Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία
Θέμα: Εθνική ταυτότητα
Α'. Σχεδιάγραμμα
...
Β'. Κείμενα
Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Μπασκόζος Ι.Ν., εφ. Το Βήμα, 6/2/2011
Ιστορικοί, συνταγματολόγοι και ακαδημαϊκοί καταθέτουν τα επιχειρήματά τους στη μεγάλη συζήτηση που άνοιξε μετά την απόφαση του ΣτΕ να κρίνει αντισυνταγματικό τον νόμο που δίνει το δικαίωμα σε μετανάστες να συμμετέχουν στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης
Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΦΟΛΙΑΝΟ (δεξιά) είναι Νιγηριανός, σπουδαστής Ωδείου και μουσικός. Είναι πιο πολύ γνωστός με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο ΜC Υinka. Γράφει μουσική ραπ, τραγουδάει με τον Πλιάτσικα, εμφανίζεται στην τηλεόραση, σε μπαρ, σε φεστιβάλ. Εχει γεννηθεί στην Ελλάδα, μιλάει μόνον ελληνικά, οι δεσμοί του με τη χώρα του είναι ελάχιστοι. Διασκεδάζει
ελληνικά, έχει έλληνες φίλους, θα παντρευτεί, θα κάνει ελληνάκια που θα μιλούν μόνο ελληνικά, θα πάνε στο ελληνικό σχολείο. Ενα πράγμα δεν μπορεί να κάνει μόνο ο Μανόλης:να αποφασίσει ποιος θα μαζεύει τα σκουπίδια του, ψηφίζοντας στις τοπικές εκλογές. Σαν τον Μανόλη υπάρχουν πολλοί ακόμη, το ζήτημα είναι ότι υπάρχουν και αρκετοί που δεν θέλουν να δουν το πρόβλημά του. Στην Ελλάδα τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα έρχεται ένα δικαστήριο και λέει στον κάθε ανάλογο Μανόλη ότι «δεν μπορείς να ψηφίσεις για δήμαρχο επειδή δεν έχεις γεννηθεί από έλληνες γονείς, δεν σε καλύπτει το “δίκαιο του αίματος”». Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, των πληθυσμιακών μετακινήσεων κάποιοι μένουν αμετακίνητοι. Η Ιστορία όμως έχει δείξει ότι όλα αλλάζουν, ακόμη και το τι θεωρούμε έθνος ή λαό. Παράδειγμα τρανό η ίδια η Ελλάδα.
Η ιστορικός Εφη Γαζή στην ανέκδοτη εργασία της «Πατρίς Θρησκεία Οικογένεια» αναφέρει πως το 1885 γύρω από το περιοδικό «Η Ανάπλασις» οι εθναμύντορες Κ. Διαλησμάς και Μ. Γαλανός εμπνεόμενοι από τη διδασκαλία ενός αμφιλεγόμενου προσώπου, του Απόστολου Μακράκη , ζητούσαν να φτιάξουν τον «τέλειο άνθρωπο», τον «τέλειο πολίτη», τον «τέλειο ηθικό άνδρα» και αυτός θα μπορούσε να είναι μόνον Ελληνας από καταγωγή, ούτε Σλάβος ούτε Αλβανός ούτε Βούλγαρος ούτε οποιοσδήποτε αλλοεθνής. Θεωρίες που βρέθηκαν στην κορύφωσή τους επί ναζιστικής κυριαρχίας. Από τότε όμως πέρασαν χρόνια πολλά.
