Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Λαϊκισμός

Α'. Σχεδιάγραμμα

Ορισμός: λαϊκισμός είναι η ιδεολογία ή στάση που εκφράζεται κυρίως στην πολιτική και στην τέχνη και που χαρακτηρίζεται από υπερβολική και μη αυθεντική λαϊκότητα (π.χ. H πολιτική της κυβέρνησης / της αντιπολίτευσης κυριαρχείται από φτηνό λαϊκισμό. Ο λαϊκισμός στην τέχνη πήρε τη μορφή της στείρας και συντηρητικής προσκόλλησης στη μεσαιωνική παράδοση. [λόγ. λαϊκ(ός) -ισμός μτφρδ. αγγλ. populism]

Β'. Κείμενα

Ο «λαός» και η δημοκρατία

Πανταζόπουλος Ανδρέας, εφ. Το Βήμα, 3/3/2013

Σε συνέντευξή του στο «Βήμα» της προηγούμενης Κυριακής (24/2/2012), ο σπουδαίος ιστορικός Τσβετάν Τοντόροφ έλεγε ότι ο λαϊκισμός «προτείνει δημαγωγικές και απατηλές λύσεις στα υπαρκτά προβλήματα του κόσμου». Και πρόσθετε ότι ειδικά σήμερα, απλουστεύει την πολυπλοκότητα των προβλημάτων και φορτώνει όλα τα δεινά στους ξένους, στους μετανάστες, όταν, βέβαια, θα προσθέταμε, δεν τα φορτώνει και στον «ιμπεριαλισμό», τη «νέα αποικιοκρατία», τη Λέσχη Μπίλντερμπεργκ, κ.ο.κ.

Από την πλευρά του, ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, στην περιεκτική μελέτη του «Ο νέος εθνικολαϊκισμός» (που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Επίκεντρο) διερευνά με συστηματικότητα τις ιδρυτικές αυταπάτες του λαϊκισμού, ακροδεξιού και ακροαριστερού, τα γνωρίσματά του: το πολεμικό του ύφος, το μανιχαϊκό του πνεύμα, τη μαγική του σκέψη (διαδίδοντας την ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να αλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη, αρκεί να υπάρχει «πολιτική βούληση»), τα πάγια εθνοκεντρικά του μοτίβα (σε τρόπο ώστε, θα λέγαμε, ο λαϊκισμός να είναι πάντα ένας εθνικολαϊκισμός), τη συνωμοσιολογία του, τη μνησικακία του, τις ενδεχόμενες ρατσιστικές του, αντισημιτικές και ισλαμόφοβες, εκτροπές. Ο λαϊκισμός, όπως υποστηρίζει ο Ταγκιέφ, απαντάται παντού, μπορούμε να τον συναντήσουμε και στη Δεξιά και την Αριστερά. Ο λαϊκισμός μπορεί να προσκολλάται στην οποιαδήποτε πολιτική ιδεολογία, παίρνοντας τα χαρακτηριστικά της. Παρά τις όποιες διαφορές τους, ο δεξιός και ο αριστερός λαϊκισμός συναντώνται τουλάχιστον σε ένα σημείο: στην προγραμματική ανευθυνότητα, στην εγγενή αδιαφορία τους να προτείνουν συγκεκριμένες και εφικτές λύσεις στα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα.

Είναι σαφές ότι η ανάδυση του λαϊκιστικών κομμάτων και κινημάτων, που παρατηρείται ιδιαίτερα σε μεταβατικές περιόδους, υποδεικνύει ένα μείζον πρόβλημα στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος: την απόσταση, την αποξένωση του λαού από τις ελίτ. Με την έννοια αυτή, ο λαϊκισμός μας δείχνει ένα μείζον πρόβλημα στη λειτουργία της δημοκρατίας, καλώντας τις δημοκρατικές δυνάμεις σε αναπροσανατολισμό, στην πλήρωση αυτού του κενού. Στην περίπτωση αυτή, ο λαϊκισμός μπορεί να λειτουργεί «θετικά», αφυπνιστικά, επισημαίνοντας τη ζωτική ανάγκη της ενσωμάτωσης του «λαού» στο πολιτικό σύστημα.

Αλλά στο σημείο αυτό αρχίζουν οι παρανοήσεις, σκόπιμες ή μη αδιάφορο από την άποψη της ανάλυσης. Διότι άλλο πράγμα είναι η υπόδειξη ενός προβλήματος και εντελώς άλλο ο εκθειασμός εκείνων που το εργαλειοποιούν και, πολύ περισσότερο, η εξύμνηση της κοσμοθέασής τους. Για τους λαϊκιστές και τους οπαδούς τους, όπως με οξυδέρκεια αναλύει ο Ταγκιέφ, ο λαός, πηγή κάθε εξουσίας σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, αγιοποιείται, οι θεσμοί επομένως μπορούν να παρακάμπτονται μπροστά στο ιερό καθήκον η «φωνή του λαού» πάντα να επιβάλλεται. Εξού και η έλξη που ασκεί σε δεξιούς και αριστερούς λαϊκιστές η αδιαμεσολάβητη έκφραση της λαϊκής βούλησης, το ιδεώδες της «άμεσης δημοκρατίας», που πάντα τη στρέφουν με πολεμικό τρόπο κατά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, θεωρώντας την ουσιαστικά πηγή αδιαφάνειας και πολιτικής διαφθοράς. Ο λαός του λαϊκισμού είναι πάντα ένας και ενιαίος, «αγνός» και «θύμα των ισχυρών» που διαρκώς τον επιβουλεύονται, στο εσωτερικό του δεν υπάρχει χώρος για διαφορές και διαιρέσεις. Και με κάθε αντίτιμο τέτοιος οφείλει να παραμείνει. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η διαφωνία, και πολύ περισσότερο η διχόνοια, το dissensus, που αποτελεί το βάθρο της δημοκρατικής πολιτικής, καταδικάζεται αυτομάτως ως προδοσία του λαού. Ετσι, η πολιτική αντικαθίσταται από την ηθική και η λαϊκιστική «πολιτική» γίνεται μια μηχανή παραγωγής προδοτών!

Οφείλουμε όμως να αναρωτηθούμε: αυτός είναι, πράγματι, ο «λαός» που προσιδιάζει σε ένα φιλελεύθερο-δημοκρατικό καθεστώς; Ο λαός της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι ένα ολοπαγές σώμα, αδιάβροχο στις έριδες, στις συγκρούσεις, αλλά και στην ανανεούμενη διαλογική ενότητα που προκύπτει από αυτές; Ενας τέτοιος λαός είναι μια εκούσια κατασκευή των λαϊκιστικών ελίτ, δεξιών ή αριστερών, οι οποίες, εργαλειοποιώντας κοινωνικές προσδοκίες ή φόβους, και θέτοντας τον λαό πάντα υπεράνω των θεσμών, εξυπηρετούν τα δικά τους σχέδια. Εξ αντικειμένου, ένας τέτοιος λαός ρέπει προς τη μία ή την άλλη μορφή αυταρχισμού ή και ολοκληρωτισμού, τα ιστορικά παραδείγματα επ' αυτού είναι πολλά.

Άρα ο λαϊκισμός δεν μπορεί να αποτελεί λύση στο μείζον πράγματι πρόβλημα αξιοπιστίας που αντιμετωπίζει το πολιτικό σύστημα. Οποιος καλοπροαίρετα πιστεύει ότι ο λαϊκισμός είναι η λύση, δεν έχει παρά να αναρωτηθεί αν με αυτή του την πίστη δεν δικαιώνει ηθικά και πολιτικά όλους τους σημερινούς ακροδεξιούς λαϊκισμούς στην Ευρώπη! Γιατί και αυτοί οι λαϊκισμοί «σύμπτωμα» είναι δημοκρατικών καθεστώτων που καταγράφουν τα δικά τους ελλείμματα εμπιστοσύνης και αντιπροσώπευσης. Γνωστή η ένσταση: ο αριστερός λαϊκισμός είναι «αλλιώς», καθ' ότι αξιακά ουμανιστικός, κ.λπ. Πρόκειται όμως για μια ιδεολογική πεποίθηση που αποκρύπτει τα πάγια χαρακτηριστικά του λαϊκισμού, αριστερού ή δεξιού, τον εθνικισμό του, τη συνωμοσιολογία του, τη μνησικακία του, τον μανιχαϊσμό του. Γιατί χωρίς αυτά τα χαρακτηριστικά, η αριστεροδεξιά λαϊκιστική κατασκευή του «λαού» πάει περίπατο...

* Ο κ. Ανδ. Πανταζόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο ΑΠΘ.

Τσβετάν Τοντόροφ: Ο λαϊκισμός παρασύρει σε δημαγωγικές και απατηλές λύσεις

Ζύγουρα Βίλη, εφ. Το Βήμα, 24/02/2013

Ο διακεκριμένος γάλλος φιλόσοφος μιλά για τους εσωτερικούς εχθρούς της δημοκρατίας και τονίζει ότι είναι θύμα των καταχρήσεών της

Από τι απειλείται στις μέρες μας η δημοκρατία; Για τον γνωστό γάλλο φιλόσοφο και θεωρητικό της λογοτεχνίας Τσβετάν Τοντόροφ η δημοκρατία σήμερα δεν κινδυνεύει από κάποια «εξωτερική απειλή», από τον φασισμό, τον κομμουνισμό ή ακόμη και την τρομοκρατία. Κινδυνεύει από τους ίδιους τους «εσωτερικούς εχθρούς» της, με την «ελευθερία να εκφυλίζεται σε τυραννία, να μεταμορφώνεται ο λαός σε μάζα και να εξελίσσεται η επιθυμία για πρόοδο σε πνεύμα σταυροφορίας». Με αφορμή το τελευταίο βιβλίο του υπό τον εύγλωττο τίτλο «Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (εκδόσεις Πατάκη), ο Τοντόροφ μάς μίλησε για τις «στρεβλώσεις» της σύγχρονης δημοκρατίας, τον λαϊκισμό, αλλά και τη βαθιά του πεποίθηση στη δυναμική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Όπως γράφετε στο βιβλίο σας, «η δημοκρατία ασθενεί λόγω των καταχρήσεών της: η ελευθερία γίνεται τυραννία, ο λαός μεταμορφώνεται σε μάζα. Η επιθυμία για πρόοδο εξελίσσεται σε φανατική σταυροφορία». Ποιες είναι εκείνες οι δυνάμεις που μας οδήγησαν σε αυτή την «ύβριν»;

«Το πολίτευμα της δημοκρατίας εμφανίζεται ως ισορροπία μεταξύ αρχών και αιτημάτων διαφορετικών, ισορροπία εκ των πραγμάτων εύθραυστη, η οποία υφίσταται τη δράση δυνάμεων που προσβλέπουν στην ηγεμονία τους. Ποτέ δεν υπήρξε "χρυσή εποχή" για τη δημοκρατία, για την οποία θα έπρεπε να τρέφουμε κάποια νοσταλγία. Για παράδειγμα, επί μακρόν, η δημοκρατία απειλείτο από τον εθνικισμό: η επιβεβαίωση του έθνους ήταν αναγκαία έναντι της εξουσίας της μοναρχίας, ωστόσο όσον αφορά τις γείτονες χώρες μπορούσε να γεννήσει τον σοβινισμό, που είναι αντίθετος με το δημοκρατικό πνεύμα. Η εμφάνιση του καθένα ξεχωριστά από τους "εσωτερικούς εχθρούς" της έχει μία μοναδική εξήγηση, η οποία συνδέεται πάντα με την Ιστορία».

