Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Ευτυχία

Α'. Σχεδιάγραμμα

...

Β'. Κείμενα

Η ευτυχία βρίσκεται κάτω από τα... 27.000 ευρώ ετήσιο εισόδημα

Εφ. Το Βήμα, 28/11/2013

Ολόκληρη η έρευνα (στα αγγλικά)

Τα χρήματα φέρνουν ευτυχία, αλλά έως ένα όριο εισοδήματος, λέει νέα έρευνα

Τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία, αλλά μέχρι ένα όριο εισοδήματος. Όταν κανείς βγάζει πάνω από 27.000 ευρώ το χρόνο (36.000 δολάρια περίπου), τότε η ικανοποίησή του όχι μόνο δεν αυξάνεται, αλλά μπορεί και να μειώνεται, σύμφωνα με μια νέα αμερικανο-βρετανική επιστημονική έρευνα.

Οι ερευνητές Εουτζένιο Πρότο του βρετανικού πανεπιστημίου του Γουόργουικ και Άλντο Ρουστιτσίνι του αμερικανικού πανεπιστημίου της Μινεσότα, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "PLoS ONE", μελέτησαν στατιστικά στοιχεία από διάφορες χώρες, συσχετίζοντας το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης (ΑΕΠ ανά κεφαλή) με το επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή, που καταγράφεται στις σχετικές έρευνες της κοινής γνώμης.

Η μελέτη υποστηρίζει ότι υπάρχει ένα εισοδηματικό «πλαφόν» μέχρι το οποίο όσο περισσότερα χρήματα έχει κανείς, τόσο πιο ευτυχισμένος είναι, αλλά πάνω από αυτό το όριο, τα παραπάνω χρήματα στην πραγματικότητα όχι μόνο δεν του προσθέτουν παραπάνω ευτυχία, αλλά μπορεί να τον κάνουν και πιο δυστυχισμένο!

Το βασικό συμπέρασμα, που επιβεβαιώνει προηγούμενες αντίστοιχες μελέτες, είναι ότι όταν μια χώρα είναι ακόμα φτωχή, η ικανοποίηση - ευτυχία των πολιτών της αυξάνεται αναλογικά με την άνοδο των εισοδημάτων, καθώς αυτή τους επιτρέπει να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες και υποχρεώσεις τους.

Όταν όμως μια χώρα περνάει ένα όριο ανάπτυξης, εισερχόμενη στην ομάδα των πλούσιων κρατών, τότε αρχίζει να αποσυνδέεται το αίσθημα της ευτυχίας των πολιτών από το επίπεδο του εισοδήματός τους. Μάλιστα, η ευτυχία μπορεί και να μειώνεται, παρόλο που οι αριθμοί φαίνεται να ευημερούν. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι άνθρωποι αποκτούν πλέον αυξημένες προσδοκίες, πέρα από τις βασικές ανάγκες τους, όμως απογοητεύονται όταν -και αυτό συμβαίνει συχνά λόγω π.χ. της οικονομικής ανισότητας- δεν μπορούν στην πράξη να τις ικανοποιήσουν.

Το όλο ζήτημα αποτελεί σιγά-σιγά θέμα αιχμής για τους οικονομολόγους διεθνώς, ενώ σταδιακά και οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται τη σημασία του εν λόγω «παράδοξου» (που έχει ονομαστεί «παράδοξο του Ίστερλιν» από το όνομα του οικονομολόγου, ο οποίος πρώτος το παρατήρησε). Ακόμα και διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ έχουν αρχίσει να παραδέχονται ότι πλέον η ευημερία πρέπει να μην μετριέται μόνο με «στενούς» ποσοτικούς δείκτες ανάπτυξης όπως το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), αλλά με ευρύτερους και πιο ποιοτικούς δείκτες (ψυχολογικούς, περιβαλλοντικούς κ.α.).

Η νέα μελέτη εντόπισε το όριο του «παράδοξου» στα 30.000 έως 36.000 δολάρια (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης), επίπεδο πέρα από το οποίο όχι απλώς η ευτυχία μένει στάσιμη, αλλά μπορεί να εμφανίζει και μικρή υποχώρηση. Ήδη, όταν μία χώρα φθάνει ένα ΑΕΠ ανά κεφαλή της τάξης των 20.400 δολαρίων, η αύξηση της ευτυχίας από το παραπάνω εισόδημα αρχίζει να γίνεται όλο και λιγότερο αισθητή (αυξάνεται αλλά με φθίνοντα ρυθμό). Η ευτυχία αποκορυφώνεται περίπου στα 30.000 δολάρια (23.000 ευρώ) ετησίως, μετά μένει στάσιμη και από τα 36.000 δολάρια αρχίζει να μειώνεται με το παραπάνω εισόδημα.

Όπως είπαν οι ερευνητές, «καθώς οι χώρες γίνονται πλουσιότερες, τα υψηλότερα επίπεδα ΑΕΠ οδηγούν σε υψηλότερες προσδοκίες. Οι άνθρωποι θέλουν να μην υστερούν σε σχέση με τους γύρω τους και καθώς βλέπουν πλούτο και ευκαιρίες ολόγυρά τους, φιλοδοξούν να έχουν κι αυτοί περισσότερα. Όμως αυτό το χάσμα των προσδοκιών -η διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και στο επιθυμητό εισόδημα - είναι που υποσκάπτει το επίπεδο ικανοποίησης. Με άλλα λόγια, στις πλουσιότερες χώρες οι προσδοκίες και φιλοδοξίες μας γίνονται ένας κινούμενος στόχος, που απομακρύνεται συνεχώς από εμάς, με συνέπεια την μείωση της ευτυχίας που παρατηρούμε».

Tα συστατικά της ευτυχίας

Νικολαΐδης Ηλίας, εφ. Το Βήμα, 19/8/2013

Γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για αυτήν. Ίσως, όμως, είμαστε περισσότερο ευτυχισμένοι έτσι

«Η ευτυχία είναι ένα ζεστό όπλο». Τον στίχο αυτόν έχουν τραγουδήσει οι Beatles στο «White Album». H θρυλική μπάντα από το Λίβερπουλ δεν διεκδίκησε δάφνες πρωτοτυπίας επιλέγοντας τη συγκεκριμένη θεματική. Η ευτυχία έχει εξάψει, εκτός από τη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών, και την τάση για κατηγοριοποίηση των οικονομολόγων, καθώς και την ερευνητική δεινότητα των βιολόγων. Τόνοι μελάνι έχουν χυθεί στην προσπάθεια των ανθρώπων να την κατακτήσουν, ενώ μάλλον δεν έχουμε συμφωνήσει ούτε ως προς το πώς την ορίζουμε. Προσφάτως, το αμερικανικό περιοδικό «Time» δημοσίευσε άλλο ένα θέμα σχετικό με το κυνήγι της, το οποίο, λίγο-πολύ, κατέληγε ότι οι κάτοικοι των ΕΙΠΑ είναι επαρκώς ευτυχισμένοι.

«Είμαστε καταθλιπτικός λαός. Απλώς καταπιέζουμε την κατάθλιψή μας και την εκφράζουμε υπομανιακά, ως άμυνα, με κέφι, χορό και φωνές» σημείωνε σε συνέντευξή του σε παλιότερο τεύχος του BHmagazino ο Ματθαίος Γιωσαφάτ. Τον γνωστό ψυχίατρο είχε επιβεβαιώσει, προφανώς χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης τον περασμένο Δεκέμβριο. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι Ελληνες που είναι ικανοποιημένοι από τη ζωή τους αποτελούν το 71% του πληθυσμού, με τον σχετικό μέσο όρο των χωρών οι οποίες συμμετέχουν στον οργανισμό να κινείται πέριξ του 80%. Λίγους μήνες νωρίτερα, οι «Financial Times» μέσω σχετικού άρθρου είχαν σκιαγραφήσει μια περισσότερο ζοφερή εικόνα για την Ελλάδα. Εδωσαν έμφαση στον δείκτη των αυτοκτονιών που εκτινάχθηκε κατά 37%, από το 2009 ως το 2011, και παρουσίασαν την παρατήρηση ελλήνων ψυχολόγων ότι οι κρίσεις πανικού ολοένα και αυξάνονται καθώς η οικονομική κρίση εντείνεται.

Η μελωδία της ευτυχίας

Οι Έλληνες έχουμε την τάση να διατυπώνουμε το παράπονο ότι δεν είμαστε αρκετά ευτυχισμένοι. Ή - με άλλα λόγια - ότι η ευτυχία είναι σχετικώς άπιαστη. Αν αναζητήσουμε ενδείξεις στον ίδιο χώρο στον οποίο οι Βeatles μίλησαν περί ζεστού όπλου, δηλαδή στο τραγούδι, θα τις βρούμε σε γενναιόδωρες ποσότητες. Σε ένα ρεπερτόριο που εκτείνεται από τον Μανώλη Φάμελλο («η ευτυχία είναι αυτό που περιμένουμε να 'ρθεί») ως τη Λίτσα Διαμάντη σε στίχους Πυθαγόρα («δεν υπάρχει ευτυχία που να κόβεται στα τρία» - τουλάχιστον εδώ αναγνωρίζεται ότι υπάρχει κάποια ευτυχία, έστω μονάχα διπλή!). Υπάρχουν οι περισσότερο αισιόδοξες απόψεις για την ευτυχία: «Η Ιστορία κι η Ευτυχία η ίδια η Ιστορία κι η Ευτυχία έρχονται τώρα τώρα ξανά τώρα τώρα ξανά» τραγούδησε η Μαρία Βαμβουκά, τελευταίο «παιδί» του Μάνου Χατζιδάκι το, περισσότερο φωτεινό, 1993. Υπάρχει ασφαλώς το γνωστό σλόγκαν «Η ζωή είναι μικρή για να 'ναι θλιβερή», προερχόμενο από το «Χάρτινο τσίρκο» του συγκροτήματος Τρύπες, ένας στίχος ο οποίος, ωστόσο, ακολουθείται από το «η ζωή είναι μεγάλη, μην την κάνεις καρναβάλι». «Στην αυλή κάποιας κυρίας, αρετής ή ευτυχίας, έπεφτε λοξά το φως» τραγουδάει ο Παύλος Παυλίδης στην «Ανάμνηση της ευτυχίας», διατηρώντας και εκείνος τις σχετικές επιφυλάξεις του. «Και που λες, Ευτυχία, ευτυχία δε βρήκαμε, λίγα μόνο στοιχεία ευτυχίας χαρήκαμε» τραγουδά ο Αντώνης Καλογιάννης στην crooner, μετα-μπουζούκι περίοδό του, στο μέσο της δεκαετίας του '80. «Η ευτυχία είν' μια στάλα ηδονή, μισός ποντάκος στεναγμού» αναστενάζει η Γλυκερία σε στίχους του Μανώλη Ρασούλη, επιδεικνύοντας αξιοσημείωτη ολιγάρκεια ως προς τις απαιτήσεις της. Ο κατάλογος με τους στίχους περί ανεκπλήρωτης ευτυχίας είναι μακρύς, ενώ κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει εξίσου το αντίστροφο δίχως να απέχει από την πραγματικότητα.  