Νέα δεδομένα
Η ιστορικός Χριστίνα Κουλούρη λέει ότι «η αρχή της καταγωγής, τα εθνοπολιτισμικά κριτήρια για την παραχώρηση της ιθαγένειας και το δίκαιο του αίματος αποτελούν, τουλάχιστον από ιστορική άποψη, εξαιρετικά ασαφείς και δύσκολα προσδιορίσιμες έννοιες. Ενα έθνοςκράτος, όπως το δικό μας, που συγκροτήθηκε μέσα από διαδοχικές αλλαγές συνόρων και μεγάλα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα, που άσκησε επί έναν αιώνα περίπου αλυτρωτική πολιτική και διήνυσε μια ταραχώδη πολιτική και πολιτειακή διαδρομή χρειάζεται ισχυρή δόση φαντασίας για να επικαλείται το “όμαιμον” των πολιτών του. Του γεγονότος αυτού είχαν άλλωστε επίγνωση οι σχεδιαστές της μεγαλοϊδεατικής πολιτικής που αποδέχονταν σιωπηλά την αναπόφευκτη πολυπολιτισμικότητα της “Μεγάλης Ελλάδας”».
Σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι ως το 1923 Ελληνας γινόσουν. Μετά το 1923 Ελληνας γεννιόσουν. Για την κυρία Κουλούρη «σήμερα, η διαδικασία παγκοσμιοποίησης, οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών και οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες δημιουργούν νέα δεδομένα για τον ορισμό της ιθαγένειας, τα οποία το έθνος-κράτος καλείται να διαχειριστεί. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η ελληνική πολιτεία οφείλει να επανεξετάσει τα κριτήρια προσδιορισμού της εθνικής ταυτότητας και της ιδιότητας του πολίτη- ποιους ενσωματώνει και ποιους αποκλείει- αν θέλει να έχει κοινωνική συνοχή και ειρήνη».
Οι συνταγματολόγοι
Οι συνταγματολόγοι είναι επίσης κατηγορηματικοί. Ο Κώστας Μποτόπουλος επισημαίνει ότι το ζήτημα έχει τρεις πλευρές: τη νομική, την πολιτική και την οικονομική. Το νομικό ζήτημα κατά τη γνώμη του είναι ξεκάθαρο. Το Σύνταγμα δεν παραβιάζεται με τον νόμο που δίνει τη δυνατότητα σε μερίδα μεταναστών να ψηφίζουν υπό προϋποθέσεις στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η άποψη του Δ΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας ότι ο νόμος δεν συμβαδίζει με τη συνταγματική έννοια της λαϊκής κυριαρχίας δεν προκύπτει από πουθενά. Δηλαδή πουθενά δεν ορίζεται ότι η λαϊκή κυριαρχία προϋποθέτει την εξ αίματος καταγωγή, δηλαδή την κα θαρότητα της φυλής. Ενας άλλος συνταγματολόγος υποστηρίζει ότι αν τραβήξουμε αυτή την ιστορία στα άκρα θα φτάσουμε σε τραγελαφικές καταστάσεις, «π.χ. το Σύνταγμα αναφέρει ότι μεριμνά για την υγεία των πολιτών. Ενα αφγανάκι πληγωμένο σε δυστύχημα δικαιούται περίθαλψη από το κράτος ή όχι; Με τη λογική των δικαστών του ΣτΕ, αφού δεν είναι έλληνας πολίτης, μάλλον όχι». Το πολιτικό ζήτημα είναι κατά τον κ. Μποτόπουλο καίριο: «Σε αυτούς τους ανθρώπους, δηλαδή τους μετανάστες,ζητούμε να έχουν ένα σωρό υποχρεώσεις, να πληρώνουν φόρους, δημοτικά τέλη, ένσημα κτλ. Δικαιώματα θα έχουν;
Προφανώς και πρέπει να έχουν». Τέλος, το ιδεολογικό ζήτημα τέθηκε από την ίδια την απόφαση του Τμήματος του ΣτΕ. Τι θεωρούμε λαό, λοιπόν, σήμερα; Ο κ. Μποτόπουλος αναφέρει ότι «σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία δεν μπορούμε να μιλάμε για λαό με το κριτήριο της “καθαρότητας”, είναι ανιστορικό, για να μην πω ότι είναι αστείο».