Πώς ορίζετε τον «πολιτικό μεσσιανισμό»; Πού βασίζεται;

«Ο θρησκευτικός μεσσιανισμός συνδέεται με την ελπίδα ότι η άφιξη του μεσσία θα εγκαθιδρύσει τον παράδεισο στη γη. Ο πολιτικός μεσσιανισμός μεταθέτει αυτό το αποτέλεσμα στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Χρησιμοποιώ τη συγκεκριμένη έκφραση για να περιγράψω κυρίως έναν τρόπο επέμβασης σε διεθνές επίπεδο, μια επέμβαση βασισμένη στην πεποίθηση ότι είναι κανείς ο θεματοφύλακας υπέρτατων αξιών, καθώς και του καθήκοντος να τις μοιραστεί με άλλα έθνη, ει δυνατόν διά της βίας. Οι σταυροφορίες, όπως και η κατάκτηση της Αμερικής, αποτελούν παραδείγματα του μεσσιανισμού. Στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία διακρίνω τρία μεγάλα ρεύματα πολιτικού μεσσιανισμού: την αποικιοκρατία κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, τη διάδοση του δόγματος του κομμουνισμού και τους σύγχρονους πολέμους εν ονόματι της δημοκρατίας».

Μπορείτε να ερμηνεύσετε «τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», «τις ανθρωπιστικές επιθέσεις» και τώρα τη γαλλική επέμβαση στο Μάλι υπό αυτό το πρίσμα;

«Βεβαίως, οι επίσημες δικαιολογίες που δίνονται γι' αυτές τις επεμβάσεις είναι ίδιες: "Εμείς είμαστε οι κατηχητές των καλών αξιών, της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Είμαστε λοιπόν εξουσιοδοτημένοι ή μάλλον καλύτερα υποχρεωμένοι να επέμβουμε στρατιωτικά για να τις επιβάλουμε και στους άλλους". Αυτή η θέση επιτρέπει να επικαλεστούμε μια ηθική ανωτερότητα έναντι εκείνων που δεν συμφωνούν μαζί μας, οι οποίοι κατηγορούνται για εγκληματική απάθεια και αδιαφορία για τα δεινά αθώων πληθυσμών. Οπως στον καιρό της αποικιοκρατίας η πεποίθηση ότι ήμασταν η ενσάρκωση ενός ανώτερου πολιτισμού δικαιολογούσε την επέμβαση, η οποία στόχευε στη διόρθωση των βαρβάρων».

Πιστεύετε ότι υπάρχει όντως ένα ιδεολογικό υπόβαθρο πίσω από τις αποφάσεις των πολιτικών ή πρόκειται απλώς για υποκρισία;

«Δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε αν αυτοί που προωθούν αυτές τις επεμβάσεις είναι υποκριτές ή ειλικρινείς. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτός ο τύπος δικαιολογίας είναι αποτελεσματικός, πολύ πιο αποτελεσματικός από το να λέγαμε: "Εχουμε ανάγκη να δημιουργήσουμε μια στρατιωτική βάση σε αυτή τη χώρα ή έχουμε ανάγκη να ελέγξουμε τα κοιτάσματα πετρελαίου κ.λπ.". Εξάλλου, δεν μπορούμε να εξαγάγουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα εξαπολύοντας πόλεμο κατά του αντιπάλου, δεν του φέρνουμε την ελευθερία αν για να το κάνουμε πρέπει πρώτα να τον υποτάξουμε. Δεν μπορούμε να πετύχουμε υψηλά ιδανικά με ταπεινά μέσα».

Πιστεύετε ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση αποτελεί έκφραση μιας άλλης μορφής πολιτικού μεσσιανισμού (π.χ. « διάσωσης» μέσω της τιμωρίας) ή αποτέλεσμα του νεοφιλελευθερισμού;

«Η οικονομική κρίση δεν προκλήθηκε από στρατιωτικές επεμβάσεις. Θα έλεγα ότι εδώ βρισκόμαστε όχι στη λογική του νεοσυντηρητισμού (που υπερασπίζεται τον πολιτικό μεσσιανισμό), αλλά του νεοφιλελευθερισμού».

Ποια είναι τα αποτελέσματα του νεοφιλελευθερισμού; Στο βιβλίο σας αναφέρετε, μεταξύ άλλων, το παράδειγμα της France Télecom (σ.σ.: μεταξύ 2008 και 2011 αυτοκτόνησαν πάνω από 60 εργαζόμενοι)...

«Ο νεοφιλελευθερισμός βασίζεται σε μια αμφισβητούμενη αντίληψη της ανθρώπινης φύσης, κατά την οποία η οικονομία είναι μια δραστηριότητα σαφώς διαχωρισμένη από όλες τις άλλες και επιπλέον είναι η πιο σημαντική απ' όλες. Αυτή η αντίληψη δικαιολογεί μια πολιτική η οποία υποτάσσει τη ζωή μιας κοινωνίας μόνο στα προστάγματα της οικονομίας.

Ωστόσο, όταν απασχολούμαστε με μια εργασία σε γενικές γραμμές συλλογική λαμβάνουμε σίγουρα αμοιβή σε χρήμα, αλλά επίσης και ικανοποίηση κοινωνικού τύπου, απαραίτητη για την ευημερία μας: την αναγνώριση, εκ μέρους του περίγυρού μας ότι απασχολούμαστε με μια δραστηριότητα την οποία η κοινωνία κρίνει χρήσιμη, τις φιλικές σχέσεις με τους συναδέλφους μας στη δουλειά, ένα αίσθημα αξιοπρέπειας. Αν το μόνο που μας απασχολεί είναι το οικονομικό αποτέλεσμα, καταστρέφουμε τα συγκεκριμένα κεκτημένα - εξίσου αναγκαία. Μια επιχείρηση πάντως δεν μπορεί να είναι φιλανθρωπικό ίδρυμα, για να ξεκινήσει πρέπει να είναι επικερδής. Πρέπει λοιπόν να βρούμε μια ισορροπία μεταξύ αυτών των συμπληρωματικών απαιτήσεων».

Από την άλλη, αναφέρεστε στον «κρατικό νεοφιλελευθερισμό». Πρόκειται για κάτι νέο, ή για τον ίδιο τον φιλελευθερισμό στην πιο ακραία μορφή του;

«Το κράτος οφείλει να εξισορροπεί τον εγωισμό των ατόμων, είναι ο θεματοφύλακας του κοινού συμφέροντος και του κοινού καλού. Ωστόσο, από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή από την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, η υπερφιλελεύθερη ιδεολογία τού έχει αναθέσει το "καθήκον" να κατεδαφίσει ό,τι έχει απομείνει από αυτή την έγνοια για το κοινό καλό, να περιορίσει όλα τα προσκόμματα στον ελεύθερο ανταγωνισμό και τη λογική της αγοράς. Κάποια αγαθά όμως είναι υπερασπίσιμα όχι επειδή είναι άμεσα επικερδή, αλλά επειδή είναι καλά για όλους, παραδείγματος χάρη η πρόνοια για την Υγεία ή την Παιδεία ή για τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αν το κράτος δεν κάνει τίποτα για να τα εξασφαλίσει ποιος θα το κάνει; Για να το κατορθώσει ωστόσο θα πρέπει να διαθέτει τα μέσα, πράγμα που σημαίνει κατ' αρχήν να μπορεί να συλλέγει τους φόρους που προβλέπονται για κάθε πολίτη που διαθέτει ένα εισόδημα».

Ο λαϊκισμός είναι ο άλλος «πειρασμός» της δημοκρατίας;

«Ο λαϊκισμός προτείνει λύσεις δημαγωγικές και απατηλές στα υπαρκτά προβλήματα του κόσμου. Ειδικά στις μέρες μας επιδιώκει να τον πείσει ότι όλα τα δεινά προέρχονται από τους ξένους που διαμένουν στην επικράτεια μιας χώρας. Επωφελείται ταυτοχρόνως από την περιπλοκότητα των προβλημάτων, των οποίων η λύση δεν είναι πάντα εύκολο να κατανοηθεί, και από την επίδραση των μέσων μαζικής επικοινωνίας - την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τον ισχυρό Τύπο - στον δημόσιο διάλογο. Οπως γνωρίζουμε από την εποχή του Σωκράτη άλλωστε, είναι οι ωραίοι ρήτορες αυτοί που παρασύρουν, όχι εκείνοι που αναζητούν με ειλικρίνεια την αλήθεια και τη δικαιοσύνη».

Πιστεύετε στη δυναμική της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πόσο δημοκρατική είναι μια ένωση όταν η διάκριση των εξουσιών, όπως ορίζεται από τον Μοντεσκιέ, δεν υφίσταται;

«Η Ευρωπαϊκή Ενωση του σήμερα δεν είναι μια λειτουργία πραγματικά δημοκρατική: δεν διευθύνεται από τους εκπροσώπους των λαών της Ευρώπης, αλλά από τους αρχηγούς των κρατών τους, με τα μεγάλα κράτη να ασκούν μεγαλύτερη επιρροή από τα μικρά. Θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε στον δρόμο του εκδημοκρατισμού με την απονομή περισσοτέρων εξουσιών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον δημοκρατικό αυτόν θεσμό, δίνοντάς του, παραδείγματος χάρη, τη δυνατότητα να εκλέγει τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος θα έπρεπε να είναι ταυτοχρόνως και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Πρέπει ωστόσο να έχουμε υπόψη μας ότι ακόμη και σε μια ιδανική δημοκρατία η μειοψηφία υποτάσσεται στις αποφάσεις της πλειοψηφίας - δημοκρατία δεν σημαίνει ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει, ότι έχει δικαιώματα, αλλά όχι και υποχρεώσεις. Εάν παρ' όλα αυτά υπερασπίζομαι διακαώς το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι γιατί μου φαίνεται ότι μόνο η οικοδόμηση ενός παράγοντα "ειδικού βάρους" όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να παίξει στη διεθνή σκηνή τον ρόλο του προστάτη για τον λαό της - έργο αδύνατο στο σημερινό κόσμο για μια εθνική κυβέρνηση, είτε πρόκειται για την κυβέρνηση της Ελλάδας είτε για εκείνη της Γαλλίας».

Ή δημοκρατία ή λαϊκισμός

Θάνος Λίποβατς*, εφ. Καθημερινή, 9/12/2012

Η σημερινή κρίση της κοινωνίας και των αξιών δυναμώνει φαινόμενα παραπλανητικά και επικίνδυνα. Ο λαϊκισμός ως φαινόμενο συνοδεύει στη δημοκρατία πάντα τα κόμματα και τα σωματεία. Σημαίνει πριν απ’ όλα την έκπτωση, τη φτήνια, τον δημαγωγικό εκτροχιασμό των θεσμών και των συνειδήσεων. Σε περίοδο κρίσης ο λαϊκισμός εντείνεται και οδηγεί σε φανατισμό και σε πόλωση, ιδιαίτερα σε χώρες και σε κοινωνικές ομάδες όπου κυριαρχεί ο ανορθολογισμός και ανεύθυνος, απλοϊκός συναισθηματισμός. Ο λαϊκισμός είναι σήμερα τόσο αποτέλεσμα όσο και αιτία της κρίσης. Πολλοί διανοούμενοι τον προτείνουν ωστόσο ως θεραπεία της κρίσης, αποσιωπώντας το ότι ήταν ο (δεξιός και ο αριστερός) λαϊκισμός των τελευταίων τριάντα ετών, ο οποίος επέφερε το σημερινό αδιέξοδο. Το πελατειακό σύστημα προνομίων, οι συντεχνίες στον δημόσιο και στον ιδιωτικό χώρο, η αδικία συνεπεία αυτού του συστήματος, η συρρίκνωση της οικονομικής παραγωγής, συνδέονται άμεσα με τον λαϊκισμό.

