχωρήσουν εξαρτώνται από την ευαισθησία και την «γενναιοδωρία» του εκάστοτε υπουργού πολιτισμού ή Πρωθυπουργού.

Μπορεί να σας φαίνεται απίστευτο, το είδα όμως με τα μάτια μου: στην περιοχή της αρχαίας Αρκεσίνης στην Αμοργό, οι πολυετείς ανασκαφές για την ανάδειξη ενός μοναδικού  πύργου (4ου αιώνα π.Χ.) έχουν σταματήσει και ο αρχαιολογικός χώρος κοντεύει να γίνει μαντρί για γίδια επειδή το κράτος δεν μπορεί τα τελευταία χρόνια να βρει 70.000 ευρώ για την απαλλοτρίωση του…

Το αρχαιολογικό εύρημα της Αμφίπολης είναι έτσι κι αλλιώς μοναδικό, ακόμη κι αν ο μακεδονικός τάφος έχει συληθεί. Ας ελπίσουμε να γίνει η αφορμή για σοβαρότερη αντιμετώπιση των αρχαιοτήτων από το ελληνική πολιτεία. Αφορά   την ιστορία   και την πολιτιστική κληρονομιά μας  αλλά και την τουριστική ανάπτυξη τη χώρας.

Οι μεγάλες των αρχαίων κλοπές

Βίκυ Χαρισοπούλου, εφ. Τα Νέα, 10/3/2012

Το «δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα», η λαθρανασκαφή, κλοπή και πώληση αρχαιοτήτων, έχει ανεβεί τα τελευταία χρόνια στον ελληνικό Βορρά, η γη του οποίου δίνει πολλά χρυσά ευρήματα και γεννά όλο και περισσότερους αρχαιοκαπήλους

«Η Μακεδονία είναι σήμερα το κέντρο δράσης των λαθρανασκαφέων. Πριν από 50 χρόνια κανείς δεν γνώριζε τον αρχαιολογικό πλούτο της. Οι αρχαιοκάπηλοι (επάγγελμα που γεννήθηκε από τα προχριστιανικά χρόνια) περιορίζονταν στο αρχαιολογικό μεγαλείο της Αττικής, στα θραύσματα της παλαιάς Ελλάδας και μετά βίας έφταναν μέχρι τους θησαυρούς των ναυαγίων στο Νότιο Αιγαίο κι ως τα ανοιχτά των Σποράδων».

Ο επί 30 και πλέον χρόνια αρχαιολόγος, επικεφαλής ανασκαφικών εργασιών στην περιοχή της Μακεδονίας καταθέτει στα «ΝΕΑ» -ανώνυμα, για ευνόητους λόγους- την άποψή του και ένα μίνι χρονικό των λαθρανασκαφικών δράσεων στο ευρύ έδαφος και κυρίως υπέδαφος της Βόρειας Ελλάδας.

«Έπρεπε να έρθει ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος, οι ανασκαφές και τα ευρήματα της Βεργίνας, η παγκόσμια προβολή τους -όχι μόνο για αρχαιολογική και επιστημονική χρήση, αλλά κυρίως για πολιτική και η διαχείριση όλων αυτών των θεμάτων από ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων διαφορετικών προελεύσεων και διαθέσεων» συνεχίζει.

«Οι άνθρωποι αυτοί, για την όποια κοινωνική, οικονομική, πολιτική τους ανέλιξη θα μπορούσαν να πουλήσουν τον πατέρα τους και τη μάνα τους, όχι μια χούφτα νομίσματα, πέτρες, χρυσά στεφάνια, αγγεία». Δεν ήταν όμως μόνον αυτό. Συνέτειναν και άλλοι παράγοντες: «Η άναρχη δόμηση λόγω της ραγδαίας τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων στα χαλκιδικιώτικα παράλια μετέτρεψε και τον τελευταίο οδηγό εκσκαφικών μηχανημάτων, αγρότη, οικοδόμο σε ειδικό, λόγω εμπειρίας».

Πώς μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει τη λαίλαπα που ονομάζεται αρχαιοκαπηλία, όχι μόνον στη Βόρεια Ελλάδα; Η μάνα γη είναι ο καλύτερος φύλακας των αρχαίων μας. Ας αφήσουμε τα αρχαία μας στη γη φυλαγμένα, να τα βρουν οι αρχαιολόγοι του 10.000 μ.Χ., τότε που οι Έλληνες -πολίτες και πολιτικοί- ίσως είναι καλύτεροι από τους σημερινούς και δείξουν μεγαλύτερο σεβασμό στην ιστορία τους», είπε στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και προσφάτως ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος.

Η δήλωση αγανάκτησης αφορούσε όμως αποκλειστικά τα ευρήματα, κτιριακά συγκροτήματα, και έγινε με αφορμή τη διαμάχη για τη μεταφορά ή μη της τρίκλιτης βασιλικής του 5ου π.Χ. αιώνα που αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του Μετρό στο Σιντριβάνι της Θεσσαλονίκης.

Η βασιλική είχε αρχικά αποφασιστεί να αποκοπεί και να μεταφερθεί στο προαύλιο της Θεολογικής Σχολής. «Προκειμένου να γίνει οπλοστάσιο στις μονομαχίες μεταξύ "αναρχικών" και αστυνομίας, ας μείνει στη γη. Αυτή θα το φυλάξει καλύτερα», είπε ο καθηγητής, που προσέβαλε την αρχική απόφαση και τελικά η βασιλική αποφασίστηκε να καταχωθεί.

Το μεγάλο πρόβλημα εντοπίζεται πλέον στα κινητά ευρήματα. «Η αντιμετώπιση της σύγχρονής αρχαιοκαπηλίας - φαινόμενο παλιό όσο κι ο άνθρωπος - είναι πλέον ζήτημα παιδείας. Απαιτείται κατήχηση σχεδόν από την περίοδο της νηπιακής ηλικίας. Ισως θα έπρεπε να γίνουν επιβεβλημένες οι επισκέψεις των μαθητών, η συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων των περιοχών στις ανασκαφές, η δημιουργία συνείδησης της «πνευματικής ιδιοκτησίας» και προστασίας του αρχαιολογικού θησαυρού», λέει ο κ. Τιβέριος.

Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των αρχαιοκαπήλων ο καθηγητής είναι κατηγορηματικός: «Μετρ στην αρχαιοκαπηλία είναι οι Θεσσαλοί. Τελευταία βέβαια το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε λόγω του χρυσού στη Μακεδονία. Όσο για τη Χαλκιδική, είναι λογικό. Γνωρίζουν ότι το υπέδαφος των παραλίων βρίθει υπολειμμάτων από αρχαίες πλούσιες αποικίες. Αυτό σε συνδυασμό με την κακώς νοούμενη, άναρχη οικοδομική, τουριστική ανάπτυξη τούς ανοίγει τα μάτια και μεγεθύνει το ενδιαφέρον για εύκολο, έστω και παράνομο πλουτισμό».

Η Ελλάδα και ειδικά τα τελευταία χρόνια η Μακεδονία αποτελούν «χώρους υψηλού κινδύνου». Τα λαμπρά ευρήματα των τελευταίων χρόνων «έχουν ανεβάσει προφανώς τον πυρετό αυτού του ιδιότυπου και εγκληματικού εμπορίου, δεδομένου ότι υπάρχει πολύ μεγάλο κέρδος. Θυμίζει το ενδιαφέρον που προκαλούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα τα προϊστορικά, μινωικά και μυκηναϊκά ευρήματα - αντικείμενα», λέει στα «ΝΕΑ» η καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (πρώην προϊσταμένη των πανεπιστημιακών ανασκαφών στη Βεργίνα μετά το θάνατο του καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικου) Στέλλα Δρούγου.

«Η αρχαιοκαπηλία αποδεικνύεται σήμερα ως ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και έτσι χαρακτηρίζεται από τη διεθνή νομοθεσία (μετά τα ναρκωτικά, τα όπλα και το εμπόριο ανθρώπων). Η σύγχρονη πραγματικότητα με την υψηλή τεχνολογία και την εύκολη διεθνή πληροφορία προσφέρουν ήδη πολλές δυνατότητες ανάπτυξης και έξαρσης των ιδιότυπων αυτών εγκλημάτων τα οποία αποφέρουν τεράστια κέρδη», προσθέτει.