Εν πολλοίς, μονάχα ο εμπορικός κινηματογράφος της δεκαετίας του '60 και του '70 στάθηκε γενναιόδωρος στην προβολή ευτυχισμένων στιγμιότυπων. Γάμοι σε εκκλησίες με πολλά σκαλοπάτια («Η Αλίκη στο ναυτικό»), χορευτικά στα πιο αναπάντεχα σημεία («Γοργόνες και μάγκες»), υπερπολυτελείς διακοπές («Μερικοί το προτιμούν κρύο»), χαμόγελα που ασπρολογούν (Ζωή Λάσκαρη), δροσερά κορίτσια, αγόρια και μάγκες σε μια παρέλαση ευφορίας, την οποία οι κοινωνικές συνθήκες και η πολιτική πραγματικότητα ασφαλώς δεν δικαιολογούσαν. Γενικότερα, με τη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας να αποτελεί ένα απίθανο δειγματολόγιο πολέμων, σπαραγμών, ευημερίας, καταστροφής και δημιουργίας, η ένταση φαντάζει ένα περισσότερο ρεαλιστικό ζητούμενο από την ευτυχία. «Κέφι, χορός και φωνές».

Βιολόγοι σε αναζήτηση

Πώς ορίζεται η ευτυχία; Είναι μήπως αποτυπωμένη στον γενετικό μας κώδικα; Κληροδοτείται; Κληρονομείται; Η οικεία αίσθηση ότι οι απόγονοι μεταναστών, είτε έφτασαν από την Ευρώπη πριν από χιλιάδες χρόνια είτε πέρυσι από την Ασία, από την Αμερική ή από την Αφρική, έχουν κληρονομήσει μια γενετικά αισιόδοξη ιδιοσυγκρασία είναι διαδεδομένη. Το 2011 ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και της Βοστώνης ανέλυσαν ένα γονίδιο με τον κωδικό DRD4 το οποίο σχετίζεται με τη δραστηριότητα στους αισθητήρες ντοπαμίνης του εγκεφάλου. 

Παρατηρήθηκε ότι το γονίδιο λαμβάνει διάφορες μορφές. Από τις τρεις πιο διαδεδομένες εξ αυτών, η μία κωδικοποιεί την ισορροπημένη ιδιοσυγκρασία και τον στοχασμό, ενώ οι υπόλοιπες δύο κωδικοποιούν τη διερευνητική και ενστικτώδη συμπεριφορά, όπως επίσης μια ροπή προς το ρίσκο και μια ανοχή στην καινοτομία.

Οταν οι ίδιοι ερευνητές μελέτησαν τη συχνότητα των διαφορετικών αλληλόμορφων γονιδίων σε ανθρώπους ανά τον κόσμο, ανακάλυψαν ότι όσο ευρύτερη υπήρξε η περιπλάνηση από την Αφρική, δηλαδή, κατά τους επιστήμονες, το λίκνο όλων μας, στην Κεντρική Ασία, στην Ευρώπη και στον Νέο Κόσμο, τόσο αυξάνονταν οι πιθανότητες κάποιος να διαθέτει τα δύο αλληλόμορφα γονίδια που ευνοούν την αναζήτηση της καινοτομίας. Μελέτες ενός άλλου γονιδίου, με την ονομασία 5-HTTLPR, το οποίο σχετίζεται με την κυκλοφορία της σεροτονίνης, έχουν παρόμοια ευρήματα. Η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη αποτελούν ουσίες οι οποίες γενικώς αντιμετωπίζονται ως νευροδιαβιβαστές που προκαλούν ευφορία. Καθώς η Ελλάδα αποτελεί σταυροδρόμι στις μετακινήσεις των πληθυσμών από και προς την Ανατολή, θα μπορούσε κάποιος να σημειώσει ότι τα παραπάνω συμπεράσματα μας αφορούν άμεσα.

Δεν είναι εξίσου απλό να προσδώσει κάποιος εθνικά χαρακτηριστικά στην τάση διάσπασης της προσοχής. Ωστόσο, οι επιστήμονες συνέδεσαν την τελευταία με τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τα συναισθήματα, καταλήγοντας σε ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, η νευροεπιστήμονας Σίλβια Μορέλι από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ και ο ψυχολόγος Ματ Λίμπερμαν από το UCLA χρησιμοποίησαν τη Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού, μια εξελιγμένη νευρολογική εξέταση που επιτρέπει την απεικόνιση των νευρώνων του εγκεφάλου, για να μελετήσουν το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν κοιτούν χαρούμενες ή δυσάρεστες φωτογραφίες άλλων ανθρώπων. Οι άνθρωποι με «ακατάστατο» εγκέφαλο επεξεργάζονταν και βίωναν όσα συνέβαιναν με πιο έντονο τρόπο. «Το να αποσπάσαι μειώνει τη συναισθηματική ταύτιση με τους άλλους και αμβλύνει τις αντιδράσεις του εγκεφάλου. Είναι πιθανό το ότι το να αποσπάται κάποιος ίσως μειώνει την ευτυχία του» έχει τονίσει η Μορέλι.

Το παράδοξο του Ίστερλιν

Πέρα από τους νευροεπιστήμονες, τους βιολόγους, τους ψυχολόγους και τους καλλιτέχνες υπάρχει ένας ακόμη, περισσότερο αναπάντεχος επαγγελματικός κλάδος, ο οποίος έχει διαθέσει ανθρώπινο δυναμικό για το κυνήγι της ευτυχίας: οι οικονομολόγοι. Η αρχή έγινε το 1974 από έναν καθηγητή Οικονομικών στο ηλιόλουστο γραφείο του στο Πανεπιστήμιο (πού αλλού;) της Νότιας Καλιφόρνιας. Τότε, ο οικονομολόγος Ρίτσαρντ Ιστερλιν δημοσίευσε τη μελέτη του «Βελτιώνει η οικονομική ανάπτυξη την ανθρώπινη θέση;». Η μελέτη έκτοτε αποτελεί σημείο αναφοράς και, παρά τον σίγουρα «πιασάρικο» τίτλο της, μνημονεύεται ως τις μέρες μας με τον όρο το «Παράδοξο του Ιστερλιν». Κύριο εύρημα της μελέτης αποτελεί το γεγονός ότι σε κάθε χώρα, κάθε στιγμή, οι πιο ευκατάστατοι είναι κατά μέσο όρο περισσότερο ευτυχισμένοι από τους φτωχότερους. Ωστόσο, ο Ιστερλιν ανακάλυψε επίσης ότι καθώς οι χώρες και οι άνθρωποι πλουτίζουν, τα επίπεδα ευτυχίας τους δεν παρουσιάζουν αύξηση. Εκεί εντοπίζεται το παράδοξο: το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, ωστόσο η ευτυχία προϋποθέτει χρήμα.

Ο Ιστερλιν, ο οποίος έκτοτε δεν έχει εγκαταλείψει το ερευνητικό αντικείμενο που τον έκανε διάσημο, το 2010 δημοσίευσε νεότερη μελέτη στην οποία σημειώνει, με πρόδηλη διάθεση να θολώσει τα νερά στο διψασμένο για ευτυχία κοινό, ότι «η κλιμάκωση των υλικών αξιώσεων με την οικονομική ανάπτυξη, αντανακλά την επίδραση της κοινωνικής σύγκρισης και της ηδονικής προσαρμογής». Δηλαδή, πιο λιανά, θεωρεί ότι η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται από το πώς συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους γύρω μας. Προσαρμοζόμαστε γρήγορα σε οποιοδήποτε επίπεδο πλούτου κατακτήσουμε. Ακόμη πιο απλά: θέλουμε πάντοτε περισσότερα και καλύτερα· είμαστε ανικανοποίητα όντα.

Την τελευταία δεκαετία, ο κύριος ισχυρισμός του Ιστερλιν έχει αποτελέσει τη βάση για ακόμη περισσότερες μελέτες - περισσότερο ή λιγότερο σοβαρών - οικονομολόγων. Μία εκ των πιο προβεβλημένων διενεργήθηκε από τον Ρίτσαρντ Λέιαρντ, καθηγητή στη LSE. Ο βρετανός οικονομολόγος πρότεινε επτά σημεία αναφοράς τα οποία θα μπορούσαν να προστεθούν ως συνιστώσες στη συνάρτηση της ευτυχίας και ενδεχομένως να εξηγήσουν το παράδοξο του Ιστερλιν. Τα επτά σημεία, στα οποία ο Ιστερλιν προτείνει να εστιάσουν οι διαμορφωτές της παγκόσμιας πολιτικής, είναι οι οικογενειακές σχέσεις, οι φίλοι, η εργασία, η οικονομική κατάσταση, η υγεία, η προσωπική ελευθερία και οι «προσωπικές αξίες».

Οι φανφάρες των πολιτικών

Ασφαλώς η πολιτική δεν θα μπορούσε να παραμείνει εκτός του κύκλου της αναζήτησης της ευτυχίας. Εφέτος ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ανακήρυξε την 20ή Μαρτίου Παγκόσμια Ημέρα Ευτυχίας, «ξεχειλώνοντας» την έννοια «ευχολόγιο». Ευκαιρίας δοθείσης, ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Μπαν Κι Μουν δήλωσε: «Σε αυτή την πρώτη Παγκόσμια Ημέρα Ευτυχίας, ας ενισχύσουμε την αφοσίωσή μας στη συνολική και αειφόρο ανθρώπινη ανάπτυξη και να ανανεώσουμε την προσπάθειά μας να βοηθήσουμε τους άλλους. Οταν συνεισφέρουμε στο κοινό καλό, εμπλουτίζουμε τον εαυτό μας. Η συμπόνια προάγει την ευτυχία και θα βοηθήσει να χτίσουμε το μέλλον το οποίο επιθυμούμε».

Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, το 2009, προτού η νομισματική κρίση χτυπήσει τη ζώνη του ευρώ, ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί, δημοσίευσε μια ογκώδη αναφορά για την ανάγκη νέων μέτρων για την ενίσχυση της ευημερίας των πολιτών, την οποία μάλιστα συνέδεσε με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της χώρας του. Αντιστοίχως, προσφάτως ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον ζήτησε από τη Στατιστική Υπηρεσία της χώρας του να σχηματίσει βάση δεδομένων με στοιχεία σχετικά με την ευημερία της χώρας. Παραμένει άγνωστο το αν κάποια από τις παραπάνω κινήσεις έφερε οποιοδήποτε αποτέλεσμα, αλλά ακόμη και ως κινήσεις εντυπωσιασμού παρουσιάζουν κάποιο σημειολογικό ενδιαφέρον.