Εδώ και τριάντα χρόνια διαδόθηκε ευρύτατα σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού μια αλλοτριωμένη συνείδηση που κρύβεται πίσω από τη ναρκισσιστική αποθέωση του «λαού», που γίνεται έτσι ένα φετίχ, ένα είδωλο. Οι προνομιούχοι αυτού του καθεστώτος είναι εκείνοι που τώρα αντιδρούν πρακτικά και ιδεολογικά σε κάθε προσπάθεια ουσιαστικής αλλαγής του διαστρεβλωμένου κοινωνικού προτύπου. Εκμεταλλεύονται δε τη μοιρολατρία και την έλλειψη δημοκρατικής πολιτικής κουλτούρας πλατιών στρωμάτων, αλλά και τμημάτων της νεολαίας.

Η ρήση ότι «ο λαός είναι υπεράνω των θεσμών» δείχνει πόσο ο λαϊκισμός αντιβαίνει στην έννοια του κριτικά και ορθολογικά σκεπτόμενου πολίτη. Είναι βαθιά αντιδημοκρατικός καi αμφισβητεί τη δημοκρατική νομιμότητα με πράξεις περιφρόνησης του Νόμου, πίσω από πονόψυχες και αριστερίστικες φρασεολογίες, περί «τοκογλυφίας», «νέας κατοχής και δωσιλόγων» κ.λπ. Κυριαρχούν τα λόγια τα πολλά, τα κούφια, τα μεγάλα, η έκπτωση του νοήματος των λέξεων.

Πίσω από αυτά κρύβονται ο κοινωνικός φθόνος και ο ισοπεδωτισμός, η ασυδοσία και η αναξιοπιστία, η υστερία και η εμπάθεια, η αυθορμητιστική αυθαιρεσία και ανευθυνότητα, ο ανορθολογισμός και η διγλωσσία. Σήμερα ο λαϊκισμός προωθείται μέσα στο πλαίσιο του μεταμοντέρνου μηδενισμού, για τον οποίο δεν υπάρχουν αξίες, όπως η Δημοκρατία ή ο σεβασμός του Νόμου. Μιλάει επίσης για τη «μεταπολιτική» και τη «μεταπολιτική». Αυτοί που εξευτέλιζαν τη δημοκρατία όλα τα χρόνια παραπονιούνται τώρα ότι τους «απογοητεύει».

Ο αριστερός λαϊκισμός δεν είναι διαφορετικός από τον δεξιό. Εδώ ισχύει ένας «εκλεκτικός» εθνοκεντρισμός. Ο αντισημιτισμός ανθεί βέβαια σε όλους, όπως ο αντιευρωπαϊσμός και ο αντιγερμανισμός, καθώς και ο μικροαστικός φθόνος ενάντια στους «πλούσιους» (όχι απλά ενάντια στους φοροφυγάδες), ή η «συνωμοσιολογία». Ο δεξιός λαϊκισμός επικεντρώνεται επιπλέον στον ρατσισμό ενάντια στους μετανάστες, στους ομοφυλόφιλους και στους αλλόθρησκους.

Ο αριστερός λαϊκισμός, ανάμεσα στον μικροαστικό αναρχισμό και στον λενινιστικό ντεσιζιονισμό, επιμένει σε μια εξωπραγματική ολική άρνηση και κριτική σε κάθε αλλαγή, δαιμονοποιεί το Μνημόνιο, σαμποτάρει κάθε παραγωγική επένδυση, και δεν προτείνει καμία ρεαλιστική εναλλακτική λύση: η παραμονή στην Ευρώπη δίχως το Μνημόνιο δεν γίνεται. Αν έλθει στην εξουσία, θα οδηγήσει σε γενικευμένη ανομία, αναρχία και χρεοκοπία, η οποία τελικά θα οδηγήσει στη δικτατορία της φασιστικής δεξιάς.

Αυτό που πρέπει να γίνει είναι: ριζικές μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης και της οικονομίας, παραγωγικές επενδύσεις με στόχο τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό, αλλά και στον δημόσιο χώρο, αξιοπιστία στις σχέσεις με τους εταίρους μας.

* Ο κ. Θάνος Λίποβατς είναι ομότιμος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Οι σειρήνες του λαϊκισµού

Τηλέμαχος Χυτήρης*, εφ. Τα Νέα, 13/4/2011

Ποιοι και γιατί προτιµούν «ευχάριστα λόγια» αντί για την αλήθεια

…και γαρ τον άλλον χρόνον ειώθατε πάντας τους άλλους εκβάλλειν, πλην τους συναγορεύοντας ταις υµετέραις επιθυµίαις.  Ισοκράτους, «Περί Ειρήνης»

Συνήθεια ήταν πάντοτε, έλεγε ο Ισοκράτης στους συµπολίτες του, να αποπέµπονται όλοι οι πολιτικοί εκτός από εκείνους που συνέπλεαν µε τις επιθυµίες του πλήθους. Και τούτο, σηµειώνει, σε πλήρη αντίθεση µε τη στάση που υιοθετούσαν οι άνθρωποι στις ατοµικές υποθέσεις τους: εκεί ήταν άκρως επιφυλακτικοί απέναντι στις κολακευτικές θωπείες, διότι γνώριζαν ότι είχαν οδηγήσει στην καταστροφή µεγάλες οικογένειες. 

Στην περικοπή αυτή, όπως και σε άλλες των αρχαίων συγγραφέων µας, ανιχνεύονται τα πρώτα σχόλια για τον λαϊκισµό στην πολιτική και για τις οδυνηρές συνέπειες στις οποίες οδηγούν η αποφυγή της σκληρής αλήθειας και η τάση να προβάλλονται πράγµατα ευχάριστα για το κοινό ως µέθοδος να αναδειχθεί κάποιος στην πολιτική σκηνή. 

Σε περιόδους κρίσης, και µάλιστα γενικευµένης όπως η σηµερινή, ο λαϊκισµός δεν περιορίζεται στους πολιτικούς. ∆ιατρέχει όλο τον δηµόσιο λόγο, τη δηµοσιογραφική – συχνά και την επιστηµονική – σχολιογραφία αλλά και τις ιδιωτικές συζητήσεις: είναι παρών δίπλα µας, στις παρέες µας, στη σκέψη µας. ∆εν είναι παράδοξο. Οι κρίσεις δοκιµάζουν τις «σταθερές» της ζωής µας, ανατρέπουν βασικά δεδοµένα που πιστεύαµε ότι βρίσκονταν στο απυρόβλητο, µας αναγκάζουν σε προσαρµογές που είναι πάντοτε δυσάρεστες, ακόµη και όποτε παρέχουν ελπίδα καλύτερου µέλλοντος. Είναι φυσικό, λοιπόν, να αποζητούµε ερµηνείες που µας απαλλάσσουν από κάθε ευθύνη και προτάσεις λύσεων που µας λυτρώνουν από κάθε σοβαρό κόστος, ακόµη και όταν θα απορρίπταµε τη «λογική» τους ως αστήρικτη εάν επρόκειτο για ιδιωτικές υποθέσεις µας. 

Το ότι η ενίσχυση των λαϊκιστικών τάσεων είναι ψυχολογικά δικαιολογηµένη δεν σηµαίνει όµως καθόλου πως είναι ακίνδυνη. Η εµπειρία και η λογική υποδεικνύουν ότι η αποφυγή της πραγµατικότητας που συνδέεται µε τον λαϊκισµό οδήγησε, όποτε και όπου επικράτησε, σε εξελίξεις χειρότερες από το αρχικό πρόβληµα, ενίοτε και σε «λύσεις» µε έντονο αποτύπωµα αυταρχισµού. 

Τον κίνδυνο αυτό τον διαβλέπει κανείς και στη µικρογραφία των περιστατικών, όπου εκφράζονται λαϊκιστικές τάσεις στη χώρα µας. Ζητούνται δωρεάν συγκοινωνίες και εθνικές οδοί χωρίς εξέταση κατά πόσον θα ήταν δίκαιο να τις πληρώνουν εξίσου και όσοι δεν τις χρησιµοποιούν, αλλά και µε επιµελή αποφυγή του ερωτήµατος τι επίπεδο παροχών θα υπήρχε χωρίς το έσοδο του εισιτηρίου ή των διοδίων. Προτείνεται η έξοδος από το ευρώ χωρίς να συζητούνται οι επιπτώσεις της στο βιοτικό επίπεδο. Ζητείται να ελεγχθεί το δηµόσιο χρέος για «παρανοµία», αλλά παρασιωπάται ότι η χώρα µας εγκαλείται για παρουσίαση ανακριβών στοιχείων στους δανειστές της. Επαινείται η άρνηση κατοίκων της Κερατέας να δεχθούν ΧΥΤΥ που θα εξυπηρετεί άλλες περιοχές, κανείς όµως δεν σκέπτεται ότι αυτή η νοοτροπία θα µπορούσε να στηρίξει και άρνηση της… Πτολεµαΐδας να ηλεκτροδοτεί την Κερατέα. 

Ο τόπος κινδυνεύει από τέτοιες νοοτροπίες. 

∆εν έχει ανάγκη από εύκοληρητορική, αλλά από ορθολογική ανάλυση των προβληµάτων και εξίσου ορθολογική χάραξη σχεδίων εξόδου από την κρίση. Η µεγάλη πλειονότητα του ελληνικού λαούτο αντιλαµβάνεται. Ζητεί από την πολιτική ηγεσία καθαρότητα στην παρουσίαση της κατάστασης, αλλά καταλαβαίνει ότι τις δυσκολίες θα τις ξεπεράσουµε µόνο µε σκληρή δουλειά. Συνειδητοποιεί πως ο ορθολογισµός και η εργατικότητα που οδηγούν στην ατοµική προκοπή των Ελλήνων πρέπει να βρουν το σύστοιχό τους στο συλλογικό επίπεδο. 

Οι πολιτικές ηγεσίες – όλες, κάθε χώρου – έχουν την ευθύνη να στηρίξουν αυτή τη στάση. Να εκθέτουν τα πράγµατα ως έχουν. Να θυµίζουν ότι η προσπάθεια και οι θυσίες µας αναγνωρίζονται και επιβραβεύονται από τους εταίρους µας, ενώ η τυχόν ροπή αδρανείας θα µας καταδίκαζε σε καταστροφή. Στους καιρούς που ζούµε τα εύηχα λόγια είναι επικίνδυνα. Πολλαπλασιάζουν τα λάθη και τις επιπτώσεις τους. Για να επανέλθουµε στους αρχαίους, θυµάται κανείς τον Θουκυδίδη (για τους µετά τον Περικλή πολιτικούς): «Ετράποντο καθ’ ηδονάς τω δήµω (…) εξ ων άλλα τε πολλά ηµαρτήθη» – «αφέθηκαν σε λόγια ευχάριστα για τον λαό και έτσι έγιναν πολλά ακόµη λάθη στη συνέχεια»…

• Οι πολιτικές ηγεσίες - όλες, κάθε χώρου - έχουν την ευθύνη να εκθέτουν τα πράγµατα ως έχουν. Να θυµίζουν ότι η προσπάθεια και οι θυσίες µας αναγνωρίζονται και επιβραβεύονται από τους εταίρους µας, ενώ η τυχόν ροπή αδρανείας θα µας καταδίκαζε σε καταστροφή

* Ο Τηλέµαχος Χυτήρης είναι αναπληρωτής υπουργός Πολιτισµού και Τουρισµού

Φαινόμενα λαϊκισμού - Η προπαγάνδα

Παπακωνσταντίνου Καλλιόπη, Πολιτική και Δίκαιο Β' Λυκείου, Αθήνα 2008, σελ.91 κ.ε.