«Το έγκλημα είναι πολύ μεγάλο, αφού κυριολεκτικά καταστρέφει την ιστορία των ανθρώπων, η οποία μετατρέπεται σε εμπόριο αντικειμένων. Η πραγματικότητα αυτή απαιτεί στρατηγική και εξειδικευμένο σχέδιο, δεν φτάνει η απλή φύλαξη. Χρειάζεται ευρεία ενημέρωση του κόσμου και τόνωση ενός συνετού αρχαιολογικού έργου» καταλήγει η κ. Δρούγου.

Η παλαιότερη καταγραμμένη αρπαγή θησαυρών

Όλα άρχισαν από τον Ξέρξη στους Περσικούς Πολέμους

Η αρχαιότερη ίσως ανθρώπινη δραστηριότητα - φαινόμενο παλαιό όσο και η πορνεία -, η αρχαιοκαπηλία εμφανίστηκε από τα πρώτα χρόνια των κρίσεων (κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών) που ακολουθούσαν μαζί με τους πολέμους, τις περιόδους οικονομικής και πνευματικής / πολιτιστικής άνθησης των λαών. Οι πρώτες αρχαιοκαπηλικές επιχειρήσεις είχαν τη μορφή κλοπών και βανδαλισμών ως πολεμική λεία. Ως παλαιότερη καταγραμμένη αρπαγή θησαυρών θεωρείται αυτή που έκανε ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης στην Αθήνα του 480 π.Χ. (μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών). Ο Ξέρξης αρπάζει το αρχικό σύνταγμα (σύμπλεγμα γλυπτών) κατασκευασμένο από μπρούντζο που αναπαριστούσε τους δύο Τυραννοκτόνους, τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, οι οποίοι το 514 π.Χ. σκότωσαν τον Ιππαρχο, τύραννο της Αθήνας, και το μεταφέρει στα Σούσα. Τα γλυπτά υποτίθεται ότι αναπαριστούν τη στιγμή της απόπειρας εναντίον του Ιππάρχου.

Αργότερα, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλυσε την Περσική Αυτοκρατορία, έστειλε το σύμπλεγμα των γλυπτών πίσω στην Αθήνα και το αναστήλωσε δίπλα σε νεότερο έργο του Κριτία του Νησιώτη που κατασκευάστηκε το 477 π.Χ. και συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα έργα της πρώιμης κλασικής τεχνοτροπίας.

Μετά τη Μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.), σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Ελληνες συνέλεξαν τα πολεμικά λάφυρα και το ένα δέκατο από αυτά αφιερώθηκε στον θεό Απόλλωνα στους Δελφούς. Με αυτά κατασκευάστηκε χρυσός λέβητας, ο οποίος τοποθετήθηκε σε τρίποδα που είχε ως υποστήριγμα χάλκινο τρικέφαλο φίδι. Ο τρίποδας, ύψους 6 μ., στήθηκε κοντά στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα (356 π.Χ.) ξεκίνησε ο Γ' Ιερός Πόλεμος και οι Φωκείς με αρχηγούς τον Φιλόμηλο και τον Ονόμαρχο κατέλαβαν τους Δελφούς για δέκα χρόνια. Ο Φιλόμηλος μάλιστα προκειμένου να καλύψει τις εκτός έδρας ανάγκες του στρατού κατοχής κατέστρεψε πολλά αναθήματα της ιερής πόλης, μεταξύ των οποίων και τον χρυσό λέβητα τον όποιο έλειωσε… Από το πανάκριβο ανάθημα απέμεινε μόνο η βάση του, ο τρικάρηνος όφις - τρία χάλκινα φίδια που υψώνονται υποστηρίζοντας τον λέβητα. Πάνω στα σώματα των φιδιών είναι χαραγμένα τα ονόματα των πόλεων που είχαν πάρει μέρος στη μεγάλη Μάχη των Πλαταιών (Κόρινθος, Αθήνα, Σπάρτη, Τήνος, Σίφνος κ.ά.). Υστερα από 600 χρόνια, από τους Δελφούς «πέρασε» ο χριστιανός Μέγας Κωνσταντίνος ο οποίος αφαίρεσε μεταξύ άλλων τον τρικάρηνο όφι, τον μετέφερε στη νεαρά Κωνσταντινούπολη και τον τοποθέτησε ως διακοσμητικό στοιχείο του Ιπποδρόμου. Εκεί στέκει μέχρι σήμερα, στη σημερινή πλατεία Σουλτάν Αχμέτ. Ενα από τα τρία κεφάλια του όφεως βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Ιστορίες αρχαιοκαπηλικής τρέλας

Το είπε και του παπά. Μπορεί ο λαός να προτρέπει «μην το πεις ούτε στον παπά», ο αγρότης όμως από την περιοχή της Εορδαίας που έσκαβε για λίρες στις αρχές του 21ου αιώνα, βρήκε αντικείμενα ηλικίας 2.500 χρόνων και όχι μόνο το εξομολογήθηκε, αλλά παρέδωσε τα αρχαιολογικά ευρήματα στην εκκλησία πιστεύοντας πως έτσι θα μετριαστεί η αμαρτία του. Ο ιερέας παρέδωσε με τη σειρά του τα 100 αντικείμενα (μεταλλικά αγγεία, όπλα, κοσμήματα, νομίσματα) στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. «Ο ιδιότυπος εντοπισμός αρχαίων αντικειμένων καθιστά αναγκαία τη διενέργεια σωστικών ανασκαφών. Προσπαθούμε να πείσουμε τους θησαυροθήρες να μας ενημερώσουν για το ακριβές σημείο εντοπισμού αρχαίων αντικειμένων», ανέφερε στα «ΝΕΑ» η αρχαιολόγος Γεωργία Καραμήτρου - Μεντεσίδη.

Το στεφάνι του Μελισσουργού. Κάτοικος του χωριού Μελισσουργός της Θεσσαλονίκης ήταν ο εργάτης που βρήκε, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, και τον Αύγουστο του 2000 παρέδωσε ανεκτίμητης αξίας χρυσό στεφάνι του 4ου π.Χ. αιώνα. Οι συνθήκες ανεύρεσης του στεφανιού κρίθηκαν περίεργες σε συνδυασμό με το παρελθόν του εργάτη, ο οποίος είχε συλληφθεί το καλοκαίρι του 1987 με αρχαία αντικείμενα και ανιχνευτή μετάλλων στην κατοχή του. Οπως διαπιστώθηκε τότε, το στεφάνι της Απολλωνίας περιφερόταν για περισσότερους από έξι μήνες στις αγορές προς πώληση, αντί του ποσού των 60 εκατ. δραχμών!

Ο θρόνος της Ευρυδίκης. Αγνωστοι δράστες εισήλθαν τα ξημερώματα της 16ης Αυγούστου 2001 στο εσωτερικό των τάφων (το είχαν καταγράψει οι αισθητήρες θερμοκρασίας), έσπασαν και έκοψαν τα μπράτσα του θρόνου της Ευρυδίκης και αφαίρεσαν έξι μικρά γλυπτά (Κόρες και Σφίγγες του 4ου π.Χ. αιώνα). Ουδείς γνώριζε τίποτα, η κλοπή διαπιστώθηκε είκοσι ημέρες αργότερα, οι έρευνες ουδέποτε απέδωσαν και η υπόθεση τέθηκε τελικά στο αρχείο…

Εγκλημα στη Γερακαρού. Κάτοικος της Γερακαρούς Θεσσαλονίκης ήταν ένας από τους τρεις συλληφθέντες τον περασμένο Οκτώβριο στη μεγάλη επιχείρηση της Αστυνομίας, που κατέληξε σε κατάσχεση αρχαίων αντικειμένων συνολικής αξίας που εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 11 εκατ. ευρώ.

«Ουρά» της συγκεκριμένης υπόθεσης εκτιμούν αρχαιολόγοι αλλά και αστυνομικοί πως είναι και η πρόσφατη σύλληψη της σπείρας των 45 αρχαιοκαπήλων σε περιοχές από τη Φθιώτιδα μέχρι και την Καβάλα, που δρούσαν με ορμητήριο περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Στην κατοχή τους, πέραν του τεράστιου αριθμού νομισμάτων, βρέθηκαν και πάλι (όπως και τον περασμένο Οκτώβριο) χρυσά επιστόμια από τάφους του 6ου αιώνα π.Χ. και άλλα ταφικά ευρήματα της ίδιας περιόδου, τα οποία εικάζεται ότι προέρχονται από λαθρανασκαφές στην περιοχή του Αρχοντικού Γιαννιτσών, στον Νομό Πέλλας.