Η «Λέσχη», το πρώτο μέρος των «Ακυβέρνητων πολιτειών» του Στρατή Τσίρκα, είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο εκδόθηκε το 1960, πολύ πριν από τη θέσπιση της Παγκόσμιας Ημέρας Ευτυχίας, ενώ η πλοκή του εκτυλίσσεται μεσούντος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μια εποχή όπου η ευτυχία ανά τον πλανήτη είχε δεχθεί σοβαρά πλήγματα. Σε ένα συγκρότημα κατοικιών στην Ιερουσαλήμ ζουν άνθρωποι διαφορετικών εθνικοτήτων - Αυστριακοί, Ρουμάνοι, Εβραίοι, Βρετανοί… - και κάθε κεφάλαιο εξιστορείται από την οπτική γωνία ενός άλλου ήρωα. Στο τέταρτο κεφάλαιο, τον λόγο έχει ο έλληνας λοχαγός Μάνος Καλόγιαννος, σίγουρα ο πιο γοητευτικός ήρωας του μυθιστορήματος. Λαμβάνοντας αφορμή από έναν στίχο του γερμανού λυρικού ποιητή Φρίντριχ Χέλντερλιν, ξεδιπλώνει την κοσμοθεωρία του περί ευτυχίας. Αντί επιλόγου, ας τον ακούσουμε:

«Γιατί, ναι, όλα είναι καλά. Περιφέρουνται οι εποχές και οι ώρες, οι μέρες και οι νύχτες, τα λουλούδια και οι καρποί, αυτός είναι ο νόμος, η τάξη· τα άλλα, οι σπαραγμοί, οι συφορές, οι πόλεμοι βρίσκουνε τελικά μια θέση και κατασταλάζουν μέσα στην αρμονία των κόσμων και τη γαλήνη. Η ομορφιά του ανθρώπου δεν πεθαίνει· δε χάνεται αν δε σβήσει κι η ζωή πάνω στη Γη».

Οι φίλοι πιο ακριβοί και από μια... Φεράρι

Εφημερίδα Τα Νέα, 1/9/2010

Ειδικοί μέτρησαν και κοστολόγησαν την... ευτυχία!

Η αναζήτηση της ευτυχίας δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση. Ο συγγραφέας Νικ Παουντθάβι και ο δημοσιογράφος των «Financial Τimes» Καρλ Ουίλκινσον ανατρέπουν πολλά στερεότυπα με άρθρο τους στην έγκυρη οικονομική εφημερίδα για να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η ευτυχία δεν βρίσκεται παρά δίπλα μας.

Λαμβάνοντας υπόψη τους πλήθος μελετών γύρω από ένα ζήτημα που απασχολεί την ανθρωπότητα από αρχαιοτάτων χρόνων, οι συντάκτες του άρθρου επιβεβαιώνουν αυτό που οι λιγότερο ειδικοί υποψιαζόμαστε εδώ και πολύ καιρό: με το χρήμα μπορεί να αγοράσει κανείς μόνο μικρές ποσότητες ευτυχίας. Μάλιστα όσο αυξάνονται τα εισοδήματά μας τόσο λιγότερο ευτυχείς είμαστε, αφού μπαίνουμε στη διαδικασία να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με ανθρώπους μεγαλύτερης οικονομικής επιφάνειας. Ακόμη και αν κερδίσει κάποιος τον πρώτο αριθμό του λαχείου, θα πρέπει να κάνει υπομονή για να γίνει ευτυχισμένος. Το σοκ μιας απρόσμενης νίκης απαιτεί τουλάχιστον δύο χρόνια για να «απορροφηθεί» ψυχολογικά από τον οργανισμό και σε μια τέτοια κατάσταση κανένας άνθρωπος δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ευτυχισμένος.

Ο Νικ Παουντθάβι, συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Η εξίσωση της ευτυχίας», και ο Καρλ Γουίλκινσον βεβαιώνουν επίσης ότι οι φίλοι αξίζουν σε χρήμα πολύ περισσότερο από μια Ferrari. Ο υπολογισμός της τιμής διάφορων μη εμπορεύσιμων αγαθών, όπως η φιλία ή ο γάμος, επιχειρήθηκε για πρώτη φορά από τον οικονομολόγο Αντριου Οσβαλντ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Βάσει αυτής της θεωρίας, μια αύξηση 1.000 στερλινών στο εισόδημα συνδέεται με μια αύξηση της ευτυχίας κατά 0,0007 βαθμούς σε μια κλίμακα ευτυχίας από το ένα έως το επτά. Από την άλλη πλευρά, η συχνή επαφή με τους φίλους αντιστοιχεί σε μια αύξηση 0,161 βαθμών. Συνεπώς, ένας άνθρωπος που δεν έχει φίλους θα χρειαζόταν μια αύξηση ύψους 230.000 στερλινών στο εισόδημά του για να είναι το ίδιο ευτυχής με κάποιον που έχει μια καλή κοινωνική ζωή. Μια Ferrari 612 Scaglietti κοστίζει κάτι λιγότερο...

Οι συντάκτες του άρθρου δίνουν και μια συμβουλή σχετικά: καλύτερα οι φίλοι να είναι ευτραφείς για να μην καταβαραθρώνεται το ηθικό μας σε περίπτωση που παίρνουμε βάρος ή που δεν μπορούμε να χάσουμε τα περιττά κιλά. Επίσης, είναι καλύτερα να χωρίζουμε από το να εξακολουθούμε να μένουμε με αυτούς που μας πληγώνουν και ακόμη καλύτερα να κάνουμε εμείς το πρώτο βήμα προς το διαζύγιο. Για τους άνδρες μάλιστα η χειρότερη περίοδος είναι οι 365 ημέρες που προηγούνται του διαζυγίου. Για τις γυναίκες η περίοδος της δυστυχίας προ του διαζυγίου φτάνει τα δύο χρόνια. Και μιας και ζούμε σε δύσκολους καιρούς, ας έχουμε υπόψη μας ότι η ανεργία προκαλεί αναμφίβολα δυστυχία, αλλά πολύ λιγότερη εάν χάνουν τη δουλειά τους και οι άλλοι. Το συμπέρασμα των Νικ Παουντθάβι και Καρλ Γουίλκινσον είναι ότι ευτυχία βρίσκεται στα πράγματα που έχουμε και στους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά μας. «Οταν σκεφτόμαστε το Λος Αντζελες, έρχεται στο μυαλό μας ένα ηλιόλουστο μέρος», γράφουν. «Σκεφτείτε όμως πόσα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά βρίσκεται από τους φίλους μας και την οικογένειά μας».

Τα τέσσερα μυστικά της ευτυχίας

Ρένα Δημητρίου, εφ. Τα Νέα, 31/12/2007

Καθηγητής Θετικής Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ δίνει τη συνταγή της αισιοδοξίας

Υπάρχει συνταγή για την ευτυχία; Μια σειρά από συμβουλές τις οποίες αν ακολουθήσουμε, θ΄ αρχίσουμε να βλέπουμε το ποτήρι γεμάτο; Η ευτυχία βρίσκεται μέσα μας, απαντούν οι ειδικοί, στον τρόπο που εμείς οι ίδιοι αντιλαμβανόμαστε τη ζωή. Ο Ταλ Μπεν Σαχάρ, «ο καθηγητής της ευτυχίας» όπως χαρακτηρίζεται, διδάσκει στο Χάρβαρντ το πλέον δημοφιλές μάθημα του Πανεπιστημίου, αυτό της Θετικής Ψυχολογίας, το οποίο αποτελεί μια νέα προσέγγιση για το πώς μπορεί να γίνει ο άνθρωπος ευτυχισμένος. Από τα κεφάλαιά του, τέσσερα ξεχωρίζει ως σημαντικότερα. Αυτά αποτελούν και τις προτάσεις του, τις συμβουλές του για ένα πιο ευτυχισμένο νέο έτος.

1 Δώστε στον εαυτό σας το δικαίωμα να είναι... ανθρώπινος

Συνήθως αντιμετωπίζουμε αρνητικά και δεν αποδεχόμαστε τα οδυνηρά συναισθήματα, όπως είναι η θλίψη, ο φόβος, ακόμη και ο φθόνος, γράφει ο Σαχάρ στον «Guardian». Πολλοί πιστεύουν μάλιστα πως αν τα νιώθουν αυτά, κάτι πάει στραβά στους ίδιους. Μόνο δύο κατηγορίες ανθρώπων δεν τα αισθάνονται όμως, οι ψυχοπαθείς και οι νεκροί. Όταν τα απορρίπτουμε αυτά τα συναισθήματα, δεν δίνουμε το δικαίωμα στον εαυτό μας να είναι ανθρώπινος. Για να οδηγηθούμε σε μια υγιή ζωή και να νιώσουμε πλήρεις, πρέπει να δεχτούμε αυτά τα συναισθήματα, όπως αποδεχόμαστε και τα άλλα φυσικά φαινόμενα. Ο φετινός χρόνος και κάθε χρόνος της ζωής μας θα είναι περισσότερο ευτυχισμένος αν μάθουμε να δεχόμαστε πραγματικά την ανθρώπινη υπόστασή μας.

2 Απλοποιήστε τη ζωή σας

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Οικονομίας ψυχολόγος Ντάνιελ Κάνεμαν και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν έρευνα, η οποία έδειξε τις επιπτώσεις των πολλαπλών ταυτόχρονων δραστηριοτήτων. Ζητήθηκε από γυναίκες να περιγράψουν τις δραστηριότητες της προηγούμενης μέρας και στη συνέχεια να αναφέρουν πώς ένιωθαν επιδιδόμενες σε αυτές. Ανέφεραν λοιπόν πως πήγαν στη δουλειά, έκαναν ψώνια, δουλειές στο σπίτι, έμειναν με τα παιδιά τους, συνάντησαν φίλους. Το πλέον απροσδόκητο εύρημα της έρευνας ήταν πως οι μητέρες απάντησαν πως δεν απολάμβαναν ιδιαίτερα τον χρόνο με τα παιδιά τους. Ως αποτέλεσμα των πολλών δραστηριοτήτων, δεν μπορούσαν να απολαύσουν τις στιγμές μαζί τους.

Η πίεση του χρόνου σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση των κρουσμάτων κατάθλιψης.