Λαϊκότητα και λαϊκισμός, δύο έννοιες που ως κέντρο αναφοράς τους έχουν τον λαό. Σε τι όμως διαφέρουν; Το επίθετο «λαϊκός» αναφέρεται σε αυτόν που ανήκει στον λαό ή που προέρχεται από τον λαό. Η «λαϊκότητα» αναφέρεται στον χώρο της πολιτικής, εκφράζει τη συμμετοχή, την παρουσία του λαού στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας και την ανύψωσή του σε καθοριστικό παράγοντα της ιστορίας. Λαϊκισμός είναι η κατ’ επίφαση λαϊκότητα, δηλαδή αυτό που δείχνει να είναι λαϊκό, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Ο λαϊκισμός στηρίζεται στην εσκεμμένη ανειλικρίνεια (π.χ. στη διάδοση κάποιου θέματος που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα), στην παραπλάνηση και τον εφησυχασμό του λαού, με στόχο την καθοδήγηση και ποδηγέτησή του. Ο λαϊκισμός στοχεύει στον πατερναλισμό. (Ο πατερναλισμός αφορά την τάση κάποιου να φέρεται προστατευτικά και κηδεμονευτικά σε κάποια πρόσωπα).

Ο λαϊκιστής ηγέτης θέτει σκοπίμως ψευτοδιλήμματα, όπως «εχθροί ή φίλοι», «ταραξίες ή φιλήσυχοι», «αλλογενείς ή γηγενείς», με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια ανασφάλειας στον λαό, ώστε να αυτοπροβληθεί στη συνέχεια ο ίδιος σαν προστάτης και σωτήρας. Στο σημείο αυτό έγκειται και η πιο επικίνδυνη συνέπεια του λαϊκισμού που μπορεί να μετασχηματίσει την διαφορετικότητα σε εχθρότητα και να παρωθήσει έτσι στην ξενοφοβία και σε κάθε μορφής ρατσισμό. Ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Στο κοινωνικό επίπεδο φαινόμενα λαϊκισμού συναντάμε στη γλώσσα, την τέχνη, την επιστήμη κτλ. Ειδικότερα, ο λαϊκισμός στην τέχνη έχει να κάνει με τη μαζική κουλτούρα, τον εκχυδαϊσμό και την προβολή του εμπορικού και όχι του ποιοτικού (για παράδειγμα. μερικά περιοδικά ποικίλης ύλης ή «εύπεπτα» τηλεοπτικά προϊόντα και θεάματα). Στο πολιτικό επίπεδο, ο όρος έχει συνδεθεί με την εξαπάτηση του λαού, τη δημαγωγία, τη χειραγώγηση, την καλλιέργεια προσωπολατρίας. Στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεων. Μορφή λαϊκισμού αποτελεί και η προπαγάνδα. Προπαγάνδα είναι η διάδοση πεποιθήσεων, αντιλήψεων με σκοπό να επηρεαστεί η κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες να υιοθετήσουν ορισμένη στάση και κατ’ επέκταση να προβούν σε ορισμένες ενέργειες. Διαφέρει από την πειθώ που χρησιμοποιεί επιχειρήματα και τεκμήρια. Αντίθετα, η προπαγάνδα αποτελεί συνειδητή προσπάθεια να πεισθεί το άτομο να αποδεχθεί κάποια πεποίθηση άκριτα ή να κάνει κάποια επιλογή. Συνήθως, αυταρχικά καθεστώτα που δεν έχουν τη συναίνεση του λαού, καταφεύγουν σε αυτή την τεχνική για να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη προκειμένου να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στην εξουσία. τα μέσα (τεχνικές διάδοσης) που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της είναι ο προφορικός λόγος (συζήτηση, διαλέξεις, ημερίδες, συνέδρια, ειδησεογραφικά πρακτορεία, κυβερνητικές δηλώσεις κτλ.), ο γραπτός λόγος (προκηρύξεις, επιστολές, εφημερίδες, βιβλία, κτλ.). Επίσης, η χρησιμοποίηση κάθε μορφής τέχνης, του θεάτρου, του κινηματογράφου, της ζωγραφικής, της λογοτεχνίας κτλ. Μέσον διάδοσης προπαγάνδας στην σημερινή εποχή αποτελεί και το διαδίκτυο. Τόσο ο λαϊκισμός, όσο και η προπαγάνδα ευνοούνται από τους εξής παράγοντες:

• την έλλειψη παιδείας και κριτικής ικανότητας, που καθιστούν το άτομο έρμαιο στα χέρια των λαϊκιστών/προπαγανδιστών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακρίνει τον γνήσιο πολιτικό από τον δημαγωγό.
• την πολιτική απάθεια. Η αδιαφορία του λαού για συμμετοχή του στη δημόσια ζωή αφενός, και η υπερβολική φιλοδοξία ορισμένων πολιτικών αφετέρου, καθιστούν τον λαό εύκολο θήραμα των λαϊκιστών/προπαγανδιστών.

Η ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού, καθιστά τον πολίτη ικανό να αντιταχθεί στην ευτέλεια του λαϊκισμού και σε κάθε μορφή προπαγάνδας. Η συμμετοχή του στα «κοινά» παραγκωνίζει τους λαϊκιστές και προπαγανδιστές ηγέτες και τις πολιτικές τους. Ένα είδος προπαγάνδας πάντως ασκείται και σε δημοκρατικά πολιτεύματα για θεμιτούς όμως σκοπούς. Για παράδειγμα, στη διάρκεια του Δευτέρου παγκόσμιου πολέμου τόσο τα βρετανικά, όσο και τα αμερικάνικα Μ.Μ.Ε. έκαναν προπαγάνδα (εκστρατεία) υπέρ της πολεμικής προσπάθειας για να ανυψώσουν το ηθικό του κοινού, αλλά και να το εκπαιδεύσουν σε τρόπους προστασίας. Σύγχρονο παράδειγμα αποτελούν οι εκστρατείες ενημέρωσης που γίνονται κατά καιρούς για την ευαισθητοποίηση των πολιτών, π.χ. από το Υπουργείο Μεταφορών για την ασφαλή οδήγηση ή από διάφορες οργανώσεις, όπως η Greenpeace για τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος κ.ά.

Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος

http://nikosdimou.blogspot.com/2006/04/blog-post_29.html

Αφορμή για αυτο το post στάθηκε το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ διαχώρησε τη θέση του από τον βουλευτή του Αλέκο Παπαδόπουλο - έναν από τους λίγους σοβαρούς και αξιοπρεπείς πολιτι κούς μας - ο οποίος διατύπωσε την (απόλυτα ορθή) θέση, ότι οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις δεν είναι λύση και βλάπτουν τη χώρα. Ο λόγος της αποκήρυξης είναι ένας και μόνο: ο φόβος του πολιτικού κόστους. Δηλαδή και πάλι προτιμήσαμε τον λαϊκισμό από την αλήθεια.

Αυτό μου θύμισε ένα παλιότερο κείμενό μου για τον λαϊκισμό - την μάστιγα της πολιτικής μας ζωής.

ΕΙΚΟΣΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΨΕΜΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

1. Λαϊκισμός: ένα δημόσιο ψέμα.Μία αλήθεια δεν είναι ποτέ λαϊκίστικη. Το βασικό χαρακτηριστικό του Λαϊκισμού είναι η εσκεμμένη ανειλικρίνεια. Λέμε κάτι το οποίο ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα, για να κολακεύσουμε τον «λαό». (Θα αναλυθεί και αυτή η έννοια). Επίσης πρόκειται για μία δημόσια απόφανση - μία ιδιωτική κολακεία δεν είναι λαϊκισμός.

2. Λαϊκισμός: το δημόσιο ψέμα προς ιδιωτικό όφελος.

Άν αυτό που λέμε είναι ένα ψεύδος που εκφέρεται χωρίς υστεροβουλία - τότε μπορεί να μοιάζει λαϊκισμός αλλά δεν είναι. Στην έννοια του λαϊκισμού υπάρχει σαν απαράβατος όρος ο απώτερος σκοπός - που είναι το «παραμύθιασμα» του αποδέκτη προς όφελος του πομπού.

3. Ο λαϊκισμός είναι, συνήθως, kitsch ή μελό.

Δηλαδή κακόγουστος και φορτισμένος συναισθηματικά. Μία λανθασμένη αλγεβρική εξίσωση, εκφερόμενη δημόσια, καίτοι είναι ψευδής, δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι λαϊκίστικη. Βασικό πρότυπο kitsch λαϊκισμού: οι πατριδοκαπηλικοί πανηγυρικοί. Πέρα από Kitch και μελό, ο λαϊκισμός εμφανίζεται συχνά αγράμματος, απαίδευτος και ασύντακτος.

4. Ο «λαός» του λαϊκιστή είναι ο «πελάτης» του.

(«Πελααάτες μου!» που φωνάζει ο Βέγγος). Η σχέση του λαϊκιστή με το ακροατήριό του είναι πελατειακή. Προσφεύγει στο λαό, περιμένοντας να αποκομίσει οφέλη - να κερδίσει. Γι αυτό και υπακούει στο παλιό εμπορικό αξίωμα: «Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο». Ας παραβληθεί αυτό με την γνωστή ρήση του Α. Παπανδρέου: «Ο μόνος θεσμός είναι ο κυρίαρχος λαός».

5. Ο λαϊκισμός είναι προαιώνιος.

Απλώς παλιά είχε άλλα ονόματα: δημαγωγία, δημεγερσία κλπ. Η φράση του Σολωμού ότι το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικόν ότι είναι αληθές - είναι το ακριβές αντίδοτο του λαϊκισμού. «Και τι είναι αλήθεια;» θα ανακράξει ο λαϊκιστής. Ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι εκεί - στην έννοια του αληθούς. Κανείς δεν έχει το απόλυτο κριτήριο της αλήθειας. Όταν όμως ο λαϊκιστής επιλέγει πάντα το επιθυμητό (από τον λαό) - τότε κάνει ακριβώς το αντίστροφο αυτού που λέει ο Σολωμός. Βαφτίζει αληθές ότι θεωρείται εθνικόν (π.χ. τα «εθνικά» θέματα). Εκτός αν δεν παραπλανά μόνο τους άλλους αλλά και τον εαυτό του. Διότι…

6. …υπάρχουν και ειλικρινείς λαϊκιστές.