Η UΝΕSCΟ αμφισβητεί το δίκαιο του αίματος
Το «δίκαιο του αίματος» έχει προ πολλού αμφισβητηθεί.Χαρακτηριστικά τo 1951 ο Lucien Febvre,επιφορτισμένος από την UΝΕSCΟ για τη σύνταξη ενός κειμένου προκειμένου να γίνει μοντέλο για τα αναθεωρημένα σχολικά εγχειρίδια,επιμένει «στον μυθικό και λανθασμένο χαρακτήρα της ιδέας της φυλής και του αίματος»,όπως και της «περίεργης έννοιας της καθαρότητας».Στην ιδέα ότι οι φυλές είναι άνισες και ότι οι αναμείξεις θα είναι καταστροφικές,η UΝΕSCΟ αντιπαραθέτει την άποψη ότι αντιθέτως είναι ωφέλιμες και από το 1951 εκδίδει για το ευρύ κοινό επιστημονικές μελέτες που εξηγούν με επιστημονικό τρόπο τους φυλετικούς μύθους που κυκλοφορούσαν.[Chlo Μaurel.«La question des races»- Le programme de l΄ Unesco. Περιοδικό Gradhiva 2007, 5,114-131 (http://gradhiva.revues.org/815)].
Ο ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΗΣ...
«Να προστατεύεται κάπως το έθνος»
Υπάρχουν και οι σκεπτικιστές όπως ο γενετιστής και ακαδημαϊκός Κώστας Κριμπάς (αριστερά) που συνιστά να είμαστε «πιο προσεκτικοί και να περιμένουμε την απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ». Μας λέει ότι θα ήθελε«να προστατεύεται κάπως το έθνος», αλλά όταν τον ρωτάμε για τους πάνω από δύο δεκαετίες εγκατεστημένους στην Ελλάδα Αλβανούς τούς χαρακτηρίζει «ξεχωριστή περίπτωση». Προτείνει να ξεχωρίζεται η ιθαγένεια από την κάρτα εργασίας.
Θεωρεί σημαντικό στοιχείο την πολιτιστική ενσυνείδητη ενσωμάτωση των μεταναστών στη χώρας μας. Αναφέρει την αμερικανική εμπειρία: «Στην Αμερική όταν πάρεις υπηκοότητα σε βάζουν να ορκιστείς ότι αν γίνει πόλεμος με την πρώην πατρίδα σου θα υπερασπιστείς τη νέα σου πατρίδα, την Αμερική. Είναι πρόθυμοι γι΄ αυτό οι μετανάστες μας; Δεν ξέρω»
Υπάρχει νέα εθνική ταυτότητα;
Αν και η ανάγκη είναι πρόδηλη, στην Ελλάδα η συζήτηση για την ταυτότητα δεν άνοιξε ακόμη, όπως λ.χ. συνέβη στη Γαλλία. Ποια είναι η νέα ελληνική ταυτότητα; Πώς επηρεάζεται από τις ευρύτατες μεταβολές; Πώς τη σφραγίζει η σημερινή παραγωγική γενιά και πώς θα την παραδώσει; Σε αυτά τα ερωτήματα τέσσερις προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών δίνουν τη δική τους απάντηση.
Εκείνο που επικράτησε ως ελληνική ταυτότητα από το 1960 και άντεξε ως τις μέρες μας δεν λειτουργεί πλέον με επάρκεια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Εurostat, σήμερα ζουν στη χώρα μας πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες. Το σχέδιο νόμου που ετοιμάζει η κυβέρνηση εκτιμάται ότι θα δώσει την ελληνική εθνικότητα σε περισσότερους από 250.000 μετανάστες, ενώ, το πιο σημαντικό, είναι ότι θα μετατρέψει το ευρωπαϊκού τύπου «δίκαιο του αίματος» σε αμερικανικού τύπου «δίκαιο του εδάφους», αφού τα παιδιά των μεταναστών που θα γεννιούνται στην Ελλάδα θα λαμβάνουν αυτόματα την ελληνική εθνικότητα. Το ζήτημα είναι τώρα πολύ πιο πολύπλοκο απ΄ ό,τι 20 ή 10 χρόνια πριν και λαμβάνει διαστάσεις πολυεθνικότητας που θυμίζουν περισσότερο τον 19ο παρά τον 20ό αιώνα, ενώ στις διαδικασίες ενσωμάτωσης ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος των θρησκειών.