Οι μορφωμένοι ρομαντικοί ήθελαν ένα «ενθύμιο» για το σαλόνι τους

Από τους Ρωμαίους έως τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και την Τουρκοκρατία

Στα «φτωχότερα» χρόνια που ακολούθησαν τους λαμπρούς 3ο και 4ο π.Χ. αιώνες, οι ίδιοι οι μακεδόνες τυμβωρυχούν τα εδάφη τους, αφαιρούν τον χρυσό από τους νεκρούς προγόνους τους (εξ ου και οι συλημένοι από την αρχαιότητα τάφοι που έρχονται στο φως κατά τις σύγχρονες ανασκαφές), ενώ θάβουν τους δικούς τους νεκρούς με απομιμήσεις χρυσών κτερισμάτων (χάλκινα, σιδερένια κ.ά., επιχρυσωμένα) τηρώντας το έθιμο της κτέρισης των νεκρών.

Στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας οι Ρωμαίοι μισθοφόροι θάβονται στην πατρίδα τους μαζί με τα λάφυρα, πολλά από τα οποία έχουν μεταφέρει από την κατακτημένη Μακεδονία και ανάγονται στη «χρυσή» εποχή του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Χρειάστηκε να περάσουν 1.500 και πλέον ταραγμένα χρόνια έως το 1975 και τη Διακήρυξη του Αμστερνταμ, στην ακροτελεύτια παράγραφο της οποίας τονίζεται ρητά: «Το μέλλον δεν μπορεί και δεν πρέπει να κτίζεται εις βάρος του παρελθόντος».

Η αρχαιοκαπηλία όμως δεν σταμάτησε όλα αυτά τα χρόνια - ειδικά στην Μακεδονία. Οι ρομαντικοί μορφωμένοι φιλάρχαιοι περιηγητές της Αναγέννησης (14ος-17ος αι.), τό 'χαν «τάμα» να πάρουν μαζί τους από τις περιηγήσεις στο τουρκοκρατούμενο πλέον Levante, ένα «ενθύμιο» για το σαλόνι τους. Αλλωστε τροφοδοτούσαν σταθερά το εμπόριο των αρχαιοτήτων, που πλέον είχε αρχίσει να ανθεί για να μετεξελιχθεί στη «νόμιμη» και εν ψυχρώ αρχαιοκαπηλία του 20ού αιώνα.

«Οι Τούρκοι», σχολίαζε ο Μπουέ το 1840, «ακόμα και οι πιο μορφωμένοι, αδυνατούν να κατανοήσουν τον σεβασμό με τον οποίο εμείς προσεγγίζουμε ακόμα και τον πιο άμορφο λίθο ενός ωραίου αρχιτεκτονικού λειψάνου».

Από τις αρχές κιόλας του 18ου αιώνα Ιησουίτες μοναχοί αγόραζαν όσα νομίσματα και μετάλλια μπορούσαν και προσπαθούσαν με τη βοήθεια τοπικών πρακτόρων και πληροφοριοδοτών να εντοπίσουν αρχαία χειρόγραφα.

Ο γάλλος αρχαιοδίφης Πολ Λούκας αφιέρωσε τα περισσότερα ταξίδια του στη συλλογή σπάνιων αντικειμένων για λογαριασμό του βασιλιά του. «Είναι τόσο πολλοί αυτοί που πλειοδοτούν για να αγοράσουν αρχαία νομίσματα», έγραφε το 1726 από τη Θεσσαλονίκη ο πατήρ Σουσιέ, «ώστε οι τιμές έχουν πάρει τον ανήφορο». Μολονότι τα περισσότερα κομμάτια δεν ήταν καν σπάνια!

Αμερικανικά δημοσιεύματα για το Νέο Μουσείο Ακρόπολης και τα γλυπτά του Παρθενώνα

Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες, 19/6/2009

Με αφορμή τα επικείμενα εγκαίνια του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, αμερικανικά ΜΜΕ αναφέρονται στο αίτημα της Ελλάδας για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, σημειώνοντας ότι το Νέο Μουσείο αποτελεί «ισχυρό επιχείρημα» προς αυτή την κατεύθυνση.

Η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς», το τηλεοπτικό δίκτυο ABC και άλλα ΜΜΕ στις ηλεκτρονικές σελίδες τους φιλοξενούν ανταπόκριση του πρακτορείου «Associated Press» για τα εγκαίνια του μουσείου, δίνοντας έμφαση στον αντίκτυπο που έχει στην ελληνική κοινωνία το αίτημα επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

Μεταξύ άλλων, φιλοξενούνται δηλώσεις του υπουργού Πολιτισμού, Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος τονίζει ότι «το νέο μουσείο αποτελεί καταλύτη για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Είναι ένα σύμβολο της σύγχρονης Ελλάδας που τιμά το παρελθόν με έργα εφάμιλλα με εκείνα των προγόνων μας».

Ο αρχιτέκτονας του μουσείου, Μπέρναρντ Τσούμι, δηλώνει ότι «ο Παρθενώνας είναι ένα από τα πλέον τέλεια κτίρια, το οποίο έχει ασκήσει επιρροή επί αιώνες σε γενεές δυτικών αρχιτεκτόνων. Αυτό που προσπαθήσαμε να κάνουμε, ήταν να είμαστε όσο το δυνατόν απλοί, καθαροί και ακριβείς στη δημιουργία οπτικής σχέσης μεταξύ του Παρθενώνα, του Μουσείου και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου». Ο κ. Τσούμι δηλώνει «πεπεισμένος ότι αργά ή γρήγορα, τα μάρμαρα από το Βρετανικό Μουσείο θα επιστρέψουν στην Αθήνα».

Η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» φιλοξενεί επίσης δυο άρθρα για το επίμαχο ζήτημα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Το πρώτο είναι του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα, Κρίστοφερ Χίτσενς, από το περιοδικό «Vanity Fair», ο οποίος επιχειρηματολογεί υπέρ της επιστροφής των Μαρμάρων, υπογραμμίζοντας ότι «η άλλοτε μερικώς βάσιμη θέση του Βρετανικού Μουσείου περί έλλειψης χώρου στέγασης των γλυπτών, δεν υφίσταται πλέον. Κάθε επισκέπτης δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από τις συντονισμένες προσπάθειες του αρχιτέκτονα του Μουσείου Μπέρναρντ Τσούμι και του διευθυντή του Δημήτρη Παντερμανλή», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Χίτσενς, σημειώνοντας ότι «όλοι οι διαθέσιμοι θησαυροί του Παρθενώνα έχουν τοποθετηθεί με ιδιαίτερη φροντίδα σε μια αίθουσα που βρίσκεται σε άλλο επίπεδο σε σχέση με το υπόλοιπο Μουσείο, ώστε να αντικατοπτρίζει τη διαρρύθμιση του ναού».

Στο δημοσίευμα γίνεται αναφορά στις πρόσφατες επιστροφές τμημάτων του μνημείου από την Ιταλία και από το Μουσείο της Χαιδελβέργης, εκφράζοντας παράλληλα την ελπίδα ότι «κάποια μέρα η Βρετανία θα αποφασίσει να διορθώσει ένα λάθος του παρελθόντος».

Ο διευθυντής σύνταξης της «Καθημερινής» και διευθυντής του αγγλόφωνου εβδομαδιαίου έντυπου «Athens Plus», Νίκος Κωνσταντάρας, σε άρθρο του που φιλοξενείται στη νεοϋορκέζικη εφημερίδα, υποστηρίζει πως «αν το Βρετανικό Μουσείο θέλει να είναι πιστό στον αυτοπροσδιορισμό του ως φύλακας της παγκόσμιας κληρονομιάς, και αν πράγματι δεν αναγνωρίζει τις γεωγραφικές ή εθνικές καταβολές των θησαυρών που εκθέτει, τότε ας το αποδείξει αυτό· ας εγκαταλείψει το κτητικό προσδιορισμό από το όνομα του και να ονομάζεται απλώς «Μουσείο». Επίσης, θα μπορούσε να αντικαταστήσει το διοικητικό συμβούλιό του με αντιπροσώπους εθνών, των οποίων οι πρόγονοι δημιούργησαν τους θησαυρούς τους οποίους εκθέτει. Αυτό θα εγκαινίαζε μια νέα εποχή ανταλλαγών και συνεργασίας ανάμεσα στα μουσεία του κόσμου. Θέματα ιδιοκτησίας θα ήταν δευτερεύοντα σε αυτό το νέο διάλογο ελεύθερων και ίσων χωρών».