Παράδειγμα: ο Τσοβόλας. Στην περίπτωση αυτή ο λαϊκισμός δεν παύει να είναι ψέμα - αλλά ο λαϊκιστής ψεύδεται και προς τον εαυτό του. Με ειλικρίνεια πιστεύει στο ψεύδος. Είναι κλασική περίπτωση wishful thinking, όπου το επιθυμητό ταυτίζεται με το πραγματικό. (Πρόκειται για σπάνια εξαίρεση που δεν ανατρέπει αλλά επιβεβαιώνει την θέση 1. «περί εσκεμμένης ανειλικρίνειας»). Οι λαϊκιστές αυτοί είναι πάντα οι πιο επικίνδυνοι - διότι, σε αντίθεση με τον συνήθη οπορτουνιστή πολιτικό, είναι και φανατικοί.

7. Ο λαϊκισμός δεν αφορά μόνο πολιτική και ΜΜΕ.

Σίγουρα εκεί είναι η κορυφαία του παρουσία. Αλλά εκτείνεται παντού όπου υπάρχει σχέση πομπού - δέκτη. Π.χ. στην τέχνη. Υπάρχουν συγγραφείς λαϊκιστές ακόμα περισσότερο αηδιαστικοί από τους πολιτικούς. Τι κάνουν; Ακριβώς το ίδιο. Κολακεύουν το κοινό τους. Γράφουν με τρόπο που να εκθρέφει στερεότυπα και δεδομένες ιδέες, επιβεβαιώνουν κλισέ, αποκοιμίζουν τον αναγνώστη, πουλάνε ψευδαισθήσεις και απάτες. Το μελό (αισθηματικό, πολιτικό αλλά και ιδεολογικό) είναι η συνήθης φόρμα.

Αφθονεί επίσης ο λαϊκισμός στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους και έμμισθους κονδυλοφόρους πάσης φύσεως που στοχάζονται ό,τι συμφέρει τον εργοδότη τους. Ισχυρός είναι επίσης ο λαϊκισμός στους χώρους της εκκλησίας.

8. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο της Δημοκρατίας Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία και επιλογές, χωρίς ορθή κρίση. Αυτή πάλι βασίζεται στην σωστή πληροφορία. Ο λαϊκισμός όμως καταλύει την ορθή πληροφόρηση.

Πολλές δικτατορίες στηρίχτηκαν περισσότερο στον λαϊκισμό παρά στα όπλα.

9. Ο λαϊκισμός έχει πολλές μεταμφιέσεις

Υπάρχει λαϊκισμός με γραβάτα και με ζιβάγκο, με διανοουμενίστικο αμπέχωνο και με ακαδημαϊκή τήβεννο. (Π.χ. η επίθεση των σοφών μας στην δήθεν ανθελληνική ιστορία του Duroselle, την οποία… δεν είχαν διαβάσει). Υπάρχει λόγιος λαϊκισμός και αμόρφωτος, κυνικός και αγαπησιάρικος, ύπουλος και λεβέντικος. Πρέπει κανείς να έχει συνεχώς ανοικτούς τους αισθητήρες του γιατί δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος ότι δεν έχει προσβληθεί από αυτόν τον ιό - που σίγουρα έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο από τον ιό του aids.

10. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο του ορθολογισμού.

Φυσιολογικά ο λαϊκίστικος λόγος απευθύνεται στο συναίσθημα - και όχι στην λογική. Όταν χρησιμοποιεί επιχειρήματα, το κάνει με τον τρόπο των σοφιστών - τον ήσσονα λόγον κρείττω ποιείν. Θέτει την λογική στην υπηρεσία των καταστάσεων που προσπαθεί να διεγείρει. (Η αυθεντική λογική δεν θα ανεχόταν τις παραμορφώσεις του).

Και δεν είναι μόνο ο λόγος των πολιτικών - αλλά και των διανοούμενων: η λεγόμενη εθνοκεντρική ή νεο-ορθόδοξη τάση είναι ο λαϊκισμός στον χώρο της σκέψης. Παραποιεί την ιστορία, εντείνει τον μανιχαϊσμό και την συνωμοσιολογία, καλλιεργεί προκαταλήψεις, μύθους και στερεότυπα. Θέσεις όπως «οι έλληνες είναι οι αριστοκράτες μεταξύ των λαών», εκτός από ρατσιστικές, είναι και λαϊκίστικες, αφού στο έπακρο κολακεύουν τον λαό.

11. Λαϊκισμός στα ΜΜΕ δεν είναι μόνον τα Tabloids

Και πιο σοβαρές και αξιοπρεπείς εφημερίδες μας επιδίδονται (με αξιοσημείωτες επιδόσεις) σε αυτό το άθλημα. Είναι δε πολύ πιο επικίνδυνος ο λαϊκισμός τους διότι κάτω από τον σοβαρό μανδύα του δεν είναι εύκολα αντιληπτός. Ο συντάκτης ή συνεργάτης των εντύπων αυτών δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά: υπέρτατη αρχή δεν είναι η αλήθεια (ή έστω η ειλικρίνεια και εντιμότητα) της άποψης, αλλά η επιθυμίες και προσηλώσεις του αναγνώστη.

12. Ο εθνικισμός είναι λαϊκισμός

Όλοι αυτοί που εκφωνούν πανηγυρικούς, όλοι αυτοί που μιλάνε για την «ιδιαιτερότητα», μοναδικότητα και (κατά συνέπεια) την ανωτερότητα της ελληνικής φυλής το κάνουν ΚΑΙ για να κολακεύσουν τον λαό, να του δώσουν την αίσθηση πως είναι ξεχωριστός και υπερέχει των βαρβάρων γειτόνων αλλά και των λαών της Δύσεως «που όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες αυτοί έτρωγαν βελανίδια». (Λαϊκίστικοι μύθοι: η συνέχεια της φυλής, οι από 3.000 ετών Έλληνες, του Έλληνος ο τράχηλος, οι Κουτόφραγκοι, κλπ.

13. Η απαλλαγή ευθυνών είναι λαϊκισμός

Βασική λαϊκίστικη θέση: οι έλληνες είναι «ριγμένοι», αιώνια θύματα των ξένων δυνάμεων. Οι έλληνες είναι κλωτσοσκούφι των μεγάλων (underdog theory - η θεωρία του δαρμένου σκύλου), όλοι συνωμοτούν εναντίον ημών των «ανάδελφων» και κατάμονων (conspiracy theory). Άρα, τελικά, οι Έλληνες δεν ευθύνονται για τίποτα. Όλα σ’αυτόν τον τόπο είναι ξενοκίνητα (π.χ: «ξενοκίνητη χούντα»). Όλα τα κινούσε παλιότερα η Intelligence Service (ο «δάκτυλος»), μετά η CIA, μετά τα «Ξένα Κέντρα» και τελευταία το «Διευθυντήριο της ΕΟΚ ή Ε.Ε.».

14. Η συνωμοσιολογία είναι λαϊκισμός

Η άποψη ότι τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται, πως πίσω από ότι συμβαίνει υπάρχει κάτι άλλο - και πίσω από αυτό κρύβεται κάτι ακόμα πιο κρυφό (και ούτω καθ’εξής, ad infinitum) δεν στοχεύει μόνο στην απαλλαγή του λαού από τις ευθύνες του αλλά και της πολιτικής ηγεσίας από τις δικές της. Η θέση αυτή εντείνει τον ανορθολογισμό, την μυστικοπάθεια, την κρυψίνοια και οδηγεί σε μία απόλυτη σύγχυση - προς όφελος βέβαια αυτών που την καλλιεργούν.

15. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός της αξιοκρατίας (αντι-ελιτισμός)

Για τον λαϊκιστή δημοκρατία σημαίνει γενική ισοπέδωση. (Καμία σχέση με την ισότητα δικαιωμάτων και ευκαιριών). Για να κολακέψει και τον τελευταίο ψηφοφόρο του, κατεβάζει τα πάντα στο δικό του επίπεδο. Δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους - εργατικοί και τεμπέληδες, σπουδαγμένοι και αγράμματοι, ικανοί και ανίκανοι, νομοταγείς και παράνομοι, έχουν την ίδια ακριβώς αξία. Για την αμάθεια, την παρανομία, την ανικανότητα, φταίει πάντα η «κακούργα κενωνία» (Αυτό είναι το ατομικό άλλοθι - αντίστοιχο του εθνικού, όπου για όλα φταίνε οι ξένοι).

Οι διεκδικήσεις των συνδικαλιστικών φορέων (και αυτοί φυσικά λαϊκίζουν αφάνταστα, μιά και σε πελατεία απευθύνονται) ενισχύουν τον ισοπεδωτισμό.

16. Ο Μανιχαϊσμός είναι λαϊκισμός

Η αίσθηση άσπρο - μαύρο, καλό - κακό, φως και σκοτάδι, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις είναι από τα βασικά δόγματα κάθε λαϊκισμού ο οποίος χρειάζεται απόλυτους εχθρούς για να επιτυγχάνει την συσπείρωση των δικών του δυνάμεων. Σημαντικό: η αντιπαράθεση Πολύ Καλός εναντίον Πολύ Κακού είναι βασικό στοιχείο του μελό (που λέγαμε πριν…). Και των νεο-ορθοδόξων αντι-δυτικών.

17. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός του εκσυγχρονισμού

Εκσυγχρονισμός σημαίνει εξορθολογισμός - αλλά ο λαϊκισμός είναι κηρυγμένος εχθρός κάθε ορθολογικής σκέψης. Κολυμπάει πιο άνετα στα θολά νερά του συναισθηματισμού. Κυρίως δεν θέλει να ξεβολέψει τον λαό, να τον αναγκάσει σε προσπάθεια και μόχθο.

Του επιτρέπει την πνευματική και κοινωνική ραθυμία. Ετσι τα βρήκαμε - έτσι θα τα κρατήσουμε. Κεκτημένα. (Ναι, ο λαϊκισμός είναι συντηρητικός!) Με το πρόσχημα του «παραδοσιακού» εμπεδώνονται όλα τα «κακώς κείμενα». Με το φόβο του πολιτικού κόστους υποκύπτουμε στις πιέσεις των οργανωμένων συντεχνιών (είναι οι μεγαλύτεροι πελάτες του λαϊκιστή πολιτικού) που τελικά φτάνουν να κυβερνάνε την χώρα. Ετσι έχει φτάσει η δήθεν φιλολαϊκή πολιτική να γίνεται αντιλαϊκή - όταν εκχωρεί προνόμια στις ισχυρότερες ομάδες. (Όλοι είναι ίσοι αλλά κάποιοι γίνονται πιο ίσοι).

18. Το άλλο όνομα του λαϊκισμού είναι «πολιτικόν κόστος»

Μία έννοια που παραλύει κάθε προσπάθεια στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Ο βραχνάς της Ελλάδας. Μόνο ο Ελ. Βενιζέλος είχε τολμήσει να το αγνοήσει (και το πλήρωσε…) Οι τελευταίες προσπάθειες (όχι πολύ επιτυχημένες) ανάγονται στον Κ. Καραμανλή και στον Κ. Σημίτη. Η κορύφωση αυτής της ενδοτικότητας καταγράφεται όταν το κοινωνικό σύνολο φορτώνεται με τεράστια οικονομικά βάρη για να μην ληφθούν αντιλαϊκά μέτρα, ως π.χ. απολύσεις. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους η περίφημη συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα δεν θα γίνει ποτέ.