Προσπαθούμε σε περιορισμένο χρόνο να στριμώξουμε πολλές δραστηριότητες με συνέπεια να μην απολαμβάνουμε πια τις πηγές εκείνες που μπορούν να μας δώσουν ευτυχία.

3 Κάντε γυμναστική

Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν τα οφέλη της σωματικής άσκησης στην πνευματική υγεία.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι η γυμναστική έχει τις ίδιες επιπτώσεις με τη χρήση αντικαταθλιπτικών; Όχι ακριβώς. Στην ουσία, η έλλειψη γυμναστικής μπορεί να λειτουργήσει σαν χάπι υπέρ της κατάθλιψης. Δημιουργηθήκαμε για να τρέχουμε, να αναζητούμε τροφή, να αποφεύγουμε τους κινδύνους. Καταστέλλουμε μια φυσική ανάγκη όταν δεν ασκούμαστε και όταν συμβαίνει αυτό, πληρώνουμε το τίμημα. Η γυμναστική βοηθά στην αντιμετώπιση του στρες, στην τόνωση της αυτοπεποίθησης, στη βελτίωση του ύπνου, στη νοητική λειτουργία, στο σεξ, στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού. Δεν είναι βέβαια πανάκεια και κάποιες φορές επιβάλλεται και η χρήση φαρμάκων, αφού κάθε μορφή κατάθλιψης είναι διαφορετική.

4 Επικεντρωθείτε στο θετικό

Η ευτυχία μας δεν εξαρτάται μόνο από αυτά που έχουμε, αλλά και από το αν τα εκτιμούμε. Ένα από τα εμπόδια του δρόμου για την ευτυχία είναι ότι θεωρούμε δεδομένα τα καλά στη ζωή μας. Σπάνια σκεφτόμαστε πόσο σημαντικό είναι να έχουμε την υγεία μας, τους φίλους μας, το φαγητό στο τραπέζι. Πρέπει όμως να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια μεγάλη κρίση για να συνειδητοποιήσουμε πόσο καλά ζούσαμε; Χρειάζεται να συμβεί κάτι αρνητικό, μια τραγωδία, για να εκτιμήσουμε τη ζωή; Η απάντηση είναι όχι. Δοκιμάστε το εξής: για ένα μήνα καθήστε με τον σύντροφό σας ή τα παιδιά σας το βράδυ, και πριν κοιμηθείτε, καταγράψτε τα πέντε πράγματα για τα οποία νιώθετε ευγνώμονες.

Παρόμοιο πείραμα έδειξε πως όσοι το έκαναν, άρχισαν να νιώθουν σταδιακά καλύτερα, πιο αισιόδοξοι, με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Όταν νιώθουμε ευγνώμονες, δεν χρειαζόμαστε ένα συγκεκριμένο γεγονός για να μας κάνει ευτυχισμένους. Είμαστε, γιατί εκτιμούμε αυτά που έχουμε.

Μετρητές ευτυχίας

Φωτεινή Τσαλίκογλου, εφ. Τα Νέα, 22/10/2009

Πώς θα ξέρω ότι είμαι «ευτυχισμένος;». Η τυραννία της ευτυχίας συνάδει με την εποχή μας. Όσο η επιβίωση γίνεται ένα στοίχημα που δεν γνωρίζεις αν θα το κερδίσεις (ή και αν θα θελήσεις εντέλει να το κερδίσεις) τόσο και πιο επίμονα αναπτύσσονται οι περί ευτυχίας λόγοι.

Καθηγητές της ευτυχίας διδάσκουν σε φημισμένα πανεπιστήμια όπως το Χάρβαρντ ή το Πρίνστον προωθώντας ως πεδίο έρευνας και εφαρμογής τα οικονομικά και την πολιτική της ευτυχίας.

Η «ευτυχία» ό,τι κι αν σημαίνει, οφείλει στην εποχή του ψυχαναγκασμού της μέτρησης να αποτιμηθεί.

Ζούμε σε μια εποχή όπου το κάθε τι για να υπάρξει δεν οφείλει μόνο να είναι ορατό «φαίνομαι άρα υπάρχω», αλλά και μετρήσιμο. «Μέτρησε ό,τι είναι μετρήσιμο και κάνε μετρήσιμο ό,τι δεν είναι».

Πριν από λίγες ημέρες στην Αμερική έκανε αίσθηση μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στους «Νew Υork Τimes», με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ιs Ιt a Day to Βe Ηappy? Check the Ιndex». Ο ερευνητής Αdam Κramer έφτιαξε ένα Ιndex μέτρησης ευτυχίας που στηρίζεται στις λέξεις που χρησιμοποιούν οι χρήστες του facebook. Λέξεις όπως «τέλεια, μια χαρά, όλα καλά» είναι δείκτες μιας θετικής ψυχολογίας. Στις γιορτές, τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες το σκορ της ευτυχίας αυξάνεται!

Αληθινό, απλοϊκό, ή αφόρητα παιδαριώδες; Η αλήθεια είναι ότι ο πολιτισμός μας, παρ΄ ότι κάνει ό,τι μπορεί για να την προκαλέσει, αντιλαμβάνεται τη θλίψη σαν ένα έλλειμμα, ένα σφάλμα και ποτέ σαν μια αξία. Ποτέ σαν μια ψυχική κατάσταση ενάντια στις σκοτεινές επιταγές της ευτυχίας και της προόδου που προτάσσει ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός της δυσφορίας. Οι θεωρητικοί της ευτυχίας αποφεύγουν τη θλίψη όπως ο διάβολος το λιβάνι. Όμως το λιβάνι κρατά κρυμμένα θέλγητρα ακόμα και για τον διάβολο.

Μην ξεχνάμε όμως ότι η ίδια η ψυχολογία μάς διδάσκει ολίγον πιο «άβολα» και «ακατανόητα» πράγματα, όπως ότι μια ξαφνική τύχη, μια ανέλπιστη π.χ. κληρονομιά, ένας αναπάντεχος έρωτας, μπορεί όπως ένα θλιβερό γεγονός να οδηγήσει ακόμα και στην κατάθλιψη. Να θυμηθούμε και τη μελαγχολία των Χριστουγέννων αλλά και των Κυριακών όπως άλλοτε το μελοποιούσε ο Charles Τrenet «les enfants s΄ ennuient le dimanche» (τα παιδιά πλήττουν την Κυριακή).

Όταν εμφανίστηκε η έρευνα του facebook, στην Καλιφόρνια γιόρταζαν μέσα στην καλή χαρά και την ευτυχία τον σεισμό που τον Οκτώβριο του 1989 στη Loma Ρrieta είχε προκαλέσει θύματα και καταστροφές.

Παρελάσεις, μάσκες με θέμα τον σεισμό, μουσικές, χοροί.

Γιατί; Γιατί μία μέρα μετά την κατάρρευσή τους οι Δίδυμοι Πύργοι έγιναν γκάτζετ και αναμνηστικά; Φλιτζανάκια, ποτήρια και μπλουζάκια να συντροφεύουν τα μακό του Τσε;

Με ποιον τρόπο η υποχρέωση στην ευτυχία για την οποία μιλά ο Μπρίκνερ συνάδει με τέτοιες συμπεριφορές; Καμία αντίφαση.

Η μεταμόρφωση της τραγωδίας, η εξημέρωση του θανάτου και η μεταποίησή του σε εμπόρευμα, ενδυναμώνει την αποφυγή του πόνου που κυριαρχεί στο a la facebook index της ευτυχίας.

Ίσως τα πρόσφατα ευρήματα στο facebook δεν μας κάνουν πιο σοφούς ως προς την ευτυχία, αλλά ως προς το πώς αντιλαμβάνονται σήμερα εδώ στην Αμερική την ευτυχία. Μια κατάσταση επάρκειας δίχως ερωτηματικά, χάσματα, αμφιβολίες. Ίχνος έλλειψης. Κοντολογίς, αποχαύνωση, γλυκερά ροζ, της θεληματικής αισιοδοξίας χρώματα.

Η αμερικανόφερτη θετική σκέψη κρύβει τελικά μια βαθύτατα ιδεολογική διάσταση. Χαρακτηριστικός ο Κοέλιο με τον «Αλχημιστή» του «αν κάτι δυνατά επιθυμήσεις, όλο το Σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το πετύχεις». Ο καθένας μπορεί να γίνει εκείνο που θέλει και ο καθένας έχει ευθύνη γι΄ αυτό που δεν έγινε. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο φετιχοποιημένης υποκειμενικότητας, οι δυστυχίες των ανθρώπων αποσυνδέονται τεχνικά από το κοινωνικό πλαίσιο και ερμηνεύονται ως ατομικά ζητήματα. Ο άνεργος π.χ. δεν είναι αρκετά ικανός και πρόθυμος στην ανεύρεση ελαστικών θέσεων εργασίας.

Καμιά υποχρέωση δεν έχει η κοινωνία να σε φροντίσει αν εσύ δεν επιλέξεις να φροντίσεις τον εαυτό σου.

Ιδού σε όλο του το μεγαλείο, ο άκρατος νεοφιλευθερισμός που σήμερα ενδύεται και ποικίλες άλλες μορφές.

Στην Αμερική άλλωστε όλα αυτά είναι καλοδεχούμενα. Ας μην ξεχνάμε ότι το new age από εδώ ξεκίνησε. Και η εποχή του Ομπάμα, με τα ευκολοπαράδοτα βραβεία Ειρήνης, παροτρύνει μια ολόκληρη κοινωνία να ελπίζει σε ένα ασαφές αύριο. Όσο το σήμερα χωλαίνει τόσο η ελπίδα επενδύεται στο αύριο και θεριεύει. Το θέμα είναι πότε αυτό το αύριο θα πάψει να λειτουργεί ως άλλοθι και θα γίνει το σήμερα και το εδώ και τώρα με τις δικές του ανελέητες απαιτήσεις που φευ, μοιάζουν να είναι και γιγαντιαίες και αναπάντητες.

Η διάψευση των προσδοκιών οργή και κατάθλιψη θα κομίζει. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Για την ώρα μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας, στον Νέο Κόσμο ή στη Γηραιά Ήπειρο, να είναι διαυγής και όχι αναγκαστικά και απαραίτητα ευτυχής.