«Να τα επιστρέψουμε με μεγαλοψυχία»

Αντιγόνη Καραλή, εφ. Έθνος, 26/6/2009

Την ώρα που το νέο Μουσείο Ακρόπολης ανοίγει όλο και περισσότερες «πόρτες», γκάλοπ της «Γκάρντιαν» δείχνει ότι συμφωνεί και το σύνολο των Βρετανών

«Έφτασε η ώρα να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα;». Αυτό το ερώτημα θέτει σε ηλεκτρονική ψηφοφορία η εφημερίδα «Γκάρντιαν». Με τη διευκρίνιση: «Ο υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας υποστηρίζει ότι η κοινή γνώμη του Ηνωμένου Βασιλείου επιθυμεί την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Εχει δίκιο;».

«Να τα επιστρέψουμε με μεγαλοψυχία» Οι ψηφοφόροι καλούνται να απαντήσουν με ένα «ναι» ή ένα «όχι». Η ψηφοφορία θα ολοκληρωθεί σε τρεις ημέρες από σήμερα και έως χθες, στις 7 μ.μ., το ποσοστό ήταν 96,7% υπέρ της επιστροφής (έναντι 3,3% κατά).

Ωστόσο, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης ανοίγει όλο και καινούργιες «πόρτες» και συσπειρώνει στη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα όλο και περισσότερες φωνές από το εξωτερικό.

Πρόσφατα «έπεισε» και τον κριτικό τέχνης και αρχιτεκτονικής Ρόουαν Μουρ να εκδηλωθεί δημόσια υπέρ της επιστροφής στην Ελλάδα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Σε άρθρο του στην απογευματινή εφημερίδα του Λονδίνου, «Ίβνινγκ Στάνταρντ» με τον τίτλο «Ας επιστρέψουμε τώρα τα Ελγίνεια Μάρμαρα», τονίζει: «Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης είναι αρκετό για τους πατριώτες του Λονδίνου να αναθεωρήσουν τις θέσεις τους και να δώσουν πίσω στους Έλληνες την Ιστορία τους... Ο κάθε επισκέπτης στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης θα διαπιστώνει ότι μια σπουδαία οικογένεια Γλυπτών είναι χωρισμένη από τους Βρετανούς, οι οποίοι συνεχίζουν να εξασκούν την αποικιοκρατική πολιτική της λεηλασίας... Το Βρετανικό Μουσείο πρέπει να τα επιστρέψει με μεγαλοψυχία και γενναιοδωρία», τονίζει στο άρθρο του ο Ρόουαν Μουρ.

Στην Ελλάδα τώρα ο Αμερικανός ποπ τραγουδιστής Μάικλ Μπόλτον, σε χθεσινή συνέντευξη Τύπου σχετικά με τις εμφανίσεις του στη χώρα μας, τάχθηκε υπέρ του αιτήματος να επιστραφούν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στην πατρίδα τους.

Ο ίδιος τόνισε ότι «η ελληνική ιστορία είναι παγκόσμια ιστορία» και υποσχέθηκε όταν θα ξαναέλθει στην Αθήνα για τη συναυλία του, «θα επισκεφθεί και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης».

Εν τω μεταξύ, εισήγηση υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα ψηφίστηκε σχεδόν ομόφωνα από τη Γερουσία της Αυστραλίας. Η εισήγηση έγινε από τον αρχηγό του κόμματος των Πρασίνων, Μπομπ Μπράουν. Συγκεκριμένα, ο αρχηγός των Πρασίνων κάλεσε τον Αυστραλό πρωθυπουργό να πιέσει τη βρετανική κυβέρνηση να επιστρέψει τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα.

Παράλληλα, ο πρωθυπουργός της αυστραλιανής πολιτείας της Βικτόρια, Τζον Μπράμπι, κάλεσε από το βήμα του πολιτειακού Κοινοβουλίου τη Βρετανία να επιστρέψει αμέσως τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Και η Ελληνική Κοινότητα Μελβούρνης, με ανακοίνωσή της, ζητεί την επιστροφή των Γλυπτών και καλεί την αυστραλιανή κυβέρνηση του Κέβιν Ραντ να κάνει σχετικές παρεμβάσεις προς τη βρετανική κυβέρνηση, σημειώνοντας ότι η επιμονή του Βρετανικού Μουσείου να διατηρεί τους κλεμμένους θησαυρούς είναι «απαράδεκτη».

Η αρχαιοκάπηλη κοινωνία

Δημοσθένης Κούρτοβικ, εφ. Τα Νέα, 16/6/2004

Ποιος από μας δεν αγανάκτησε, όταν αποκαλύφθηκε πριν από λίγα χρόνια ότι το Βρετανικό Μουσείο νοίκιαζε την αίθουσα με τα Ελγίνεια για συνεστιάσεις της υψηλής κοινωνίας; Έλα όμως που το "έθιμο" αυτό έχει μακρά παράδοση, της οποίας μάλιστα εμείς οι Έλληνες δεν είμαστε καθόλου αμέτοχοι. Μια γκραβούρα του 1854, για παράδειγμα, απεικονίζει ένα γεύμα μέσα στον Παρθενώνα, με τη διευκρίνιση ότι το παρέθεσε ο Δημήτριος Καλλέργης (ναι, ο πρωταγωνιστής της επανάστασης του 1843!) στους αξιωματικούς του αγγλογαλλικού στόλου που είχε αποκλείσει τον Πειραιά. Και δεν λείπουν φωτογραφίες που δείχνουν αρχαιολόγους να έχουν στήσει τσιμπούσι μέσα σ' έναν θολωτό τάφο ή κάποιον άλλο ανασκαφικό χώρο.

Ο νόμος και η κοινή γνώμη έχουν ξεκάθαρη εικόνα για την αρχαιοκαπηλία και τα κυκλώματα των αρχαιοκαπήλων: αδαείς ή ασυνείδητοι χωρικοί πουλούν αρχαιολογικούς θησαυρούς σε κάποιους μεσάζοντες με χαρακτηριστικά μαφιόζων, οι οποίοι με τη σειρά τους τα μεταπουλούν σε κάποιους κροίσους, του εξωτερικού κατά προτίμηση (κατά προτίμηση όχι των αρχαιοκαπήλων, αλλά του εθνοπρεπούς συλλογικού φαντασιακού). H αρχαιοκαπηλία όμως, ως ιδιοποίηση της ιστορικής κληρονομιάς, είναι ένα πολύ πιο σύνθετο και πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο, και η παράνομη εμπορία αρχαιολογικών αντικειμένων αποτελεί μόνο μία πτυχή του, ίσως μάλιστα όχι τη χειρότερη. Γιατί τάχα ο αγρότης που βρίσκει στο κτήμα του και πουλάει αρχαία νομίσματα κάνει κάτι χειρότερο από τους πρωθυπουργούς ή τους υπουργούς που δωρίζουν τέτοια νομίσματα σε ξένους ομολόγους τους; Και γιατί ο φτωχός χωριάτης που πάει στον οδοντίατρο ένα αρχαίο χρυσό στεφάνι για να φτιάξει με το λιωμένο μέταλλο τα δόντια του είναι πιο αξιοκατάκριτος από τους αρχαιολόγους που παρακρατούν εφ' όρου ζωής και ουσιαστικά ανεξέλεγκτα ολόκληρες συλλογές ευρημάτων, με τη δικαιολογία της επιστημονικής μελέτης τους;

Ιδιοτελή κίνητρα στη μία περίπτωση, το κοινό συμφέρον στην άλλη; Μα θα πρέπει να είναι κανείς πολύ αφελής για να πιστεύει πως ένα ελληνιστικό τετράδραχμο θα επηρεάσει ευνοϊκά για μας την πολιτική μιας ξένης κυβέρνησης ή πως οι διαφορές της προχοΐσκης τύπου 28β από την προχοΐσκη τύπου 28βΙ/II έχουν καταλυτική σημασία για την επιστήμη και την κατανόηση του αρχαίου πολιτισμού.