Πέρα όμως από το μείζον θέμα της απόδοσης ελληνικής εθνικότητας σε μετανάστες, υπάρχουν και άλλες πολύ σημαντικές διαστάσεις της διαμόρφωσης της ελληνικής ταυτότητας. Λ.χ., κατά τον Στέλιο Ράμφο «η Ελλάδα είναι η πρώτη ανατολική χώρα στην ιστορία που επιχείρησε να γίνει δυτική» και το γεγονός αυτό, μαζί με βάρη των μετεμφυλιακών χρόνων, έχει δημιουργήσει τεράστιες «ψυχικές εκκρεμότητες» οι οποίες προκαλούν ακόμη στρεβλώσεις. Ταυτόχρονα, η αρχή της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα βρίσκει τη χώρα σε συνθήκες αβεβαιότητας που όμοιά της δεν έχει βιώσει εδώ και πολύ καιρό. Σταθερές με τις οποίες ο τόπος πορεύτηκε επί δεκαετίες έχουν ανατραπεί. Εν τω μεταξύ, στη σκέψη ή στην τέχνη πολύ δύσκολα θα μπορούσε κανείς να πει ότι γεννιούνται νέα ρεύματα και τάσεις που δείχνουν διεξόδους και κατευθύνσεις σε οτιδήποτε, ενώ νέα ιδεολογία δεν παράγεται.
Ωστόσο η συζήτηση για την ελληνική ταυτότητα υπήρξε από την πρώτη στιγμή κατ΄ εξοχήν πνευματική. Οι ρίζες της φτάνουν ως τον Ομηρο, ενώ στον Θουκυδίδη και στον Ισοκράτη παίρνει πλέον ξεκάθαρη μορφή: Ελληνες είναι εκείνοι που μετέχουν στην ελληνική γλώσσα και Παιδεία και που οργανώνουν τις πόλεις τους με ελληνικούς θεσμούς. Με τον Μέγα Αλέξανδρο, η ελληνικότητα γίνεται οικουμενική. Στους βυζαντινούς χρόνους νέο κυρίαρχο στοιχείο της συζήτησης καθίσταται ο χριστιανισμός. Κατά την Επανάσταση του 1821 τη σφραγίζει ο νεοκλασικισμός του Αδαμάντιου Κοραή, ώσπου το 1835 ο Φαλμεράγερ αποφάσισε ότι οι νέοι Ελληνες... ουδεμία σχέση έχουν με τους αρχαίους. Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος τον ανασκευάζει. Στον 20ό αιώνα την επανακαθορίζει η Γενιά του ΄30. Ο Μεταξάς γελοιοποιεί την ελληνικότητα, όπως αργότερα και ο Παπαδόπουλος- εν τω μεταξύ, είχε μεσολαβήσει ένας Εμφύλιος... Τελικά, η δεκαετία του 1960 πετυχαίνει μια ιστορική συναίρεση: μέσα από το τραγούδι και το κοινωνικό πλάτος που αυτό προσφέρει και με πρωτοπόρο τον Μίκη Θεοδωράκη ο Επιτάφιος του Ρίτσου τραγουδιέται δίπλα δίπλα στο Αξιον Εστι του Ελύτη και στο Μυθιστόρημα του Σεφέρη από εκατομμύρια λαού και έτσι μια νέα πιο νέα συνθετική εκδοχή της ελληνικότητας, χωρίς να συζητείται πια τόσο πολύ, γίνεται ξαφνικά έννοια φυσική και αυτονόητη. Είναι ένα κίνημα που απλώνεται παντού: στην ποίηση, στη μουσική, στη λογοτεχνία, στη σκέψη, στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στον κινηματογράφο...