19. Ο λαϊκιστής επιβραβεύεται σχεδόν πάντα

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με αμφιλεγόμενη ουσιαστική προσφορά, κυβέρνησε την Ελλάδα τόσα χρόνια με τα δεκανίκια του λαϊκισμού. Πολιτικές προσωπικότητες κέρδισαν αίγλη και μύθο, χωρίς πραγματικό έργο, διότι πάντα κολάκευαν τον λαό. Σπάνια λαϊκιστής τιμωρήθηκε για την ανηθικότητα του λαϊκισμού του.

20. Συμπέρασμα: Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος.

Με την κατάλληλη δόση λαϊκισμού η επιτυχία σας είναι εξασφαλισμένη. Μη σας εξαπατούν τα φαινόμενα ελάχιστων ανθρώπων που επιμένουν να λένε πικρές αλήθειες. Χρησιμεύουν ως το ντεκόρ και το άλλοθι του συστήματος. Τα μεγάλα παιχνίδια γίνονται ερήμην ημών - και οι λαϊκιστές πετυχαίνουν σχεδόν πάντα τους στόχους τους. Και αυτό διότι (τι πιο φυσικό) ο λαός είναι λαϊκιστής…

«Ο λαϊκισμός είναι ένα αντιπολιτικό στυλ»

Thomas Ferenczi, εφ. Το Βήμα, 9/6/2002

- Στην Ευρώπη παρατηρείται μια άνοδος των λεγόμενων λαϊκιστικών κινημάτων: του Λεπέν στη Γαλλία, του Χάιντερ στην Αυστρία, του Φόρτουιν στην Ολλανδία κτλ. Πώς ορίζετε τον λαϊκισμό;

«Οι ηγέτες που αναφέρατε αποτελούν μόνο μια κατηγορία λαϊκισμού, έναν λαϊκισμό αντιδραστικό, ο οποίος από τη Σκανδιναβία ως την Ιταλία, την Αυστρία και την Ολλανδία, αναπτύσσεται σήμερα στη Δυτική Ευρώπη. Υπήρξαν όμως στο παρελθόν και αριστεροί λαϊκισμοί και υπάρχουν ακόμη, όπως η κυβέρνηση του συνταγματάρχη Τσάβες στη Βενεζουέλα. Πώς να χαρακτηρίσουμε τον λαϊκισμό εν γένει: Τον έχουν πολλές φορές συνδέσει με την επιρροή που ασκεί ένας χαρισματικός ηγέτης, όπως ο Περόν στην Αργεντινή. Δεν είναι όμως ακριβές, γιατί υπάρχουν πολλών ειδών χαρισματικοί ηγέτες: ο Ντε Γκωλ, ο Μουσολίνι, ο Στάλιν».

- Υπάρχουν λαϊκιστικά κινήματα χωρίς χαρισματικούς ηγέτες;

«Σπάνια, αλλά υπάρχουν. Τα σκανδιναβικά κινήματα, από τα οποία ξεκινάει αυτή η επιστροφή του λαϊκισμού στη Δυτική Ευρώπη στη δεκαετία του '70, έχουν για αρχηγούς άνδρες ή γυναίκες που δεν είναι δεινοί ρήτορες. Επίσης στο Μεξικό και στο Περού υπήρξαν λαϊκιστικά καθεστώτα χωρίς μεγάλους ηγέτες».

- Δεν είναι λοιπόν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό.

«Οχι. Αν κοιτάξουμε την οργάνωση αυτών των κινημάτων δεν θα βρούμε ούτε κάποιο άλλο κοινό χαρακτηριστικό: ο λαϊκισμός παίρνει κάθε μορφή που μπορεί να φανταστεί κανείς. Κατά τη γνώμη μου είναι πάνω απ' όλα ένα πολιτικό στυλ, ακριβέστερα ένα αντιπολιτικό στυλ. Δεν είναι μόνο μια ρητορική, είναι κατά βάθος μια άρνηση της πολυπλοκότητας των δημοσίων πραγμάτων. Ο λαϊκιστής απλοποιεί τα προβλήματα σε βαθμό καρικατούρας, αρνείται την ιδιαιτερότητα της άσκησης της πολιτικής, η οποία βάζει σε σειρά τις δυσκολίες. Στην πολιτική δεν μπορείς να τα κάνεις όλα μαζί, αυτό μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή. Ικανοποιώντας μια κοινωνική κατηγορία μπορεί να δυσαρεστήσεις κάποια άλλη. Ο λαϊκιστής όμως ισχυρίζεται ότι όλα μπορούν να λυθούν αμέσως. Γι' αυτόν αρκεί να εξουδετερωθούν οι κακοί. Απομένουν μόνο οι καλοί και τα προβλήματα λύθηκαν. Οι κακοί μπορεί να είναι το μεγάλο κεφάλαιο, το ευρώ και οι τεχνοκράτες των Βρυξελλών, η παγκοσμιοποίηση: ας βγάλουμε από τη μέση το κακό και όλα θα πάνε καλά».

- Μπορεί να είναι και οι μετανάστες. Ο εθνικισμός, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός δεν αποτελούν βασικά συστατικά του λαϊκισμού;

«Είναι συστατικά συχνά, αλλά όχι απαραίτητα. Υπήρξαν λαϊκιστές αντεθνικιστές, όπως ο Σταμπολίτσκι στη Βουλγαρία στις αρχές του 20ού αιώνα, ή λαϊκιστές δημοκρατικοί, όπως ο στρατάρχης Πιλσούντσκι στην Πολωνία. Ο λαϊκισμός απαντά σε ένα πρόβλημα ταυτότητας, όχι όμως απαραίτητα εθνικής ταυτότητας».

- Δεν υπάρχουν ούτε απαραίτητοι δεσμοί με την άκρα Δεξιά; Ο φασισμός, ο ναζισμός ήταν λαϊκισμοί;

«Οχι, ο φασισμός και ο ναζισμός, παρ' ότι έχουν λαϊκιστικές πλευρές, δεν είναι λαϊκισμοί. Είναι ιδεολογίες που στοχεύουν στη δημιουργία ενός κράτους ολοκληρωτικού, υπερεθνικιστικού και περιφρονούν τον λαό ενώ ο λαϊκισμός τον επικαλείται. Παρουσίασαν βέβαια στην αρχή λαϊκιστικά στοιχεία, απομακρύνθηκαν όμως όλο και περισσότερο από αυτά. Οσο για την άκρα Δεξιά, είναι μια έννοια πολύ συγκεχυμένη, που καλύπτει πολύ διαφορετικές πραγματικότητες. Για μένα ο λαϊκισμός μπορεί να συνδεθεί με οποιονδήποτε πολιτικό προσανατολισμό, οποιοδήποτε πολιτικό καθεστώς».

- Επικαλείται τον λαό, λέτε. Αυτό σημαίνει ότι από αυτή την άποψη εγγράφεται στον χώρο της δημοκρατίας;

«Ναι, είναι πάντα παρών στη δημοκρατία, ως ένας από τους πόλους μιας μόνιμης έντασης στους κόλπους της. Η δημοκρατία είναι πάντοτε διχασμένη ανάμεσα σε δύο έννοιες του λαού. Υπάρχουν δύο απόψεις της δημοκρατίας, κατά βάθος εξίσου νόμιμες και οι δύο: αυτή της δημοκρατίας που ενσαρκώνεται από έναν ηγέτη και αυτή της αντιπροσωπευομένης δημοκρατίας που ανατίθεται σε μια ελίτ. Ανάλογα με το αν είναι κανείς λαϊκιστής δημοκράτης ή μη λαϊκιστής δημοκράτης προτιμά τη μια ή την άλλη άποψη».

- Ποιες είναι οι διάφορες οικογένειες του λαϊκισμού στην Ευρώπη;

«Η πρώτη χρονολογικά είναι τα σκανδιναβικά αντιφορολογικά κόμματα. Εμφανίστηκαν ως αντίδραση στο σοσιαλδημοκρατικό κράτος προνοίας στη Νορβηγία και στη Δανία. Σε αυτές τις χώρες δεν μπορούσε κανείς να έχει δουλειά αν δεν ήταν συνδικαλισμένος. Υπάλληλοι των λεωφορείων της Κοπεγχάγης απολύθηκαν επειδή δεν ήθελαν να συνδικαλιστούν. Το ζήτημα δεν ήταν μόνο φορολογικό, αλλά γενικότερο. Αυτό προκάλεσε τη λαϊκιστική αντίδραση, η οποία αργότερα πήρε και ξενοφοβικά στοιχεία».

- Ο Λεπέν δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

«Ο Λεπέν ανήκει περισσότερο στον εθνικολαϊκισμό, μαζί με τον Χάιντερ στην Αυστρία, τον Μπλόχερ στην Ελβετία και τον Φόρτουιν στην Ολλανδία· κόμματα που έδωσαν τον τόνο όχι στο βάρος των φόρων αλλά στην ταυτότητα. Αυτό μεταφράζεται κυρίως με την εχθρότητα προς τους μετανάστες, δεν εμποδίζει όμως την παρουσία και του θέματος της φορολογίας. Τα λαϊκιστικά θέματα δεν αποκλείουν το ένα το άλλο, είναι σωρευτικά, ανάλογα με την κατάσταση της χώρας ο τόνος θα μπει στο ένα ή στο άλλο. Πώς να κάνετε καμπάνια εναντίον της μετανάστευσης στη Νορβηγία όπου δεν υπάρχουν μετανάστες;».

- Η τρίτη οικογένεια;

«Είναι οι αυτονομιστικοί λαϊκισμοί, κυρίως η Λέγκα του Βορρά στην Ιταλία και το Φλαμανδικό Μπλοκ στο Βέλγιο. Τα επιχειρήματά τους για τη διάλυση της Ιταλίας ή του Βελγίου είναι άλλωστε φορολογικά. Το Φλαμανδικό Μπλοκ θεωρεί ότι οι Βαλόνοι παράγουν λίγο και ξοδεύουν πολύ ενώ ένα από τα συνθήματα του Μπόσι, του ηγέτη της Λέγκας του Βορρά, είναι "το Μιλάνο δουλεύει και η Ρώμη ξοδεύει". Είναι το επιχείρημα των σκανδιναβικών χωρών με άλλον στόχο: δεν ζητούν την καταστροφή του κράτους προνοίας αλλά τη ρήξη κρατών που στηρίζονται σε μια λογική αλληλεγγύης».

- Ας συνεχίσουμε τον γύρο μας στην Ευρώπη...

«Οι δύο άλλες οικογένειες είναι από τη μια η Εθνική Συμμαχία του Φίνι και από την άλλη το Forza Italia του Μπερλουσκόνι. Η Εθνική Συμμαχία προέρχεται από τον φασισμό, από τον οποίο έκοψε τους δεσμούς της για να πάρει σήμερα μια γκωλική φυσιογνωμία, παρουσιαζόμενη ως κόμμα συναγερμού αλλά και αντικομματικό κόμμα, σε αυτό είναι λαϊκιστική. Ο Φίνι μοιάζει με πολιτικό επιχειρηματία και οι οπαδοί του μοιάζουν με σκληροπυρηνικούς γκωλικούς που θέλουν ένα ισχυρό κράτος και ένα κυρίαρχο κόμμα για να το στηρίξει. Ο Μπερλουσκόνι αντιπροσωπεύει έναν επικοινωνιακό λαϊκισμό, έναν λαϊκισμό που βασίζεται στον έλεγχο των μέσων επικοινωνίας. Το μήνυμά του είναι επίσης "επιχειρηματικό": πρέπει να δουλεύουμε και πρέπει αυτοί που δουλεύουν να κερδίζουν χρήματα, είναι ένα μήνυμα θατσερικό. Ο Μπερλουσκόνι θυμίζει τη Λατινική Αμερική, τον Κολόρ στη Βραζιλία, το πρότυπο του επικοινωνιακού λαϊκισμού. Η διαφορά είναι ότι ο Μπερλουσκόνι κατέχει ο ίδιος τα μέσα επικοινωνίας. Μπορούμε να σκεφτούμε επίσης χώρες όπως η Ινδία, όπου ηθοποιοί του κινηματογράφου έγιναν πολιτικοί. Αυτός ο επικοινωνιακός λαϊκισμός είναι πιθανό να αναπτυχθεί».