H αρχαιοκαπηλία, τόσο με την ευρύτερη όσο και με τη στενότερη έννοια, σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία αναπαριστάνει το ιστορικό παρελθόν. Και ο τρόπος αυτός απηχεί τα ψυχολογικά συμφέροντα, τις ιδεολογικές τάσεις και τις οικονομικές επιδιώξεις ορισμένων ελίτ. Όταν στην εικόνα μιας κοινωνικής τάξης για το παρελθόν έχουν θέση μόνον ένδοξοι βασιλιάδες, ηρωικοί πολέμαρχοι, θεϊκοί καλλιτέχνες και λαμπροστόλιστες πολιτείες, είναι επόμενο να αρέσει σε κάποια μέλη της να τρομπάρουν τη ματαιοδοξία τους χρησιμοποιώντας ό,τι απόμεινε απ' όλα αυτά σαν ντεκόρ για τα φαγοπότια τους. Αλλά κανείς δεν μπορεί να κάνει τον απλό λαό να αισθάνεται αληθινά δικό του ένα τέτοιο παρελθόν, συνεπώς να σέβεται τα ίχνη του (και μήπως τα σέβονταν, σύμφωνα με τη σημερινή μας αντίληψη, οι αρχαίοι, όταν έχτιζαν τους ναούς τους με οικοδομικά υλικά παλιότερων ναών;). Όταν το ίδιο το κράτος μεταχειρίζεται την αρχαία κληρονομιά πρωτίστως ως αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης, για την ενίσχυση της τουριστικής βιομηχανίας, γιατί μερικοί ιδιώτες να μη σκεφτούν να κάνουν το ίδιο για την ενίσχυση της δικής τους τσέπης; Όταν αρχαίοι αμφορείς, ειδώλια και νομίσματα απαλλοτριώνονται για την άσκηση "εθνικής πολιτικής", γιατί να μην απαλλοτριωθούν για την κάλυψη άμεσων προσωπικών αναγκών;

Όταν η φετιχοποίηση του παρελθόντος αναγορεύει σε αρχαιολογικό θησαυρό κάθε αρχαία χύτρα και κάθε πατούσα από αρχαίο άγαλμα, τότε όχι μόνο τα μουσεία καταντούν παλιατζίδικα με ασυνάρτητα εκθέματα (όπως, πρώτο και χειρότερο, το Εθνικό Αρχαιολογικό), όχι μόνο συσσωρεύεται στις αποθήκες τους υλικό που δεν πρόκειται ποτέ να μελετηθεί και παρουσιαστεί, αλλά και δίνονται έτσι εμμέσως κίνητρα στους αρχαιοκάπηλους. Όταν τα επιλεκτικά ενδιαφέροντα των αρχαιολόγων τούς κάνουν πολύ συχνά να καταστρέφουν από ολιγωρία στις ανασκαφές τους οτιδήποτε άσχετο με την περίοδο και τον πολιτισμό που μελετούν, είναι υποκριτικό να θρηνούμε για τις καταστροφές που προκαλούν οι λαθρανασκαφές.

Όλα αυτά τα αναλύει πολύ καλά ο B. Σ. Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του. Μήπως λοιπόν αυτό που έγραψε δεν είναι εγχειρίδιο αρχαιοκαπηλίας, αλλά εγκώμιο αρχαιοκαπηλίας; Ναι, στον βαθμό που και το Εγκώμιο μωρίας του Έρασμου είναι ένας ύμνος στη βλακεία ή το Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη του Ηλία Πετρόπουλου προάγει την εγκληματικότητα. Τέτοια βιβλία μάς ταρακουνούν, γιατί δείχνουν ότι το κακό δεν είναι απομονωμένο σ' ένα κοινωνικό και ποινικό γκέτο, αλλά έχει απλωμένες τις ρίζες του στον κόσμο της έννομης τάξης και της "κανονικής" ζωής.

Αυτό που λέει ο Παπακωνσταντίνου είναι ότι, αν η Πολιτεία θέλει πραγματικά να πατάξει την αρχαιοκαπηλία, πρέπει πρώτα απ' όλα να ξεκαθαρίσει πώς αντιλαμβάνεται την αρχαία κληρονομιά, ποιες χρήσεις της θεωρεί άξιες της προσοχής της και ποιες όχι. Δεύτερον, να αποφασίσει ποια αντικείμενα του αρχαίου πολιτισμού οφείλουν να αποτελούν αναπαλλοτρίωτο κτήμα του εθνικού συνόλου και να επιτρέψει τη νόμιμη κατοχή και εμπορία των υπόλοιπων από ιδιώτες. Και τρίτον, να ακολουθήσει σοβαρά και με συνέπεια μια πολιτιστική πολιτική τέτοια ώστε όλοι, από τους αρχαιολόγους ως τον τελευταίο πολίτη, να σέβονται αβίαστα κάποια όρια στην ατομική εκμετάλλευση των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Ως τότε, τα αίτια και ο χαρακτήρας της αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα θα είναι όπως τα σκιαγραφούν οι σπαρταριστές ιστορίες που εκθέτει ο συγγραφέας στο δεύτερο μέρος του βιβλίου -προϊόντα συζητήσεών του με "αρχαιοκάπηλους" αγρότες της Αιτωλοακαρνανίας. Διαβάζονται σαν σατιρικά κοινωνικά διηγήματα, απολαυστικά όσο και διαφωτιστικά, γιατί δείχνουν πώς η χρεία, η πονηριά, η αφέλεια, η συγκεχυμένη και αμφίθυμη στάση απέναντι στο ιστορικό παρελθόν, το αίσθημα της αδικίας και της επιλεκτικής εφαρμογής του νόμου συνδυάζονται για να ξετυλιχτούν κωμικοτραγικές υποθέσεις τυμβωρυχίας, λαθρανασκαφής και ιδιοχρησίας αρχαιοτήτων. Ο Τομ Σώγερ και ο Χωκ Φιν θα μπορούσαν να είναι τα λογοτεχνικά σύμβολα τέτοιων αυθεντικών ιστοριών. H αθλιότητα, η απελπισία και ο αυτοσαρκασμός αντηχούν μαζί στο ξέσπασμα του χωρικού εκείνου που είχε βρει σ' έναν τάφο μια νεκροκεφαλή και την κουνούσε πέρα δώθε, περιμένοντας του κάκου να πέσουν από μέσα της νομίσματα: "Φτύσ' τα, ρε πούστη πεθαμένε, φτύσ' τα!".

«Η Βρετανία διαπράττει μια μεγάλη πράξη βανδαλισμού»

Εφημερίδα Τα Νέα, 22/11/1999

ΔΙΣΕΛΙΔΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ «ΙΝDΕΡΕΝDΕΝΤ» (ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ) ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

«Η Βρετανία αρνούμενη να επιστρέψει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα διαπράττει μια μεγάλη πράξη βανδαλισμού», γράφει σε άρθρο του στην κυριακάτικη «Independent» ο γνωστός δημοσιογράφος Κρίστοφερ Χίτσενς, παίρνοντας σαφή θέση υπέρ του ελληνικού αιτήματος. Η άποψη του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα του βιβλίου «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα;», Κρίστοφερ Χίτσενς, είναι μέρος του δισέλιδου δημοσιεύματος της εφημερίδας για το επίμαχο θέμα, το οποίο ήρθε ξανά στην επικαιρότητα ύστερα από τις δηλώσεις του Αμερικανού Προέδρου Μπιλ Κλίντον κατά τη διάρκεια της σύντομης επίσκεψής του στην Ελλάδα. Ο Κρίστοφερ Χίτσενς συνεχίζει στο άρθρο του: «Στο ερώτημα ποιος κατέχει τον ελληνικό πολιτισμό, υπάρχει μια πολύ σαφής απάντηση. Ο ελληνικός πολιτισμός ανήκει σε όλο τον κόσμο. Οι ίδιοι οι Έλληνες το αναγνωρίζουν αυτό. Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα μουσείο στον κόσμο που να μην έχει κάποια έργα τέχνης της ελληνιστικής αρχαιότητας, ενώ η Ελλάδα με τη μεγάλη εθνική της διασπορά, τη γεωγραφική της θέση και την εμπορική της ναυτιλία αποτελούσε πάντοτε την αποθέωση της διεθνοποίησης. Υπάρχει μόνο ένα μέρος της τεράστιας κληρονομιάς τους για το οποίο έχουν οι Έλληνες ισχυρά αισθήματα ιδιοκτησίας. Αυτό είναι το ακρωτηριασμένο τμήμα από τον ναό του Παρθενώνα που είναι γνωστό ως Ελγίνεια Μάρμαρα. Ωστόσο, δεν χρειάζεται να είναι κάποιος Έλληνας για να μοιράζεται το αίσθημα ότι αυτός ο ακρωτηριασμός αποτελεί απώλεια τόσο για την τέχνη όσο και για την επιστήμη, καθώς και παραβίαση της συμμετρίας και της ολότητας, που δικαίως θεωρείται ως η ουσία της ελληνικής τέχνης.