H Δημοκρατία σε διαβούλευση;
Τάκης Καμπύλης, εφ. Καθημερινή, 10/1/2010
Ιθαγένεια μεταναστών: ώρα για πλήρη δικαιώματα
Νάσος Θεοδωρίδης, εφ. Ελευθεροτυπία, 8/1/2009
Η πιο σημαντική τομή που φαίνεται να κομίζουν οι νέες ρυθμίσεις για την απονομή ιθαγένειας σε μετανάστες/τριες συνίσταται στη ρήξη που επέρχεται στην «εθνική ταυτότητα» όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στο «συλλογικό φαντασιακό» των Ελλήνων επί πολλές δεκαετίες, λόγω μιας συστηματικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης από παντελώς εσφαλμένες και επιστημονικά ατεκμηρίωτες αντιλήψεις περί «ιστορικής και πολιτισμικής συνέχειας».
Από την άποψη αυτή, η επικείμενη απώλεια της «μονοπωλιακής θέσης» του «δικαίου του αίματος» συνιστά, πράγματι, ένα θετικό πολιτισμικό σοκ για την κυρίαρχη εθνικιστική θεώρηση.
Αναμφίβολα, μια ενδελεχής μελέτη των προτεινόμενων λύσεων δείχνει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο θετικά όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Όταν κατά τα προηγούμενα χρόνια όλες οι κυβερνήσεις έχουν φροντίσει με περισσό ζήλο όχι μόνο να κρατούν πεισματικά κλειστές τις στρόφιγγες της νομιμοποίησης αλλά και να διατηρούν αλώβητο εκείνο ακριβώς το θεσμικό πλαίσιο που διευκολύνει τη μετάβαση από τη νομιμότητα στην παρανομία (όπως π.χ. σύνδεση ανανέωσης άδειας διαμονής με αριθμό ενσήμων), τότε είναι φανερό ότι έχουν ήδη δημιουργηθεί όλοι οι αποτρεπτικοί όροι που θα εμποδίσουν πάρα πολλούς μετανάστες ενταγμένους στην ελληνική κοινωνία να επωφεληθούν από τις νέες ρυθμίσεις, αφού η απονομή ιθαγένειας των παιδιών τελεί σε συνάρτηση με το «νόμιμο καθεστώς» των γονέων. Πέρα από το γεγονός ότι το τυπικό στοιχείο της κατοχής ή μη μιας νόμιμης άδειας διαμονής -και μάλιστα επί πενταετία- δεν μπορεί να είναι καθοριστικό ως κριτήριο πραγματικής και ουσιαστικής ένταξης γονέων και τέκνων στην ελληνική κοινωνία, είναι ηλίου φαεινότερον ότι τα τέκνα «μη νόμιμων» γονέων υφίστανται μια έμμεση κύρωση για την οποία τα ίδια δεν φέρουν απολύτως καμία ευθύνη, όπως πιθανότατα δεν ευθύνονται ούτε καν οι γονείς, καθώς απουσιάζει επιδεικτικά ένα διαρκές σύστημα ανοιχτής διαδικασίας νομιμοποίησης που θα οδηγούσε σε βασική επίλυση προβλημάτων των μεταναστών/τριών, αλλά και της κοινωνίας υποδοχής (π.χ. επ' ωφελεία των εσόδων του ασφαλιστικού συστήματος). Εξάλλου, υπάρχει ήδη σαφής υπαναχώρηση σε σχέση με τις προεκλογικές δεσμεύσεις, καθώς η τριετία σχολικής φοίτησης έγινε εξαετία, αποκλειστικά και μόνο προς άμβλυνση πιθανών αντιδράσεων, ενώ το δικαίωμα ψήφου χορηγείται -κυριολεκτικά με το σταγονόμετρο- σε έναν πολύ μικρό αριθμό αλλοδαπών, ενώ θα έπρεπε να δίδεται σε όλους όσοι συμπληρώνουν την πενταετία, δίχως άλλη προϋπόθεση.