- Και ο λαϊκισμός της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης;

«Δεν ανήκει σε καμιά από τις πέντε αυτές οικογένειες, παρ' ότι υπάρχουν παρόμοιες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα στη Δημοκρατία της Τσεχίας. Ολες οι χώρες αυτής της άλλης Ευρώπης είναι διχασμένες από παλιά ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν να υιοθετήσουν τη δυτική κουλτούρα, να δεχθούν δηλαδή τη δυτική κυριαρχία, και σε αυτούς που θέλουν να υπερασπίσουν την ταυτότητά τους. Ηδη στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ουγγαρία έλεγαν τους πρώτους "σχισματικούς" και τους δεύτερους "λαϊκιστές". Θα βρείτε αυτή τη διαίρεση στη Ρουμανία, στη Ρωσία και σχεδόν παντού στην Ανατολή».

Ο κ. Thomas Ferenczi είναι αρθρογράφος της εφημερίδας «Le Monde».

Λαϊκισμός στην Ελλάδα

http://stavrochoros.pblogs.gr/tags/laikismos-gr.html

"... λαϊκισμός είναι η προσχεδιασμένη πρακτική κάποιου, ο οποίος "χαϊδεύει αυτιά", φορτίζει με εθνικές, θρησκευτικές,  κομματικές ή φιλολαϊκές μπαρούφες το συναίσθημα των ανθρώπων, αμβλύνει την κρίση τους, αποκοιμίζει την συνείδησή τους με παχιά λόγια και πράξεις λεονταρισμού, αποσκοπώντας καθαρά στο δικό του- πολιτικό κυρίως- συμφέρον...

... το να λαϊκίζει ένας πολιτικός ή μια εφημερίδα είναι αναμενόμενο...

... η είσοδος του ΛΑ.Ο.Σ στην βουλή, αλλά και μεμονωμένων πολιτικών όλων των άλλων κομμάτων, είναι απόδειξη ότι ο λαϊκισμός στην Ελλάδα είναι ένα όχημα που μπορεί να σε μεταφέρει ψηλά, αρκεί να ξέρεις να το οδηγείς...

... ακόμα, η μεγάλη εκδοτική επιτυχία της Αυριανής στη δεκαετία του '80, στηρίχτηκε από (αλλά και στήριξε) τον λαϊκισμό του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, του Μένιου Κουτσόγιωργα, του Ευάγγελου Γιαννόπουλου, κλπ.

... στην Ελλάδα σήμερα ο λαϊκισμός αναβαθμίστηκε, ντύθηκε "ποιοτικό" ένδυμα και πέρασε στα χέρια του Λάκη Λαζόπουλου. Kαι γι' αυτό ίσως είναι και πιο επικίνδυνος. Το ανώτερο στάδιο του λαϊκισμού στην Ελλάδα είναι ο Λακισμός. Αν δεν υπήρχε ο Λαζόπουλος θα έπρεπε να τον έχει εφεύρει το σύστημα. Και δεν είμαι και σίγουρος αν δεν τον έχει εφεύρει δηλαδή...

... τι είναι οι περίφημες εκπομπές του Λάκη; Βιντεάκια β' διαλογής, που τα αλιεύουν οι συνεργάτες του από το youtube. Ανεκδοτάκια, σόκιν και πιπεράτα, που κυκλοφορούν από mail σε mail και που σίγουρα όλοι μας έχουμε κάποιο κολλητό ο οποίος τα διηγείται καλύτερα από τον Λαζόπουλο. Αποσπάσματα από τα έργα και τις ημέρες όλων αυτών των γραφικών ανθρώπων που δραπέτευσαν από τις trash εκπομπές, και με την δικιά του συμβολή, έχουν κατακλύσει πια όλες τις ζώνες της ελληνικής τηλεόρασης. Κι ανάμεσά τους, μεταξύ τυρού και αχλαδίου, ολίγος καταγγελτικός και ισοπεδωτικός λόγος για τους κακούς πολιτικούς και το κακό σύστημα που ταλαιπωρεί τον καλό λαό. Έτσι, ίσα ίσα για να εκτονώνεται η αγανάκτηση και η οργή των πολιτών που παρακολουθούν την εκπομπή του. Οι οποίοι, αφού ακούσουν στο τέλος μερικά τραγούδια από τους καλεσμένους τραγουδιστές, πηγαίνουν ξαλαφρωμένοι για ύπνο...

... αυτή είναι η εκπομπή, ή όπως την έχουν βαφτίσει ορισμένοι κονδυλοφόροι, το "κίνημα" Λαζόπουλου. Ένα "κίνημα" που προβάλλεται σε διακαναλικό πια επίπεδο, ως ποιοτικό άλλοθι του συστήματος. Ένα "κίνημα" τόσο ακίνδυνο για το κατεστημένο, που χρηματοδοτείται πλουσιοπάροχα από το ίδιο. Και είμαι σίγουρος ότι, αν ο "Αλφα" αποφάσιζε να μη πληρώνει τον Λαζόπουλο, αμέσως όλα τα άλλα κανάλια με ρεφενέ, θα εξασφάλιζαν τα έξοδα παραγωγής του "Αλ τσαντίρι" και την αμοιβή του λατρεμένου φέτος παιδιού της AGB και των καναλιών..."

Λαϊκισμός «και άλλα Δαιμόνια»

Νίκος Xρυσολωράς, εφ. Καθημερινή, 12/7/2009

Παρά την ευρεία χρήση –και κατάχρηση– του όρου «λαϊκισμός» στον δημόσιο λόγο, το ακριβές περιεχόμενό του παραμένει ασαφές. Στην καθομιλουμένη, ο απαξιωτικός χαρακτηρισμός «λαϊκιστής» περιγράφει ενίοτε τους καιροσκόπους πολιτικούς, άλλοτε τους αιθεροβάμονες, μερικές φορές τους ψεύτες που μοιράζουν αφειδώς υποσχέσεις, ή εκείνους που απαιτούν την ικανοποίηση ανέφικτων αιτημάτων, σε πείσμα των αντικειμενικών συνθηκών. Για τον Ερνέστο Λακλάου, ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Έσεξ και κορυφαίο μελετητή του λαϊκισμού παγκοσμίως, «η λαϊκιστική λογική, είτε προέρχεται από τα αριστερά είτε από τα δεξιά, έχει ένα και μόνο βασικό χαρακτηριστικό: τη διχοτόμηση του κοινωνικού πεδίου ανάμεσα στους “προνομιούχους” και τους “μη προνομιούχους”. Ο λαϊκιστής απευθύνεται στους τελευταίους –παρακάμπτοντας το θεσμικό πλαίσιο της κοινωνίας– και ζητάει την υποστήριξή τους, ώστε να ανατραπεί το υπάρχον κατεστημένο».

Το πλέον οικείο παράδειγμα που φέρνει κανείς στο νου με τον παραπάνω ορισμό είναι η περίοδος της διακυβέρνησης της Ελλάδας από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Για τον Λακλάου όμως, ο λαϊκισμός και η ρεαλιστική–διαχειριστική λογική πάντοτε συνυπάρχουν στις δημοκρατικές κοινωνίες, υπό διαφορετικό συσχετισμό δυνάμεων όμως. «Άλλες φορές επικρατούν ηγέτες όπως ο Αντρέας, άλλες φορές πολιτικοί όπως ο Σημίτης. Ο πρώτος αποτελεί έναν λαϊκιστικό πόλο και ο δεύτερος έναν θεσμικό πόλο. Η επικράτηση του ενός προσανατολισμού όμως δεν εξαφανίζει τον άλλον», τονίζει χαρακτηριστικά ο Αργεντινός διανοητής. Το ερώτημα που ανακύπτει, βεβαίως, είναι πότε επικρατούν οι λαϊκιστές και πότε οι θεσμικοί. Η ιστορική έρευνα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο λαϊκισμός αναπτύσσεται «όταν συσσωρεύεται ένας μεγάλος όγκος κοινωνικών και οικονομικών αιτημάτων, τα οποία δεν μπορούν να ικανοποιηθούν στο πλαίσιο του υφιστάμενου θεσμικού συστήματος». Εντέλει, εμφανίζεται κάποιος στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, ο οποίος απορρίπτει τους μεσάζοντες, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στον ηγέτη και τους πολίτες και αυτοπαρουσιάζεται ως άμεσος εκπρόσωπος του «λαού». Πέραν της Ελλάδας του 1980, ο Λακλάου παραθέτει και το παράδειγμα του Περονισμού στην Αργεντινή, αλλά και των ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα.

Σε αντίθεση με τις εδραιωμένες πεποιθήσεις, ο Λακλάου δεν αποδίδει αρνητικό περιεχόμενο στην έννοια του λαϊκισμού, ούτε θεωρεί απαραίτητα τους χαρισματικούς ηγέτες επικίνδυνους και λαοπλάνους: «Ο πιο χαρισματικός ηγέτης του 20ού αιώνα ήταν ο Ντε Γκωλ και δεν θυμάμαι κανέναν να τον χαρακτήρισε απειλή για τη δημοκρατία», σημειώνει. Προσθέτει μάλιστα πως ο Μπαράκ Ομπάμα κατάφερε να κινητοποιήσει ομάδες του αμερικανικού πληθυσμού που δεν είχαν μέχρι σήμερα συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα και να κερδίσει τις εκλογές, χάρη ακριβώς στη λαϊκιστική του ρητορική. Πέραν αυτού, ο απόλυτος τεχνοκρατισμός θα οδηγούσε σε μία κατάσταση κατά την οποία δεν θα παρατηρούνταν ουδεμία κοινωνική κινητικότητα. Εν ολίγοις, στις κοινωνίες των ειδικών και των τεχνοκρατών, δεν υπάρχει χώρος ούτε για πολιτική ούτε για δημοκρατία, ενώ οι κοινωνίες του ακραίου λαϊκισμού και της πλήρους απαξίωσης των θεσμών οδηγούν στη θηριωδία, όπως άλλωστε συνέβη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Λαϊκισμός

http://morphosi.wordpress.com

Ο τίτλος αυτής της δημοσίευσης είναι εσκεμμένα ασαφής και γενικός, καθώς το φαινόμενο στο οποίο θα αναφερθώ σήμερα απαντάται καθημερινά στη χώρα μας, τόσο στο πεδίο των πολιτικών πρακτικών, όσο και στην καθημερινή μας ρητορική. Αυτό που κυρίως ενδιαφέρει τον γράφοντα πάντως, είναι η ρητορική. Τι σημαίνει λοιπόν λαϊκισμός; χρησιμοποιούμε τη λέξη συχνά, τη διαβάζουμε στις εφημερίδες, την ακούμε από πολιτικούς, δημοσιογράφους, ηθοποιούς κ.α. Λαϊκισμός λοιπόν, είναι η πολιτική ρητορική η οποία αρθρώνεται με κύριο άξονα το σημαίνον “λαός”. Για να δώσουμε έναν πιο “λαϊκό”(sic) ορισμό, λαϊκισμός είναι κάθε πολιτική ιδεολογία που αναφέρεται και υποτίθεται ότι εκφράζει τον “λαό”. Μα, θα μου πείτε, είναι όλοι όσοι υπερασπίζονται τον λαό, λαϊκιστές; Ασφαλώς, είναι η ταπεινή μου γνώμη. Η λέξη λαός έχει γίνει μία καραμέλα στα χείλη ανθρώπων που τη χρησιμοποιούν προκειμένου να εξασφαλίσουν νομιμοποίηση για τις πράξεις, παραλείψεις και κενές περιεχομένου ρητορείες τους.