Ο Νίκος Καζαντζάκης

Όταν ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέφθηκε το Βρετανικό Μουσείο το 1939 δεν μπόρεσε να καταπιέσει το συναίσθημα ότι τα Μάρμαρα και οι φιγούρες που απεικονίζονται σε αυτά ήταν κατά κάποιο τρόπο φυλακισμένα. Δεν μπορούσε να ξέρει ακόμη για τα δεινά που τους επιφύλαξαν οι «καθαριστές» του λόρδου Ντοβίν ούτε για τη συγκάλυψη της ζημιάς που εφήρμοσαν οι ιθύνοντες του Μουσείου. Τώρα όμως ξέρουμε την αλήθεια, χάρη στις προσπάθειες του Γουίλιαμ Σεν Κλερ και άλλων. Και τώρα το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού έχει εκπονήσει τη δική του έκθεση γι' αυτή τη θλιβερή υπόθεση». Το αίτημα της επιστροφής των Μαρμάρων στον Παρθενώνα, καταλήγει το άρθρο του Κρίστοφερ Χίτσενς, είναι πιο ισχυρό από ποτέ. Υπάρχει ένα απλό και χωρίς απάντηση επιχείρημα αισθητικής φύσεως ότι μια εξαίσια ζωφόρος, που φιλοτεχνήθηκε σαν ενότητα και η οποία διηγείται μια ιστορία, δεν θα έπρεπε να είναι μοιρασμένη στα δύο και να εκτίθεται σε ξεχωριστές πόλεις. Από τη στιγμή που δεν προτείνει κανείς στα σοβαρά να μετακινηθεί ο υπόλοιπος Παρθενώνας στο Βρετανικό Μουσείο, η πιο φυσική λύση είναι να επανενωθούν τα γλυπτά στην Αθήνα, όπου μπορεί να τα δει κάποιος την ίδια μέρα και στο ίδιο πλαίσιο, το οποίο είχαν φιλοτεχνηθεί να στολίζουν. Στους Βρετανούς προσφέρεται τώρα μια μοναδική ευκαιρία ­ η κοινή αποδοχή της αποκατάστασης ενός μοναδικού έργου τέχνης, θα είναι τρέλα να αρνηθούν αυτή την ευκαιρία». Στο δημοσίευμα της «Independent» της Κυριακής υπάρχει και άρθρο του Μάικλ Ντέιλι, καλλιτέχνη και διευθυντή της οργάνωσης «Art Watch», ο οποίος υποστηρίζει ότι ο λόρδος Έλγιν με την πράξη του να αφαιρέσει τα γλυπτά του Παρθενώνα «διέπραξε μια υπέρτατη πράξη καλλιτεχνικής διάσωσης».

Οι εφημερίδες «Observer» και «Sunday Telegraph» σε ανταποκρίσεις από την Αθήνα αναφέρουν ότι ο Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον επρόκειτο να συζητήσει το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων με τον Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ στη συνάντησή του σήμερα στη Φλωρεντία. Μάλιστα το δημοσίευμα της «Sunday Telegraph» αναφέρει ότι «η παρέμβαση του Αμερικανού προέδρου θα φέρει σε αμηχανία τον κ. Μπλερ», ενώ σε ανταπόκριση της εφημερίδας «Observer» δημοσιεύονται δηλώσεις της Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού κ. Παπαζώη ότι ο πρόεδρος Κλίντον ζήτησε να πληροφορηθεί για τα Μάρμαρα και για τον τρόπο με τον οποίο μετακινήθηκαν από τον λόρδο Έλγιν στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο τιμοκατάλογος των κοκτέιλ πάρτι με θέα τα Μάρμαρα

Εφημερίδα Τα Νέα, 12/11/1999

Η στυγνή εισπρακτική πολιτική του Βρετανικού Μουσείου που νοικιάζει τα γλυπτά του Παρθενώνα για φόντο σε ρεσεψιόν και δεξιώσεις έρχεται σε φανερή αντίθεση με τους ισχυρισμούς ότι τα γλυπτά αυτά αποτελούν την κορωνίδα των συλλογών αρχαίας τέχνης για τον δυτικό κόσμο. Η περιγραφή των προσφερόμενων υπηρεσιών αποκαλύπτει μια λανθάνουσα αντίληψη ότι τα Μάρμαρα του Έλγιν αποτελούν, όπως αποκαλούνται στον τιμοκατάλογο, ένα ιδεώδες εξωτικό -αποικιακό- περιβάλλον για την αναβίωση και τη σπάνια απόλαυση σκηνών ρωμαϊκής χλιδής, από -όχι και τόσο λίγους- εκλεκτούς, αφού οι ρεσεψιόν μπορούν να χωρέσουν χίλιους καλεσμένους.

«ΤΑ ΝΕΑ» δημοσιεύουν σήμερα τον πλήρη τιμοκατάλογο του Βρετανικού Μουσείου για την ενοικίαση των αιθουσών με τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για ρεσεψιόν ή δείπνα. Οι τιμές είναι χωρίς τον ΦΠΑ και ξεκινούν από 7.000 λίρες για μια απλή ρεσεψιόν, ενώ για τα καθιστά δείπνα οι τιμές ξεκινούν από 12.000 λίρες. Όπως γράφει η επίσημη μπροσούρα του Βρετανικού Μουσείου, «Έχετε πρόσβαση σε τρεις συνεχόμενες αίθουσες, αιγυπτιακή και αρχαία ελληνική, που δημιουργούν μεγάλο και εντυπωσιακό χώρο, που όμως δεν είναι κατάλληλος για μικρές ομάδες. Τα απεριτίφ και τα καναπεδάκια στην αίθουσα αιγυπτιακών γλυπτών. Καθιστό δείπνο στην αίθουσα του Ναού των Νηρηίδων (του 500 π.Χ.) -ο ναός βρίσκεται στη μια άκρη της αίθουσας, είναι μεγαλοπρεπής και βρίσκεται δίπλα στην αίθουσα των Ελγίνειων Μαρμάρων. Τα λικέρ και ο καφές, στην αίθουσα που περιλαμβάνει τα Ελγίνεια Μάρμαρα. Το κάπνισμα δεν επιτρέπεται. Ο χορός δεν επιτρέπεται. Επιτρέπεται η ζωντανή -ή μικροφωνική- χαμηλή μουσική.

Επιτρέπονται οι θεματικές διακοσμήσεις παρ' ότι η μεγαλοπρέπεια των αιθουσών δεν καθιστά αναγκαία την υπερβολική διακόσμηση. Θεματική ενδυμασία είναι κατάλληλη για τους σερβιτόρους ή για τους καλεσμένους ή και για τους δυο. Είναι τέλεια ταιριαστή ενδυμασία είτε ως αρχαίου Αιγυπτίου είτε ως αρχαίου Έλληνα». Προσφέρει επίσης το Βρετανικό Μουσείο και πακέτα για 250 άτομα έναντι 12.000 λιρών συν τα έξοδα τροφοδοσίας -με τιμή ανά κεφαλή 8,5 λίρες για απλό μενού, 12,50 λίρες για κάτι πιο περιποιημένο και 16,50 λίρες για το πιο ακριβό. Η σαμπάνια κοστίζει 16,95 λίρες το μπουκάλι, το κρασί 8,5 και τα απλά μη αλκοολούχα ποτά 3,75 λίρες το λίτρο.

Επιπλέον, χρεώνονται οι ειδικευμένοι σερβιτόροι - 9,5 λίρες ο ένας την ώρα - με αναλογία ένας σερβιτόρος για κάθε τριάντα καλεσμένους. Για καθιστό δείπνο τριών πιάτων, το πακέτο των 250 καλεσμένων χρεώνεται προς 32.000-36.000 λίρες συν ΦΠΑ, ενώ τα κρασιά και τα ποτά χρεώνονται εξτρά. Επιπλέον, χρεώνονται τα τραπέζια - 21 λίρες - και κάθε καρέκλα 2,50 λίρες συν τα έξοδα για τα γκαρσόνια.

Τα καθάρισαν και με οξέα!