H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Η εξίσωση - μέτρηση της ευτυχίας

http://www.asxetos.gr/article.aspx?i=65

Ευτυχία είναι... (1)

Χρήστος Μιχαηλίδης, εφ. Ελευθεροτυπία, 19/10/2006

http://en.wikipedia.org/wiki/Happiness

ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΛΕΪΓΙΑΡΝΤ (Richard Layard), 72 ετών, Βρετανός οικονομολόγος, ιδρυτής και διευθυντής από το 1990 του Κέντρου Οικονομικών Επιδόσεων στο London School of Economics. Τον τελευταίο καιρό έχει στρέψει την προσοχή του στη λεγόμενη «Οικονομία της ευτυχίας». Η θεωρία του εδώ ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι το χρήμα είναι κακό μέσον για να προσεγγίσει κάποιος, αποκλειστικά με αυτό, την ευτυχία. Το βιβλίο του «Happiness: Lessons from a new science» («Ευτυχία: Μαθήματα για μια νέα επιστήμη», που κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις «Penguin») έχει εγείρει πολλές συζητήσεις, κυρίως στην Αγγλία και την Αμερική. Πιστεύει ότι «το μέγα λάθος της οικονομικής πολιτικής σήμερα είναι ότι μοιάζει να εξισώνει τις αλλαγές που θα επέλθουν στην ευτυχία μιας κοινωνίας με αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην αγοραστική της δύναμη». Με απλά λόγια, εάν έχω χρήματα να αγοράσω εκείνα που πιστεύω ότι θα με κάνουν ευτυχισμένο, δεν σημαίνει ότι τελικά θα είμαι κιόλας.

ΑΥΤΟ, βεβαίως, αφορά τις δικές μας, πιο εύπορες κοινωνίες της Δύσης. Για τις κοινωνίες που βιώνουν διαρκή φτώχεια, η αύξηση του εισοδήματος ασφαλώς και μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ευτυχίας και στην ανακούφιση της αβάσταχτης δυστυχίας και απόγνωσης που η φτώχεια προκαλεί. Όμως, όπως λέει ο Λέιγιαρντ, έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία 50 χρόνια έδειξαν ότι στις δυτικές κοινωνίες, τις κοινωνίες της αφθονίας, όπως τις ονόμαζε ο μακαρίτης Κένεθ Γκαλμπρέιθ, οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει πιο ευτυχισμένοι παρά την τεράστια αύξηση του εισοδήματός τους, των αγαθών που μπορούν να απολαμβάνουν και των κοσμογονικών αλλαγών στην τεχνολογία.

ΚΑΝΕΙ μια έκκληση προς τους πολιτικούς ο Λέιγιαρντ: τα οικονομικά είναι σημαντικά, αλλά η κοινωνική πολιτική δεν πρέπει να αρχίζει από αυτά και να τελειώνει σε αυτά. Η λεγόμενη «νέα ψυχολογία», η «επιστήμη του εγκεφάλου», η κοινωνιολογία και η φιλοσοφία, είναι επιστημονικά πεδία που πρέπει να «παντρευτούν» με την οικονομία και από αυτόν τον γάμο να αναζητηθεί η χρυσή, εάν υπάρχει, συνταγή της ευτυχίας. Σε άπειρες έρευνες των τελευταίων χρόνων, εκείνα που ξεχωρίζουν οι άνθρωποι ως «στοιχεία της ευτυχίας» που τους λείπουν, είναι: πιο δεμένη οικογενειακή ζωή, ασφάλεια, καθαρή ατμόσφαιρα και περισσότερος ελεύθερος, ποιοτικός χρόνος. «Στοιχεία» που είναι σαφές ότι δεν εμπίπτουν, ασφαλώς, σε αυτό που αυστηρά θα ονομάζαμε «οικονομικό πεδίο».

ΑΡΑ, όπως λέει ο Λέιγιαρντ, όταν καταστρώνουμε κοινωνική πολιτική, μαζί με τα οικονομικά μεγέθη καλό είναι να κοιτάζουμε εκείνα τα «πεδία» απ' όπου, με ολοένα και αυξανόμενους ρυθμούς ξεπετάγονται εκείνα τα αρνητικά «στοιχεία», που κάνουν τους ανθρώπους σήμερα πιο δυστυχισμένους (εγκληματικότητα, διαζύγια, ψυχικές παθήσεις, περιβαλλοντική ρύπανση κ.λπ.) και σ' αυτά να επικεντρώσουμε την προσοχή μας. «Οι κοινωνίες μας σήμερα δεν έχουν κοινωνικότητα. Δεν γνωριζόμαστε μεταξύ μας. Ο γείτονας με τον γείτονα. Ο δάσκαλος με τους γονείς. Ο καταστηματάρχης με τον πελάτη. Ο δήμαρχος με τον ψηφοφόρο του. Ακόμα κι ο πατέρας με τον γιο ή την κόρη. Δεν τρώμε πια γύρω από το ίδιο τραπέζι. Ξεχάσαμε πώς είναι να συζητάς γύρω από ένα τραπέζι. Ξεχάσαμε τα μεσημεριανά φαγοπότια της Κυριακής. Στην τηλεόραση σπάνια καθόμαστε μαζί. Ο καθένας βλέπει σε διαφορετική συσκευή αυτό που θέλει. Άρα, δεν υπάρχει εδώ η υπέροχη έννοια της υποχωρητικότητας - όλοι απαιτούν να είναι ευχαριστημένοι κατ' ιδίαν. Δεν βρισκόμαστε σε κοινές εκδηλώσεις. Δεν διεκδικούμε τα ίδια πράγματα», λέει ο συγγραφέας. Και εμείς, στο ίδιο θέμα θα επανέλθουμε αύριο...

Ο ΤΖΕΡΕΜΙ ΜΠΕΝΘΑΜ (1748-1832), του οποίου το κέρινο ομοίωμα εκτίθεται σε ένα προστέγασμα στο University College του Λονδίνου, θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος διανοητής που υποστήριξε την ιδέα «της μεγαλύτερης δυνατόν ευτυχίας στους περισσότερους δυνατόν ανθρώπους», βασισμένης στην ιδέα του ωφελιμισμού. Υποστήριξε την «προσωπική και οικονομική ελευθερία» του κάθε ατόμου, το ελεύθερο εμπόριο, τον διαχωρισμό κράτους και Εκκλησίας, ίσα δικαιώματα των ζώων, κατάργηση της δουλείας και της φυσικής βίας εναντίον πάντων (ιδίως εναντίον των παιδιών), και τάχθηκε υπέρ του διαζυγίου.

Ευτυχία είναι... (2)

ΜΑΡΤΙΝ ΣΕΛΙΓΚΜΑΝ, 63 ετών. Ο Αμερικανός ψυχολόγος και συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, ιδιαίτερα δημοφιλής για τη δουλειά που κάνει τα τελευταία χρόνια στον τομέα της λεγόμενης «θετικής ψυχολογίας» (positive psychology), ενός νέου κλάδου της ψυχολογίας, που επικεντρώνεται στην εμπειρική φαινομένων όπως τα θετικά συναισθήματα, ενδυνάμωση των θετικών στοιχείων μιας προσωπικότητας, στροφή προς έναν «πιο υγιή και απλό» τρόπο ζωής, και άλλα. Οι έρευνες του κ. Σέλιγκμαν έχουν δείξει ότι είναι δυνατόν να είναι κάποιος πιο ευτυχισμένος -δηλαδή να αισθάνεται περισσότερο ευχαριστημένος από πράγματα που κάνει στη ζωή του, να συμμετέχει πιο πολύ σε «καθημερινές λειτουργίες» της ζωής, να βρίσκει νόημα σ' αυτό που κάνει και πιθανώς να γελάει και να χαμογελάει περισσότερο- ανεξαρτήτως των συνθηκών που μπορούν να επικρατούν «στον μικρό ή μεγαλύτερο χώρο του».

Ο κ. ΣΕΛΙΓΚΜΑΝ έχει επιστρατευθεί από το υπουργείο Παιδείας της Βρετανίας για να εκπαιδεύσει τους καθηγητές, ώστε με τη σειρά τους, και από την επόμενη σχολική χρονιά, να εφαρμόσουν σε μαθητές και μαθήτριες 11 χρόνων «ειδικές τεχνικές συμπεριφοράς», που θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και θα βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους. Το πρώτο τέτοιο πρόγραμμα «σεμιναρίων ευτυχίας» θα εφαρμοστεί πειραματικά σε γυμνάσια της χώρας, όπου το ένα τρίτο των παιδιών εφηβικής ηλικίας δηλώνουν πως έχουν βιώσει κατάθλιψη. Απελπιστική περιγράφεται η κατάσταση στην περιφέρεια του Νότιου Τάινσαϊντ, όπου το 10% των παιδιών σε οποιοδήποτε σχολείο πιστεύεται (βάσει ανάλυσης στατιστικών στοιχείων και όχι με εξέταση) πως πάσχουν από βαριά κατάθλιψη, που σημαίνει ότι βιώνουν παρατεταμένα διαστήματα στενοχώριας και απόγνωσης και φτάνουν ακόμα και σε σκέψεις για αυτοκτονία.

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ του κ. Σέλιγκμαν περιλαμβάνει μαθήματα ενδυνάμωσης της αυτοπεποίθησης, ειδικές συνεδρίες για υποστήριξη παιδιών που οι γονείς τους δεν έχουν καλές σχέσεις μεταξύ τους, ακόμα και τεχνικές χαλάρωσης και «διαπραγματευτικής ικανότητας». Ο δρ Νικ Μπέιλις (Nick Baylis), 36 χρόνων, είναι ψυχολόγος και επικεφαλής του «Ινστιτούτου Ευζωΐας» στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ (www.CambridgeWellbeing.org). Πιστεύει ότι τα σχολεία σήμερα ρίχνουν όλη την προσοχή τους «στα διασπαστικά και απείθαρχα παιδιά», λόγω κυρίως της εθνικής εμμονής και υστερίας στη λεγόμενη «αντικοινωνική συμπεριφορά». Αυτό, λέει, έχει ως αποτέλεσμα να μην ασχολείται κανείς με τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών, που μπορεί να είναι απείθαρχοι, αλλά παλεύουν αβοήθητοι να αντιμετωπίσουν το έντονο στρες που σχεδόν καθημερινά βιώνουν. Πριν από 2 μήνες περίπου σε ένα συνέδριο παιδοψυχολογίας στη Γαλλία, μία σύνεδρος έλεγε χαρακτηριστικά ότι συχνά οι δάσκαλοι επιπλήττουν και τιμωρούν το παιδί που χαζεύει έξω από το παράθυρο «και όμως το παιδί αυτό είναι πολύ πιθανόν να είναι ή να γίνει καταθλιπτικό κι, επομένως, βοήθεια χρειάζεται και όχι απόρριψη».