Σε ό,τι αφορά την πολιτογράφηση, αν λάβει κανείς υπόψη τις νοοτροπίες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, όπως τη γνωστή μίζερη αντίληψη εθνικής περιχαράκωσης, τότε θα μπορούσε να διατυπωθεί η άποψη ότι οι νέες διατάξεις φέρνουν έναν αέρα στοιχειώδους νεωτερικότητας μέσα σε μια έρημο απολυταρχίας (π.χ. ως προς την αιτιολογία των αποφάσεων απόρριψης). Το εάν όμως θα πρέπει ή όχι να πανηγυρίζει κανείς για το θρίαμβο του «αυτονόητου» σχετίζεται αναπόφευκτα με το βαθμό ωριμότητας των γενικότερων συνθηκών. Υποστηρίζω, δηλαδή, ότι σήμερα θα ήταν απολύτως ρεαλιστική, υπό προϋποθέσεις, μια κάμψη της αρχής της απόλυτης διακριτικής ευχέρειας και εξουσίας που διαθέτει ένα κυρίαρχο κράτος ως προς την απονομή ιθαγένειας σε αλλοδαπούς πολίτες προς όφελος της αρχής του σεβασμού και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ιδίως εάν είναι ιδιαίτερα μεγάλη η χρονική διάρκεια κατά την οποία ένας αλλοδαπός έχει ζήσει στην Ελλάδα. Αυτό θα σήμαινε θέσπιση «δέσμιας αρμοδιότητας» της Διοίκησης για κατ' αρχήν υποχρεωτική αποδοχή, εκ μέρους της, όλων των αιτήσεων κτήσης ιθαγένειας ενηλίκων μετά την πάροδο ενός μεγάλου αριθμού ετών διαμονής στη χώρα, πλην ειδικών εξαιρέσεων.
Επί του παρόντος, ας αγωνιστούμε όλοι και όλες για να διασφαλιστεί ότι την ύστατη ώρα δεν θα υπάρξουν υπαναχωρήσεις από τα ήδη εξαγγελθέντα, αλλά και για να επιτευχθούν περισσότερες και τολμηρότερες βελτιώσεις. Παράλληλα, ας απολαύσουμε τον παροξυσμό της Δεξιάς και της Άκρας Δεξιάς.
* Ο Νάσος Θεοδωρίδης είναι διευθυντής του Κέντρου Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για το Ρατσισμό «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Εθνική και εθνοτική ταυτότητα
Δημήτρης Παπανικολάου, εφ. Τα Νέα, 3/1/2009
Σχηματικά: Το έθνος (nation) είναι μια φαντασιακή κοινότητα που συνδέει αποκλειστικά τα μέλη της με κοινή καταγωγή, συγκροτημένα χαρακτηριστικά, κρατική οντότητα, γεωγραφική θέση, ιστορικό παρελθόν και ιστορική αποστολή· ως τέτοιο είναι μοντέρνα εφεύρεση. Αντίθετα η εθνότητα και η εθνοτικότητα ορίζουν τις χαλαρότερες συνδέσεις που επιτρέπουν στα μέλη μιας ευρύτερης ομάδας να ταυτίζονται με τα άλλα μέλη, θεωρώντας ότι μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, κουλτούρα και κληρονομιά.
Μπορούμε να μιλήσουμε για εθνοτικές ταυτότητες λίγο πολύ σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες για τις οποίες έχουμε γραπτές πληροφορίες. Έτσι λοιπόν μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι που ονομάζουν τους εαυτούς τους Έλληνες σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές· αυτό όμως δεν σημαίνει ότι εννοούν το ίδιο με αυτό που εννοούν όσοι ονομάζουν τους εαυτούς τους Έλληνες μετά τη διαμόρφωση του ελληνικού κράτους. Η δυσκολία που έχουμε να ξεχωρίσουμε εθνοτική από εθνική ταυτότητα προκύπτει και από το γεγονός ότι η εθνική ιστοριογραφία είχε παλιότερα ως ρόλο την εξομοίωσή τους· στόχος της ήταν να δημιουργήσει ένα «εθνικό παρελθόν», ουσιαστικά προβάλλοντας την ιδέα του «εθνικού» σε ό,τι επέλεγε ως κυρίαρχη εθνοτική κληρονομιά.
Γ'. Βιβλιογραφία
...