Εφημερίδα Τα Νέα, 11/11/1999

Την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα και την τοποθέτηση πλαστικοποιημένων αντιγράφων τους στο Βρετανικό Μουσείο για να μη λεκιάζουν στα πάρτι, προτείνει η «Γκάρντιαν». Η «Ντέιλι Τέλεγκραφ» προτρέπει στην αναζήτηση μιας πολιτικής λύσης και προτείνει να ζητηθεί ως αντάλλαγμα για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα η είσοδος της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ενώ το αρχαιολογικό περιοδικό «Minerva» φέρνει στο φως παλαιότερους καθαρισμούς των Μαρμάρων με διάφορα καυστικά οξέα. Αναφέρουμε από την «Γκάρντιαν»: «Απ' όλες τις κακοτυχίες που έχουν υποφέρει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στη δισχιλιετή ιστορία τους, το να υπηρετήσουν σαν "καλόγουστα" αξεσουάρ για πάρτι των ολίγων λόρδων, που είναι διατεθειμένοι να ξοδέψουν 35.000 λίρες για αυτό το προνόμιο, πρέπει να καταμετρηθεί ως μια σοβαρή αγένεια. Το Βρετανικό Μουσείο αρνείται την επιστροφή των Μαρμάρων στην Ελλάδα για μια σειρά κίβδηλων λόγων. Τώρα όμως λύθηκε το μυστήριο τού γιατί οι επίτροποι είναι τόσο αποφασισμένοι να τα κρατήσουν με κάθε τίμημα: Είναι γιατί αποτελούν το τέλειο ντεκόρ για πάρτι. Οι "σοβαροί" χρηματοδότες και "τα υπεύθυνα πλούσια άτομα" επιτρέπεται να ντύνονται με ελληνικές στολές και να δειπνούν μπροστά στα Μάρμαρα, σερβιριζόμενοι από γκαρσόνια που είναι επίσης ντυμένα σαν αρχαίοι Έλληνες, αν και χωρίς αμφιβολία τούς υπολείπονται σε μεγαλοπρέπεια».

«Αυτά», συνεχίζει το άρθρο της Ιζαμπέλ Χίλτον στην «Γκάρντιαν», «από ένα ίδρυμα το οποίο κάποτε υπερηφανευόταν ότι επέβαλλε τα μέτρα της επιστημοσύνης και του γούστου, ένα ίδρυμα για το οποίο τα Μάρμαρα αντιπροσώπευαν μια ύψιστη πηγή του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού και την οποία ένα ορισμένο είδος Βρετανών επέλεξε να αντιμετωπίζει ως ιδιοκτησία του. Τώρα, όμως, ακόμα και το Βρετανικό Μουσείο φαίνεται πως εγκατέλειψε αυτές τις αντιλήψεις χάριν μιας προσέγγισης τύπου "πωλείται πολιτισμός", που είναι αντάξιος του καταστήματος σουβενίρ του Μουσείου.

Σε τούτα εδώ τα Μάρμαρα

Γιώργος Κατηφόρης, εφ. Τα Νέα, 6/11/1999

Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ξαναγυρίζουν στην επικαιρότητα. Αιτία: μία απόφαση της αγγλικής Βουλής να συστήσει εξεταστική επιτροπή για το θέμα της πολιτιστικής ιδιοκτησίας. Ασφαλώς η πιο διάσημη -διαβόητη- περίπτωση πολιτιστικής ιδιοκτησίας είναι η ζωοφόρος του Παρθενώνα, που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Στρατηγέ! Τι ζητούσες στη Λάρισα, εσύ ένας Υδραίος -όπως έγραψε κάποτε για τον Λατινοαμερικάνο επαναστάτη Μπολιβάρ ο Έλληνας σουρεαλιστής ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Τι ζητούσαν τα Μάρμαρα από το υπέροχο αττικό φως στη μουντάδα της αγγλικής πρωτεύουσας; Αλλά, φυσικά, ο σουρεαλισμός στην ποίηση δεν θα είχε ανακαλυφθεί αν η ζωή δεν ήταν συχνά η ίδια τόσο σουρεαλιστική.

Σουρεαλισμός ή μη, το ευχάριστο είναι ότι το θέμα αρχίζει πια να κινείται σοβαρά μέσα στην ίδια την Αγγλία. Ακόμη πιο ευχάριστο είναι ότι σε συνδυασμό με τη σύσταση της εξεταστικής επιτροπής διευκρινίστηκε ότι η αγγλική κυβέρνηση έχει -δικαιώματα να το πούμε, ευθύνη να το πούμε;- για όσους πολιτιστικούς θησαυρούς εκτίθενται σε ιδρύματα, που τα επιδοτεί το αγγλικό κράτος. Αρχίζει δηλαδή να εγκαταλείπεται η υποκριτικότατη απάντηση που παίρναμε μέχρι τώρα στις διαμαρτυρίες μας από διάφορους Άγγλους πολιτικούς: «Τι να σας κάνουμε εμείς, είτε ναι πούμε είτε όχι μικρή αξία έχει. Τα γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στο Βρετανικό Μουσείο, που είναι ανεξάρτητο ίδρυμα με δική του νομική προσωπικότητα. Πώς να παρέμβει η βρετανική κυβέρνηση». Και ορθωνόταν αμέσως όλο το αδιαπέραστο τείχος της αστικής ιδεολογίας: χωρισμός κοινωνίας-κράτους, απαραβίαστο της ατομικής ιδιοκτησίας, άντε να βρεις άκρη. Πλην όμως... δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Γιατί άμα θέλεις να είσαι ιδιώτης απαραβίαστος οφείλεις και να πληρώνεις τα έξοδά σου σαν κύριος. Σαν τζέντλεμαν. Όχι να περιμένεις να επιζήσεις από την επιδότηση του προϋπολογισμού. Γιατί τότε αρχίζει πια να ισχύει μία άλλη αστική αρχή. Τη συνοψίζει η αμίμητη αγγλική παροιμία: «Όποιος πληρώνει τον βιολιτζή, του λέει και τι να παίξει». Το Βρετανικό Μουσείο -ο βιολιτζής- επιδοτείται ασφαλώς από το αγγλικό Δημόσιο. Άρα...

Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι το κορυφαίο παράδειγμα διαρπαγής της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός λαού. Δεν είναι το μόνο. Αν γίνει η αρχή από εκεί, το επόμενο βήμα είναι η Αφροδίτη της Μήλου και η Νίκη της Σαμοθράκης. Ερώτημα: Πρέπει να επιδιώξουμε τον επαναπατρισμό όλων ανεξαίρετα των αντικειμένων αρχαίας ελληνικής ή και βυζαντινής τέχνης που βρίσκονται διάσπαρτα στον κόσμο; Απάντηση: Πρέπει να επιδιώξουμε την αναγνώριση της ελληνικής ιδιοκτησίας πάνω τους. Πρέπει να επαναπατρίσουμε τα κυριότερα. Όλα δεν θα είχε ίσως νόημα. Έχουμε αρκετά αρχαία αγγεία. Χρειάζεται να φέρουμε και την εντυπωσιακή πράγματι συλλογή του Βρετανικού Μουσείου; Πρέπει να ζητήσουμε και τη Νίκη της Σαμοθράκης και την Αφροδίτη της Μήλου;

Από τη στιγμή που θα αναγνωριστεί η ιδιοκτησία του ελληνικού λαού, μπορούμε να σκεφτούμε και λύσεις συνεργασίας; Γιατί να μην αφήσουμε τη Νίκη της Σαμοθράκης στο Λούβρο λ.χ. και να ζητήσουμε σαν αντάλλαγμα μια σειρά από πίνακες μεγάλων Γάλλων ζωγράφων για τη δική μας Πινακοθήκη; Ή να ζητήσουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση να μας χτίσει ένα μεγάλο σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο; Με αυτόν τον όρο, ή κάτι παρόμοιο, θα μπορούσαμε να αφήσουμε μερικούς από τους θησαυρούς μας να παίζουν τον ρόλο του πολιτιστικού πρεσβευτή στις μεγάλες πρωτεύουσες. Αλλά, πρώτα, η αναγνώριση της ιδιοκτησίας μας. Ας ελπίσουμε ότι η αρχή θα γίνει σύντομα με τα Μάρμαρα του Παρθενώνα.

Δεξιώσεις μετά… Μαρμάρων!