Ο δρ ΣΕΛΙΓΚΜΑΝ περιγράφει τον εαυτό του ως «ένα στρουμπουλό, προνομιούχο Εβραιόπουλο», που γύρω στα 13 του χρόνια, φοιτώντας σε ένα από τα ελίτ σχολεία της Αμερικής, άρχισε να γεύεται έντονα την απόρριψη από συμμαθητές, συμμαθήτριες (ιδίως) και δασκάλους. Θυμάται ότι εκείνη την εποχή η μόδα ήταν όλοι να μιλάνε πολύ και να αυτοεπιβεβαιώνονται μέσω της ικανότητάς τους να λένε πράγματα που ήταν ή που νόμιζαν πως ήταν έξυπνα. Επίσης, λέει, ήταν εποχή που ακόμα και οι μαθητές πίστευαν πως ήταν σε θέση να δίνουν συμβουλές για το κάθε τι. Εκείνος, αμυνόμενος προφανώς, γιατί ήταν «στην απ' έξω», ανέπτυξε ένα χάρισμά του, που δεν είχε πολυεκτιμήσει πριν. Το χάρισμα τού να μπορεί να ακούει τους άλλους. Έτσι, σιγά σιγά άρχισε να αποκτά φίλους. Και κυρίως, φίλες. Γιατί κανένας τότε (αλλά και τώρα ακόμα) δεν άκουγε. Όλοι μιλούσαν. Όλοι ήθελαν κάτι να πουν. Αυτό το ταλέντο του, διαβάζουμε σε μία από τις πολλές βιογραφίες του, τον έφερε σ' αυτόν τον χώρο που υπηρετεί σήμερα.

84η η Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη της ευτυχίας

Χάρης Καρανίκας, εφ. Τα Νέα, 1/8/2006

THN 84H ΘΕΣΗ κατέχει η Ελλάδα ανάμεσα σε 178 χώρες που συμπεριελήφθησαν στην τελευταία παγκόσμια έρευνα για την ευτυχία στον πλανήτη.

Ακριβώς πάνω από τη χώρα μας, στην 83η θέση, βρίσκεται η Κούβα και αμέσως μετά ακολουθεί η Νικαράγουα. Την πρώτη θέση στην έρευνα για την παγκόσμια ευτυχία καταλαμβάνει η Δανία και την τελευταία το Μπουρούντι.

Δεδομένα από 100 μελέτες

Ο δρ Άντριαν Γουάιτ, κοινωνικός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Λέστερ και επικεφαλής της έρευνας που δημιούργησε τον πρώτο «παγκόσμιο χάρτη της ευτυχίας», ανέλυσε τα δεδομένα από 100 μελέτες που αφορούσαν την ποιότητα της ζωής, ενώ άντλησε στοιχεία για το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, τον μέσο όρο διαβίωσης, καθώς και για την πρόσβαση στην εκπαίδευση από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Επιπλέον, βασίστηκε στις απαντήσεις 80.000 πολιτών απ' όλο τον κόσμο ώστε να διασταυρώσει τα αποτελέσματα και όπου χρειαζόταν να προχωρήσει σε αλλαγές.

«Υπάρχει η άποψη ότι το καπιταλιστικό σύστημα οδηγεί στη δυστυχία», λέει ο κοινωνικός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Λέστερ. «Όμως, όταν οι άνθρωποι ερωτώνται αν είναι ευτυχισμένοι με τις ζωές τους οι πολίτες χωρών με καλό σύστημα υγείας, υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι πιθανότερο να απαντήσουν ότι είναι ευτυχισμένοι».

Πολιτικό ενδιαφέρον

Σύμφωνα με τον ερευνητή, η έννοια της «ποιότητας ζωής» είναι ένας από τους μεγαλύτερους τομείς ερευνών για τους ψυχολόγους και τους οικονομολόγους. «Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα συνεχώς αυξανόμενο πολιτικό ενδιαφέρον για τέτοιου είδους έρευνες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εθνικοί δείκτες σε σχέση με το κατά κεφαλήν εισόδημα», λέει ο δρ Γουάιτ. Ο ίδιος, ωστόσο, παραδέχθηκε ότι οι δείκτες ευτυχίας από προηγούμενες μελέτες που συμπεριέλαβε στην έρευνά του μπορεί να μην είναι ιδανικοί, όμως είναι κοινώς αποδεκτοί.

«Το στρες της σύγχρονης ζωής, καθώς και το άγχος της ηλικίας, μοιάζουν να είναι ήσσονος σημασίας αν συγκριθούν με την υγεία, την οικονομική κατάσταση και τις ανάγκες για εκπαίδευση», επισημαίνει ο δρ Γουάιτ.

Αναλυτικά η έρευνα για την ευτυχία στις χώρες του πλανήτη στο http://www.tanea.gr/docs/happiness.pdf

Ευτυχία, η νέα (υποχρεωτική) θρησκεία

Αριστοτελία Πελώνη, εφ. Τα Νέα, 12/7/2006

Πώς μια θεμιτή επιδίωξη κατέληξε να γίνει συλλογική εμμονή; Ο Πασκάλ Mπρυκνέρ είχε δίκιο όταν μιλούσε για «τρομοκρατία της ευτυχίας»; Οι ειδικοί πάντως μιλούν για μια νέα θρησκεία

Τι είναι, λοιπόν, η ευτυχία; Έχει την ίδια έννοια για όλους τους ανθρώπους; Και πού βρίσκεται; Στο χρήμα; Στην προσωπική επιτυχία; Στις απολαύσεις; Σε αυτό που έχουμε ή σε αυτό που είμαστε; Μήπως κατέληξε να γίνει εμμονή του σύγχρονου ανθρώπου, ώστε να μιλάμε γι' αυτό που ο συγγραφέας Πασκάλ Μπρυκνέρ ονόμασε «τρομοκρατία της ευτυχίας»;

«H ευτυχία σήμερα συνδέεται με κατοχή πραγμάτων. Δεν συνδέεται με την επικούρεια γαλήνη, αλλά με την ένταση· μια ένταση, όμως, στην οποία οι άνθρωποι δεν δίνονται ολοκληρωτικά, αλλά μόνο με ένα κομμάτι του εαυτού τους. Όπως, για παράδειγμα, στην ερωτική εμπειρία που δύσκολα βρίσκουμε πια περιπτώσεις ολοκληρωτικού πάθους» παρατηρεί στα «NEA» ο καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλης Καραποστόλης. «Με όλες αυτές τις περικοπές έχουν περικοπεί τα φόντα του ανθρώπου, οι δυνάμεις του να επιχειρήσει οτιδήποτε ενέχει τον κίνδυνο της αποτυχίας».

Βασίλης Καραποστόλης

Το Βρετανικό Κολέγιο του Ουέλινγκτον αποφάσισε να εντάξει στο πρόγραμμά του κι ένα μάθημα για την ευτυχία, την "επιστήμη της ευημερίας", με στόχο να διδάξει στους μαθητές πώς να είναι ευτυχισμένοι μέσα από την εφαρμογή της θετικής ψυχολογίας. «Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε ένα είδος νεο-αναλφαβητισμού, ο οποίος δεν συνδυάζεται με τη διάθεση για πειράματα και το περιπετειώδες, και αργά ή γρήγορα οδηγεί απλώς στη χρήση συνταγών. Είναι υπερβολικό κάτι τέτοιο για τους μαθητές, αφού πρέπει να δοκιμάσουν και την απογοήτευση και την αποτυχία πριν μάθουν να κατευθύνονται προς το ευτυχές αποτέλεσμα. Περικόπτεται η διάθεση για την περιπέτεια και τη δοκιμή», σχολιάζει ο καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλης Καραποστόλης. Σύμφωνα με τους θετικούς ψυχολόγους, πάντως, μόλις ο άνθρωπος ξεφύγει από τη φτώχεια, ο βασικός παράγοντας που μπορεί να τον οδηγήσει στην ευτυχία είναι το «σημείο εκκίνησης», ένα φυσικό επίπεδο ευτυχίας το οποίο σε μεγάλο βαθμό κληρονομείται.

Αφότου, από τον Διαφωτισμό κι ύστερα, οι κοινωνίες επωμίστηκαν το έργο κατάκτησης της ευτυχίας - και ο παράδεισος που ο χριστιανισμός είχε μεταθέσει στην ουράνια αταξική κοινωνία επέστρεψε στη γη - στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα στην Ευρώπη εκδηλώθηκε ένας πυρετώδης ενθουσιασμός και μια υπέρμετρη αισιοδοξία όπου ακόμη και η απλή αναφορά στη δυστυχία εθεωρείτο σαν κάτι αναχρονιστικό, αν όχι χυδαίο.

«H αρχαιότητα ζούσε με την ελπίδα αναίρεσης του πόνου, ο χριστιανισμός με τον εκθειασμό του, εμείς ζούμε με την άρνησή του, τον αποφεύγουμε σαν μάστιγα», γράφει ο Πασκάλ Μπρυκνέρ στην «H αέναη ευφορία». «Ο θάνατος, ο πόνος, η αρρώστια έγιναν τα μεγάλα αδιανόητα της σύγχρονης λαϊκής ιδεολογίας κι έχουν πια αποκτήσει τη θέση του απορρίμματος».

«Πολλοί άνθρωποι έχουν ένα ιδανικό ευτυχίας που δεν έχει σχέση με την επιθυμία», λέει στα «NEA» ο διάσημος Γάλλος ψυχαναλυτής Μαρκ Στρως

ΑΥΞΗΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«Συνταγές αντί εμπειρίας»

Τελευταία, σημειώνεται εκδοτική έκρηξη σε συνταγές και μαγικές φόρμουλες κατάκτησης της ευτυχίας ανά τον κόσμο. «Υπάρχει μια τάση παροχής βιοσυνταγολογίων με οδηγίες και συμβουλές όχι μόνο για ζητήματα που είναι φυσικό να τα αγνοεί κανείς, αλλά κυρίως για θέματα που η ίδια η εμπειρία των ανθρώπων θα έπρεπε να υπαγορεύσει τι είναι ορθό και τι λάθος. Οι οδηγίες αυτές έρχονται να υποκαταστήσουν την εμπειρία», λέει ο καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλης Καραποστόλης.

«Σαν να οδηγείς μόνο με ζώνη ασφαλείας»

«H ευτυχία είναι μια υποχρέωση σήμερα, όπως το να είσαι σε καλή υγεία, να μην καπνίζεις, να μην κάνεις έρωτα χωρίς προφυλακτικό, να μην οδηγείς χωρίς ζώνη ασφαλείας», λέει στα «NEA» ο Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Μαρκ Στρως, μαθητής του Ζακ Λακάν, ιδρυτικό μέλος της Διεθνούς Σχολής Ψυχανάλυσης των Φόρουμ του Λακανικού Πεδίου. «Αν δεν είσαι ευτυχισμένος, σημαίνει ότι χρειάζεσαι ψυχίατρο. Υπάρχουν τόσες πολλές προσφορές στο σούπερ μάρκετ ευημερίας στο οποίο ζούμε, που το να μην είσαι ευτυχής σημαίνει ότι είσαι ανίκανος να επιλέξεις τι χρειάζεσαι». Για τη μόδα της έκδοσης βιβλίων με συμβουλές αυτοβοήθειας για την ευτυχία, ο Στρως επισημαίνει ότι «συνεισφέρουν στην ιδέα ότι οι άλλοι είναι ευτυχισμένοι ή καταφέρνουν να είναι. Καθένας από μας πρέπει να πιστεύει ότι οι άλλοι είναι ευτυχισμένοι. Όπως ο γυμνός βασιλιάς». Στην ψυχανάλυση τα πράγματα είναι διαφορετικά. «Δεν μιλάμε για ευτυχία, που στην ψυχανάλυση δεν σημαίνει τίποτα εκτός από το να μην μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει τα ιδανικά του και, άρα, να είναι ανικανοποίητος. Μιλάμε για επιθυμία και, βέβαια, επιθυμία και ευτυχία δεν σημαίνουν το ίδιο πράγμα».

Τι είναι για μένα...

Σταμάτης Φασουλής:«Ευτυχία είναι να αγαπάω, να μ' αγαπάνε και να δουλεύω σαν να κάνω διακοπές».

Γιώργος Νταλάρας: «Δεν είναι για πάντα, είναι για ώρες, για στιγμές, για μέρες, για να την ξεχωρίζω. Είναι η μουσική, η φύση, τα λόγια της Άννας, το γέλιο της Γιωργιάνας».

Βαγγέλης Ραπτόπουλος: «Ευτυχία είναι οτιδήποτε από τα πράγματα στα οποία είμαι αφοσιωμένος, όπως η σχέση με τους οικείους μου, με τη δουλειά, που δεν είναι απλό επάγγελμα. Τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να παίρνω ευτυχία από απλά πράγματα, όπως μια ωραία μέρα ή ένα ωραίο τοπίο. Ζούμε με τόσο ανώμαλο τρόπο πια που πρέπει να εξασκηθείς για να το πετύχεις αυτό».

Λουκία Ρικάκη: «Να επιτρέπεις στην ανυπότακτη φύση σου να ανακαλύπτει και να απολαμβάνει».

Σταμάτης Κραουνάκης: «Να κοιμάσαιήσυχος και να ξυπνάς με χαρά για τη ζωή».

INFO

Andre Comte-Sponville-Arlette Farge-Jean Delumeau, «H ωραιότερη ιστορία της ευτυχίας», Εκδ. Κριτική, τιμή: 9,50 ευρώ.

*Πασκάλ Μπρυκνέρ, «H αέναη ευφορία. Δοκίμιο για το καθήκον της ευτυχίας», Εκδ. Αστάρτη, τιμή:16,72 ευρώ.

Tα ηλεκτρικά κουμπιά της ευτυχίας

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου, εφ. Τα Νέα, 27/5/2006

Aπό τα πειράματα στις δεκαετίες του '50 - '60 και τις θεαματικές μεταφορές στο σελουλόιντ, στον έλεγχο των ανθρώπινων συναισθημάτων

H επιστήμη μπορεί να επηρεάσει την εγκεφαλική λειτουργία

Ποιος είναι ο πιο σύντομος δρόμος για την ευτυχία; Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα την απάντηση, αλλά γνωρίζουν καλά ότι περνά μέσα από τον εγκέφαλο. Και τον αναζητούν στα εργαστήρια εδώ και αιώνες. Τελευταία, όμως, χάρη στην πρόοδο της επιστήμης στην απεικόνιση εγκεφάλου, τα βήματά τους έχουν πλησιάσει περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν.

Θεραπεία της κατάθλιψης με τοποθέτηση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο. Τα πρώτα βήματα έγιναν τη δεκαετία του '60

H φαρμακοβιομηχανία υπόσχεται θαύματα με τα σημερινά χάπια, ενώ οι νευροχειρουργοί επιχειρούν να επέμβουν απευθείας στο κέντρο ελέγχου της ευτυχίας. Σε σειρά πειραμάτων που έγιναν στις δεκαετίες του '50 και '60, ψυχολόγοι εντόπισαν με ακρίβεια τις ζώνες ευχαρίστησης στον εγκέφαλο, ξεκινώντας με αρουραίους και καταλήγοντας σε ανθρώπους.

Το 1954, οι Πίτερ Μίλνερ και Τζέιμς Ολντς έκαναν ένα πρωτοποριακό πείραμα σε αρουραίους εμφυτεύοντας ηλεκτρόδια στους εγκεφάλους τους. Όταν τους μετέδιδαν ένα ηλεκτρικό ερέθισμα στον εγκέφαλο, οι αρουραίοι ένιωθαν ευχαρίστηση και μερικές φορές έκσταση. Οι επιστήμονες είχαν μάθει στους αρουραίους να πατούν έναν διακόπτη, με τον οποίο έστελναν ένα ηλεκτρικό ρεύμα μικρής ισχύος στον εγκέφαλο. Τους άρεσε μάλιστα τόσο πολύ, που για να πάρουν τη «δόση» τους, ολοκλήρωναν πολύπλοκες πράξεις που τους ανέθεταν οι επιστήμονες, ενώ όταν είχαν τη δυνατότητα να πατήσουν οι ίδιοι οι αρουραίοι τον διακόπτη, το έκαναν μέχρι και 2.000 φορές την ώρα. Οι Ολντς και Μίλνερ συμπέραναν τότε ότι ανακάλυψαν της περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει τη συναισθηματική ικανοποίηση.

Τη δεκαετία του '60, ο ψυχίατρος Ρόμπερτ Χιθ από το Πανεπιστήμιο της Νέας Ορλεάνης έκανε το ίδιο πείραμα σε ανθρώπους βάζοντας ηλεκτρόδια στους εγκεφάλους τους. Στόχος του η θεραπεία της κατάθλιψης, του πόνου και του εθισμού. Όταν τους προκαλούσε ηλεκτροσόκ μικρής ισχύος, οι ασθενείς ένιωθαν καλά. Όταν αναλάμβαναν οι ίδιοι τον έλεγχο του διακόπτη, τον πατούσαν συνέχεια, φτάνοντας τις 1.000 φορές την ώρα. Όταν σταματούσε το ηλεκτροσόκ, εξαφανιζόταν το αίσθημα ευφορίας.

Νίκησαν τον πόνο. Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν κάνει μεγάλες προόδους στον τομέα του εγκεφάλου και οι γιατροί έχουν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους στη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον και την καταπολέμηση του πόνου. Ο Ρόμπερτ Μάθιους έχασε το πόδι του σε δυστύχημα αλλά ένιωθε έντονο πόνο για πολύ καιρό. «H ευτυχία μου είχε χαθεί. Δεν μπορούσα να σκεφτώ ούτε την οικογένειά μου ούτε τη δουλειά μου». Ο πόνος του μειώθηκε δραστικά και η ζωή του έγινε καλύτερη με τη βοήθεια του νευροχειρουρχού Τίπου Αζίζ στην Αγγλία. Ο καθηγητής τα κατάφερε εμφυτεύοντας ένα ηλεκτρόδιο στον εγκέφαλό του, που έχει τη δυνατότητα να τον κάνει ευτυχισμένο. Το ηλεκτρόδιο ελέγχεται από ένα διακόπτη που έχει στον θώρακα. Ο Ρόμπερτ μπορεί να ελέγχει τα βολτ που φτάνουν στον εγκέφαλό του και να μειώσει τον πόνο του. «Στην αρχή ανησυχούσα γιατί θα μου έβαζαν κάτι ξένο μέσα στο κεφάλι μου, αλλά τώρα άλλαξα γνώμη. Το σύστημα δουλεύει ικανοποιητικά και μπορώ να ξαναζήσω τη ζωή μου χωρίς να υποφέρω τόσο».

Μπορεί όμως αυτό να είναι το μονοπάτι που οδηγεί στην ευτυχία με τεχνητές μεθόδους; Ο Μόρτεν Κρίνγκελμπαχ, νευροχειρουργός στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, πιστεύει ότι είμαστε ακόμα πολύ μακριά. «Δεν νομίζω ότι μπορούμε να βάλουμε ένα ηλεκτρόδιο στο μυαλό και να κάνουμε για πάντα τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Μόνο αλλάζοντας τις συνθήκες ζωής και τη νοοτροπία τους μπορεί να γίνει αυτό».

Ο καθηγητής δέχεται ότι μπορούμε να προκαλέσουμε ευχάριστα συναισθήματα στο εργαστήριο. Αλλά η προτεραιότητα της επιστήμης είναι η ανακούφιση από τον πόνο και η θεραπεία της κατάθλιψης. Όμως αν ο Ρόμπερτ Μάθιους είχε την ευκαιρία να γυρίσει τον διακόπτη και να νιώσει ευτυχισμένος, δεν θα είχε κανένα δισταγμό.

Το «Μάτριξ» μπορεί να βγει αληθινό

Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, οι επιστήμονες αναζητούν τις περιοχές του εγκεφάλου που κρατούν τα κλειδιά της ευτυχίας μελετώντας ακόμα και τις πρακτικές των βουδιστών μοναχών

H δύναμη του διαλογισμού

Στις έρευνές τους, οι επιστήμονες δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις μεθόδους των Βουδιστών μοναχών. Ο Δαλάι Λάμα λέει ότι ο διαλογισμός είναι μία μέθοδος που μπορεί να βάλει τον άνθρωπο στο μονοπάτι της ευτυχίας κι έχει θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των ειδικών για να μελετήσουν τον εγκέφαλό του.

Αν κάποιος ορίζει την ευτυχία ως την ευχαρίστηση που πετυχαίνουμε χωρίς την επιθυμία, δηλαδή μια κατάσταση ικανοποίησης και αταραξίας, τότε οι Βουδιστές μοναχοί είναι οι πλέον κατάλληλοι για να ρίξουν φως στα μυστικά της ευτυχίας, αφού φτάνουν σε αυτό το στάδιο με τον διαλογισμό. Και οι επιστήμονες ίσως καταφέρουν να βρουν τους τρόπους για να γίνεται κανείς ευτυχισμένος επεμβαίνοντας στις περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τόσο την ευχαρίστηση όσο και την επιθυμία.