Εφ. Τα Νέα, 9/11/1999

Σάλος ξέσπασε στη Βρετανία ύστερα από την αποκάλυψη του γεγονότος ότι το Βρετανικό Μουσείο νοικιάζει την αίθουσα όπου εκτίθενται τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για δεξιώσεις και δείπνα με συγκεκριμένο ένδυμα προς 35.000 λίρες τη βραδιά. «Τι άλλο θα κάνουν πια; Θεματικά όργια σε αίθουσες με ρωμαϊκά έργα;», αναρωτήθηκε ο Άντριου Ντίσμορ, ελληνομαθής βουλευτής του Εργατικού Κόμματος και μέλος της εταιρείας του Βρετανικού Μουσείου. Και πρόσθεσε: «Είμαι ειλικρινά τρομοκρατημένος από τη στάση του μουσείου. Είχα βρεθεί κι εγώ σε σουαρέ, με ποτό, ύστερα από κάποια ­σοβαρή­ παρουσίαση βιβλίου. Όμως ήταν σε αίθουσα του Βρετανικού Μουσείου στην οποία δεν υπήρχαν αρχαιότητες».

Το θέμα παρουσιάζει σε πρωτοσέλιδο άρθρο του το χθεσινό φύλλο της εφημερίδας «Γκάρντιαν». Πάνω από 50 εκδηλώσεις ετησίως γίνονται στη Duveen Gallery, όπου βρίσκονται τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, γράφει. «Εμείς επιτρέπουμε εκεί μόνο δείπνα για πολύ σοβαρούς χορηγούς και σημαντικούς υπεύθυνους ανθρώπους», υποστηρίζει από την πλευρά του ο Άντριου Χάμιλτον, υπεύθυνος του γραφείου δημοσίων σχέσεων του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο οργανώνει τα δείπνα. «Είμαι έκπληκτος», συνεχίζει απτόητος, «για τη διάσταση που πήρε το θέμα. Όλοι οργανώνουν τέτοιες εκδηλώσεις σήμερα. Όσο για τα θεματικά δείπνα, ήταν πολύ καλόγουστα και η ένδυση ήταν πάντα σοβαρή. Δεν υπήρχε γυμνό ή αποκαλυπτικά ρούχα. Πρόσφατα επιτρέψαμε σε τηλεοπτικό κανάλι να οργανώσει μία μεγάλη δεξίωση εδώ με όλες τις σερβιτόρες ντυμένες με αιγυπτιακά φορέματα. Επρόκειτο για κάτι πολύ καλόγουστο καθώς τα ρούχα είχαν σχεδιαστεί από το τμήμα σκηνικών της εταιρείας».

Το εντυπωσιακό στοιχείο που έρχεται τώρα στο φως είναι ότι σε κάποια πάρτι οι σερβιτόροι εμφανίζονται ακόμη και με αρχαιοελληνική ενδυμασία. Πολλές φορές και οι καλεσμένοι! Στις 35.000 λίρες (κάπου 19 εκατ. δρχ.), που είναι το «ενοίκιο» της αίθουσας με τα Μάρμαρα, δεν περιλαμβάνεται το κόστος φαγητού και ποτού. Οι προσκεκλημένοι μπορούν να πίνουν το ποτό τους βαδίζοντας ανάμεσα στις ελληνικές αρχαιότητες. Συχνά δε παρακολουθούν ζωντανές συναυλίες συγκροτημάτων τζαζ ή κουαρτέτων εγχόρδων και αρπιστών στην αίθουσα με τα γλυπτά του Παρθενώνα. Θεωρητικά δεν μπορούν να χορέψουν ή να καπνίσουν, ωστόσο μερικοί εκ των συνδαιτυμόνων θεώνται κατά καιρούς να καπνίζουν κρυφά ένα πούρο, μπροστά στις αρχαιότητες, όπως γράφει ο «Γκάρντιαν». Όσοι επιθυμούν να νοικιάσουν την αίθουσα πρέπει, βέβαια, να προκαταβάλουν ασφάλιστρα ύψους 2 εκατομμυρίων λιρών (πάνω από 1,1 δισ. δρχ.). Εντούτοις και οι ίδιοι οι άνθρωποι του Βρετανικού Μουσείου θεωρούν το ποσό ανεπαρκές, στην περίπτωση που κάποιο από τα γλυπτά θα πάθαινε ζημιά.

Η αποκάλυψη ότι το Βρετανικό Μουσείο μεταχειρίζεται με αυτόν τον τρόπο τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, λίγες μόλις ημέρες μετά την επίσκεψη Ελλήνων ειδικών για να τα επιθεωρήσουν, προκάλεσε σοκ σε ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά και σε βουλευτές και πρώην εφόρους μουσείων, γράφει ο «Γκάρντιαν». Ο σερ Κένεθ Αλεξάντερ, πρώην έφορος του Εθνικού Μουσείου της Σκωτίας και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου του Αμπερντίν, δήλωσε πως πρόκειται για χονδροειδώς κακή χρήση αρχαιοτήτων, από τις σημαντικότερες στον κόσμο. «Θα πρέπει να ερωτηθούν σοβαρά τόσο ο διευθυντής όσο και οι έφοροι για το σκεπτικό με το οποίο αποφάσισαν να εκμεταλλευθούν τα Μάρμαρα με τέτοιο τρόπο», προσέθεσε. Και ο Άντονι Σνόντγκρας, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Κέμπριτζ, είπε: «Έμεινα άφωνος. Η χρήση αυτή είναι η ολιγότερο ενδεδειγμένη από ένα μουσείο για τέτοιες αρχαιότητες». Αξίζει να σημειωθεί ότι η αίθουσα με τα Μάρμαρα, για τις ανάγκες παρομοίων δεξιώσεων συχνά διακοσμείται ειδικά υπό τον όρο ότι η διακόσμηση εγκρίνεται από το μουσείο ως προς το γούστο της και ότι δεν καλύπτει τα εκθέματα. Και λουλούδια μπορούν να φέρουν οι καλεσμένοι, εντούτοις δηλώνεται ότι δεν πρέπει να τοποθετούνται επί των Μαρμάρων ή πάνω σε άλλα εκθέματα! Οι προσκεκλημένοι μπορούν, μάλιστα, να φωτογραφηθούν γύρω από τα Μάρμαρα ντυμένοι ως αρχαίοι Έλληνες και Αιγύπτιοι. Η αίθουσα δε χρησιμοποιείται συχνά και ως τόπος συνάντησης για βραδινό ποτό, αφού έχει προηγηθεί φαγητό και κρασί στον περιβάλλοντα το μουσείο χώρο.

Οι αποκαλύψεις αυτές ήταν το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν να ακούσει η βρετανική πλευρά και η κοινή γνώμη. Ιδιαίτερα την εποχή που το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Αλλά και την Ελλάδα, δεν μπορεί παρά να την πληγώνει η διαπίστωση μιας τέτοιας ελαφρότητας εκ μέρους των συντηρητών του μουσείου. Παρηγοριά για όλους, η ευαισθησία τμήματος της αγγλικής διανόησης. Που προσπαθεί να σώσει το βρετανικό γόητρο και δίνει ελπίδες για το μέλλον.

Γιώργος Σεφέρης, Ένας Έλληνας - ο Μακρυγιάννης

Πηγή: Γιώργου Σεφέρη, «Δοκιμές», εκδ. Ίκαρος, Αθήναι 1981

Ο Μακρυγιάννης σε λιθογραφία του Karl Krazeisen

«Είχα δυο αγάλματα» σημειώνει ακόμα «περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο, ατόφια -φαίνονταν οι φλέβες, τόση εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρο, τά 'χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και στ’Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων· χίλια τάλαρα γύρευαν [...]. Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα: ‘Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι’αυτά πολεμήσαμε’» (Β΄ 303). Καταλαβαίνετε. Δε μιλά ο Λόρδος Βύρων, μήτε ο λογιότατος, μήτε ο αρχαιολόγος· μιλά ένας γιος τσοπάνηδων της Ρούμελης με το σώμα γεμάτο πληγές. «Γι’αυτά πολεμήσαμε». Δεκαπέντε χρυσοπίκιλτες ακαδημίες δεν αξίζουν την κουβέντα αυτού του ανθρώπου. Γιατί μόνο σε τέτοια αισθήματα πραγματικά και όχι σε αφηρημένες έννοιες περί του κάλλους των αρχαίων ημών προγόνων ή σε καρδιές αποστεγνωμένες που έχουν πάθει ακαταληψία από το φόβο του χύδην όχλου.

Αρθρογραφία

Γ'. Βιβλιογραφία