Να διδαχθεί η ευτυχία;

Βασίλης Καραποστόλης, εφ. Τα Νέα, 4/5/2006

Ένα ειδικό μάθημα στα σχολεία

Ήρθε προ ημερών η είδηση πως σ' ένα σχολείο λίγο έξω από το Λονδίνο εντάχθηκε στο πρόγραμμα διδασκαλίας και ένα μάθημα για την ευτυχία. Μία φορά την εβδομάδα, έφηβοι 14-16 χρόνων θα ακούνε από τους δασκάλους τους «πώς θα επιτυγχάνουν την ψυχική ισορροπία» και «πώς θα αλληλεπιδρούν σωστά με τους άλλους». Ώστε αυτό έλειπε από τη διδακτέα ύλη! Ασκήσεις πάνω στην «ισορροπία», τεστ για την «αλληλεπίδραση».

H ιδέα θεωρήθηκε ενδιαφέρουσα. Πιθανόν να εισαχθεί σύντομα και στη χώρα μας, όπως εισάγονται και τα διάφορα ηρεμιστικά χάπια. Τι άραγε οδήγησε στην παρασκευή αυτής της συνταγής; Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, την αφορμή έδωσε η διαπίστωση - βασισμένη σε σχετικές έρευνες - πως οι τρέχουσες επιδιώξεις των νέων (η απόκτηση χρημάτων, υλικών αγαθών και η είσοδος στη δημοσιότητα) τους θέτουν από πολύ νωρίς σε μια τροχιά γεμάτη αναστατώσεις και διαψεύσεις. Δεν είναι αυτό η ευτυχία, τους λένε στο σχολείο. Είναι το να ισορροπούν ανάμεσα στο τι θέλουν και τι μπορούν να πάρουν. Χρειάζεται επίσης να λαμβάνουν υπ' όψιν τους το γεγονός ότι οι επιθυμίες τους περνούν αναγκαστικά από την ανοχή ή την έγκριση των άλλων.

Με δυο λόγια, προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά τη διαπραγμάτευση. Τέτοιος φτωχός και συμβιβαστικός ορισμός της ευτυχίας μόνο από μια εποχή μικρεμπορίου θα μπορούσε να βγει. Συνιστούν στους αρχάριους οδοιπόρους τον διστακτικό βηματισμό, τους εξηγούν πως ανά πάσα στιγμή είναι δυνατόν η απόρριψη να τους χτυπήσει κατακέφαλα. Έτσι η πορεία αρχίζει μ' ένα μούδιασμα. Αντίθετα, αν μέσα στα ίδια τα σχολεία υποστηριζόταν με ζήλο η εργασία δασκάλων και μαθητών, η δειλία θα υποχωρούσε. Τότε η γνώση θα γεννούσε τη δική της χαρά, αυτήν που ό,τι και να της τύχει το αντέχει και το ξεπερνά.

Εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Στο ότι καθώς το σχολείο παύει να πιστεύει στη δύναμή του, μεταφέρει στους μαθητές μια λιπόψυχη στάση εντελώς αφύσικη για την ηλικία τους. Δεν φέρνουν ευτυχία τα υλικά αγαθά, τους λένε, αλλά μ' έναν τρόπο που δεν πείθει αφού δεν αντιπροτείνει κάτι ριζικά διαφορετικό. Και το παράδοξο είναι πως ακριβώς αυτό το διαφορετικό βρίσκεται μπροστά τους, πλανιέται ανάμεσα στον πίνακα και τα θρανία. Είναι η λανθάνουσα όρεξη για διερεύνηση του κόσμου. Ένα εύφλεκτο αέριο που ανάβει κάθε φορά που ακούγεται μέσα στην τάξη μια εύστοχη παρατήρηση, μια διεισδυτική απορία.

Δεν έχει καμιά σχέση αυτό με όσα συνήθως προτείνονται στους μαθητές. Διάβασμα αυτών που πρέπει, μεθοδική προετοιμασία για τις εξετάσεις. Με αυτές τις νουθεσίες έφθασε η εκπαίδευση να εξισώνεται μ' ένα εργαλείο, κι αυτό το εργαλείο να σκουριάζει πιο γρήγορα απ' ό,τι περίμεναν τόσο οι κατασκευαστές όσο και οι χρήστες του. Ενώ θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερο περιθώριο στην αναζήτηση. Το απαιτεί η νεότητα αυτό το ρίσκο και αυτή τη μέθη τού να ψάχνεις, ξεχνώντας από πού ξεκίνησες. H φάση του πειραματισμού της ύπαρξης. Σήμερα, συμβουλεύουν την κατάργηση αυτής της εκκρεμότητας και το πέρασμα απ' ευθείας στην «προσαρμογή».

H νεολαία όμως υποφέρει από την έλλειψη και της παραμικρής περιπέτειας. Στερείται της ευκαιρίας να ξεφύγει από τις διαφημίσεις που την κολακεύουν, από τις οδηγίες για την «έξυπνη» συμπεριφορά και τη γρήγορη ανάδειξη, να ξεφύγει και να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω της. Ποιος θα τολμήσει να πει στους νεώτερους ότι όταν καταλαβαίνουν τον κόσμο, αντί να τον χειρίζονται απλώς, παίρνουν την καλύτερη γεύση του; Ας δαγκώσουν λοιπόν το μήλο κι ας πουν αν είναι ξινό, στυφό, μισοσάπιο ή γλυκό. Κάθε γεύση είναι ιδιαίτερη και καμιά άχρηστη. Αρκεί να ξέρουν να βρίσκουν νόημα στο να τις δοκιμάζουν, να μην τις αποφεύγουν και ακόμη, φτύνοντας το κουκούτσι, να δέχονται τις αποτυχίες ως πρόκληση.

Το γεγονός ότι σπάνια στις μέρες μας οι νέοι διεγείρονται από προκλήσεις, τους κάνει κατά βάθος να ντρέπονται. Δεν είναι φυσικά δικό τους το φταίξιμο που η ζωή τους παρουσιάζεται έτσι πλαδαρή και βαρετή παρά τα χίλια χρώματά της. Κι όσο φροντιστήριο και να τους κάνουν για το πώς θα ξετυλίγουν το πολύχρωμο πακέτο, πάλι θα πλήττουν. Ένα προαίσθημα τούς ειδοποιεί για το χειρότερο: πως μέσα στο κουτί υπάρχει ένα μήλο από σκέτη φλούδα. Εδώ και καιρό η σάρκα του έχει φαγωθεί.

O δείκτης... της ευτυχίας

Γιώργος Αγγελόπουλος, εφ. Τα Νέα, 11/1/2005

Kορυφαίοι ειδικοί μελετούν τα «οικονομικά» της

Γιατί άραγε ενώ η οικονομική παραγωγή μιας χώρας αυξάνεται, οι κάτοικοί της δεν γίνονται πιο ευτυχισμένοι; Κι αν αυτό συμβαίνει, μήπως θα πρέπει οι κυβερνήσεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους να κρατούν ψηλά το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν;

H επιστήμη της οικονομίας τα τελευταία χρόνια ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για το ζήτημα της ευτυχίας. Τον ερχόμενο χρόνο, μάς πληροφορούν οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», μια ομάδα με επικεφαλής έναν νομπελίστα της Οικονομίας σχεδιάζει να ανακοινώσει έναν δείκτη που μετρά την ευτυχία των ανθρώπων σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Σύμφωνα με την ομάδα, ο δείκτης αυτός θα αποτελέσει έναν κρίσιμης σημασίας μετρητή της προόδου μιας χώρας. Ο Ντάνιελ Κάνεμαν, ο καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Πρίνστον που μοιράστηκε το 2002 το Νόμπελ Οικονομίας με τον ʼλαν Κρούγκερ, καθηγητή Οικονομίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, επεξεργάστηκε μια «εκτίμηση της εθνικής ευημερίας» με στόχο να προσφέρει μια εικόνα για το πόσο ευτυχείς είναι οι άνθρωποι. Τα «οικονομικά της ευτυχίας» δεν περιλαμβάνονται ακόμη στα εγχειρίδια της Οικονομίας, ωστόσο αυτό είναι πιθανό να γίνει, καθώς η σχέση της αύξησης του εισοδήματος με την ευτυχία έχει εξασθενήσει. Και μια ακριβής μέτρηση της ευημερίας έχει προοπτικές ευρείας εφαρμογής σε επιχειρήσεις και κυβερνήσεις.

Τα συμπεράσματα

Το αμερικανικό ινστιτούτο δημοσκοπήσεων και συμβούλων επιχειρήσεων Gallup έχει προσλάβει κορυφαίους ακαδημαϊκούς, για να ερευνήσουν το πώς μπορεί να μετρηθεί η ευημερία. Εδώ και χρόνια οι εταιρείες λένε πως ο σπουδαιότερος πόρος τους είναι οι εργαζόμενοί τους. «Τώρα φαίνεται πως το εννοούν πράγματι» λέει ο Τζιμ Κλίφτον, διευθυντής του Gallup. Και «Αν το ηθικό των εργαζομένων σε μια εμπορική επιχείρηση είναι χαμηλό, τονίζει, θα σημειωθούν κλοπές στα καταστήματά της, περισσότεροι υπάλληλοι θα λείπουν με αναρρωτική άδεια και οι πωλήσεις θα είναι χαμηλότερες».

Οι πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων H BPETANIKH κυβέρνηση είχε δημοσιεύσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 2002 μια έκθεση με τίτλο «Ικανοποίηση από τη ζωή», στην οποία υπογραμμιζόταν πως «δικαιολογείται επέμβαση του κράτους με στόχο την αύξηση της ικανοποίησης από τη ζωή».

Στις ΗΠΑ, η έρευνα του καθηγητή Κάνεμαν για την καθιέρωση ενός εθνικού δείκτη ευημερίας χρηματοδοτείται εν μέρει από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

H οικονομική παραγωγή όπως την μετρά το ΑΕΠ έχει αυξηθεί κάθετα τις τελευταίες δεκαετίες στις αναπτυγμένες οικονομίες, αλλά οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει σημαντικά ευτυχέστεροι. Αν η σχέση ανάμεσα στο ΑΕΠ και την ευτυχία δεν υφίσταται πλέον, τότε αμφισβητείται ένας από τους βασικούς στόχους κάθε κυβερνητικής πολιτικής, δηλαδή το να παραμένει το ΑΕΠ σε ανοδική πορεία. Είναι ένας λόγος για τον οποίο οι οικονομολόγοι έχουν στρέψει την προσοχή τους στη μελέτη της ευτυχίας, που άλλοτε ανήκε στην αποκλειστική δικαιοδοσία της ψυχολογίας.

Γ'. Βιβλιογραφία

• Κοντ-Σπόνβιλ Αντρέ, Delumeau Jean, Farge Arlette, Η ωραιότερη ιστορία της ευτυχίας, εκδ. Κριτική, 2006, σελ. 192.
• Μπρυκνέρ Πασκάλ, Η αέναη ευφορία: Δοκίμιο για το καθήκον της ευτυχίας, εκδ. Αστάρτη, 2001, σελ. 311.