Και εξηγούμαι: ας μου πει κάποιος τι σημαίνει “λαός”; μήπως λαός είναι το σύνολο των κατοίκων μίας χώρας; αν ναι, τότε ο Κόκκαλης και οι χαμηλοσυνταξιούχοι είναι εξίσου μέλη του λαού! Και αν αυτό ισχύει, τότε πως μπορεί να λέει κάποιος ότι υπερασπίζεται τα συμφέροντα του λαού; εκτός αν θέλει να πιστέψουμε ότι ο Κόκκαλης και οι χαμηλοσυνταξιούχοι έχουν τα ίδια συμφέροντα. Μήπως με τη λέξη “λαός” οι λαϊκιστές εννοούν τους “μη προνομιούχους”; Και ποιός είναι μη προνομοιούχος; Από οικονομικής απόψεως, ο πρόεδρος της Παναχαϊκής είναι μη προνομιούχος σε σχέση με τον Βαρδινογιάννη. Και ο Βαρδινογιάννης είναι μη προνομιούχος σε σχέση με τον Αμπράμοβιτς. Εγώ πάλι, σε σχέση με τον πρόεδρο της Παναχαϊκής, είμαι μη προνομιούχος, ενώ σε σχέση με πολλούς απ’ τους φίλους μου είμαι προνομιούχος. Και αυτοί με τη σειρά τους, σε σχέση με τους ανέργους, είναι προνομιούχοι. Και οι άνεργοι, σε σχέση με τους μετανάστες, πάλι προνομιούχοι είναι. Και οι μετανάστες, σε σχέση με τους αστέγους είναι σίγουρα προνομιούχοι. Λαός είναι λοιπόν ενά κενό σημαίνον. Μία λέξη δηλαδή στην οποία κάποιος μπορεί να δώσει πολλά διαφορετικά νοήματα, ανάλογα με την όρεξη του, την ιδεολογία του, και τους στόχους του. Ο λαϊκιστής, αντί να αναφέρεται σε κοινωνικές ομάδες, σε ανθρώπους, σε πολίτες, σε ψηφοφόρους, σε καταναλωτές, σε αριστερούς, σε δεξιούς, σε γυναίκες, σε άντρες, σε οποιαδήποτε κοινωνική κατηγορία δηλαδή, αναφέρεται στην αόριστη έννοια του λαού, και νομιμοποιείται να λέει ό,τι θέλει, καθώς, αφού λαός δεν υπάρχει, δεν μπορεί να του πει, “τι είναι αυτά που λές ρε μαλάκα;”

Το χειρότερο δε είναι, ότι ο λαϊκιστής θεωρεί ότι υπερασπίζεται τα συμφέροντα του λαού. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι υπάρχει λαός, πώς ξέρουμε ποια είναι τα συμφέροντα του; μήπως ο λαϊκιστής έχει θεία φώτιση; δεν νομίζω. Μήπως ο λαός τον έχει κάνει πληρεξούσιο αντιπρόσωπό του; ούτε πάλι. Μήπως ο λαός τον έχει ψηφίσει; σπανίως. Από το ΚΚΕ μέχρι τον Χριστόδουλο, όλοι μιλάνε εις το όνομα του λαού, χωρίς κανένα απτό στοιχείο ότι ο λαός, όπως κι αν τον ορίσει κανείς, τους έχει δώσει τέτοιο δικαίωμα ή εξουσιοδότηση, μέσω κάποιας προφανούς λαϊκής εντολής. Τον Χριστόδουλο τον εξέλεξαν 20 ρασοφόροι, και την Παπαρήγα την ψηφίζουν μερικές χιλιάδες ψηφοφόροι, και πάντως όχι όλος ο λαός όπως αυτή τον εννοεί.

Ας πάμε τώρα σε κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά που συνήθως διακρίνουν τους λαϊκιστές. Το πιο σημαντικό απ’ αυτά είναι αναμφισβήτητα ότι στη λαϊκιστική ρητορική υπάρχουν πάντα δύο αντίπαλα στρατόπεδα: ο λαός και οι “άλλοι”. Ο λαός και οι διανοούμενοι, ο λαός και οι πλούσιοι, ο λαός και το ΝΑΤΟ, ο λαός και οι δυνάστες του, οι καλοί και οι κακοί. Σας θυμίζει λίγο από Μπους; καλά κάνει… Ο λαϊκιστής χρησιμοποιεί αυτό που οι γλωσσολόγοι ονομάζουν λογική της ομοιότητας (ή κάτι τέτοιο τέλοσπάντων: logic of equivalence). Υπονομεύει τη σημασία των εκάστοτε κοινωνικών διαφορών, μας βάζει όλους στο ίδιο τσουβάλι, και λέει ο λαός εναντίον του τάδε, ο λαός εναντίον του δείνα, κλπ. Ο λαός είναι πάντα το θύμα, είναι ανυπεράσπιστος. Και ποιος θα τον σώσει; εδω είναι που φτάνουμε στο ζουμί της υπόθεσης: ο σωτήρας του λαού είναι πάντα ο λαϊκιστής. Μόνο αυτός ξέρει ποια είναι τα καταχθόνια σχέδια αυτών που κρύβονται μέσα σε σκοτεινά δωμάτια και επιβουλεύονται τον λαό. Μόνο ο λαϊκιστης μπορεί να μας σώσει, κανένας άλλος. Ούτε τα νόμιμα δικαστήρια, ούτε η ψήφος μας, ούτε το διεθνές και εθνικό δίκαιο, ούτε η αστυνομία, ούτε τα σωματεία, ούτε οι οργανώσεις μας, ούτε οι θεσμοί της κοινωνίας μας. Στο πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκισμού στην Ελλάδα, την περίδο 1981-1989, υπήρχε μόνο ο Αντρέας και ο λαός του. Οι ενδιάμεσοι θεσμοί ήταν άνευ σημασίας. Μόνο ο Αντρέας μπορούσε να σώσει τον Ελληνικό λαό από τα κοράκια, είτε αυτά λέγονταν Τούρκοι, είτε δεξιοί, είτε δεν ξέρω τι… Έτσι και σήμερα, υπάρχει ο Καραμανλής απ’ τη μια μεριά, ο οποίος είναιυποτίθεται ο απευθείας εκπρόσωπος του λαού, και από την άλλη οι κακοί νταβατζήδες.

Μπροστά σ’ αυτήν την απάτη που λέγεται λαϊκισμός, πολυαγαπημένοι μου αναγνώστες, το μόνο που απομένει στην κοινωνία των πολιτών είναι να στείλει όλους τους λαϊκιστές και τα παπαγαλάκια τους στον αγύριστο. Εγώ, απ’ τη μεριά μου, ούτε προστάτες θέλω, ούτε σωτήρες, ούτε πληρεξούσιους. Ελπίζω ο λαός (sic) του morfosi.net να συμφωνήσει μαζί μου.

Γ'. Βιβλιογραφία

• http://el.wikipedia.org/wiki/Λαϊκισμός

ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ- ΛΑΙΚΟΤΗΤΑ

www.arnos.gr

«Ο λαϊκισµός αποτελεί κακοήθη όγκο στο σώµα της δηµοκρατίας και δεν έχει καµιά απολύτως σχέση µε το πνεύµα του λαού» Ν. Μακρής «Ο λαϊκισµός αποτελεί εξαπάτηση του λαού, πολιτιστική υποβάθµισή του, υποκατάστασή του στον ιστορικό του ρόλου και διατήρησή του στο περιθώριο των εξελίξεων»Ι. Ε. Μανωλεδάκης

Ορισµός: Λαϊκισµός: Α)η ιδέα σύµφωνα µε την οποία οι επιθυµίες και οι πεποιθήσεις των λαϊκών µαζών αποτελούν βάσιµο οδηγό πολιτικής δράσης. Β)ο έπαινος και η κολακεία των αδυναµιών και των ελαττωµάτων του λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρηµάτων ή θέσεων που ευχαριστούν το λαό, χωρίς όµως και να τον ωφελούν, µε σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του. Η κακόσηµη πλευρά της λαϊκότητας

Λαϊκότητα: Το γνήσιο λαϊκό στοιχείο µε χαρακτηριστικά την απλότητα και τη λιτότητα

Χώροι στους οποίους κάνει την εµφάνισή του ο λαϊκισµός:

Πολιτικός χώρος: Έντονος είναι ο λαϊκισµός των πολιτικών προσώπων. Η δηµαγωγία, η αβάσιµη υποσχεσιολογία προς το λαό είναι χαρακτηριστικά των λαϊκιστών πολιτικών. Οι λόγοι των τελευταίων διανθίζονται µε λέξεις, όπως: «.....για το µέλλον του τόπου µας....», «.......για το καλό του λαού.....», « να χτίσουµε µαζί έναν καλύτερο κόσµο.....» κλπ. Επίσης, η ψεύτικη υπεράσπιση των δικαιωµάτων του απλού λαού ορισµένες φορές µόνο και µόνο για την ικανοποίηση προσωπικών ή κοµµατικώνοφελών είναι συχνή. Ειδικότερα, η παραπάνω τακτική των πολιτικών γίνεται εµφανής από τα « παράθυρα» των τηλεοπτικών καναλιών

Πολιτική και Εκπαίδευση: Χωρίς αµφιβολία, οι εξαγγελίες των κοµµατικών παρατάξεων για την παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης στο σύνολο του λαού ανωτάτης βαθµίδας αποτελεί ένδειξη λαϊκισµού. Εκτός από αυτό, οι σπουδές χωρίς εµπόδια τετραετούς φοίτησης στο πανεπιστήµιο περιλαµβάνονται σε όλες τις προγραµµατικές δηλώσεις των πολιτικώνπου σχετίζονται µε την εκπαίδευση.

Επιπλέον, η κολακεία των καθηγητών προς τους µαθητές/ ο λεκτικός έπαινος, οι πολύυψηλές βαθµολογίες των πρώτων σε παιδιά που δεν είναι άξια αυτών είναι ένα είδοςλαϊκισµού στο χώρο της εκπαίδευσης.

Τέχνη: Η δηµιουργία εύπεπτων τραγουδιών που ερµηνεύουν οι σύγχρονοι «λαϊκοί» τραγουδιστές, τα χυδαία θεατρικά έργα που ανεβάζουν οι θίασοι επειδή «αυτά θέλειο κόσµος», η παραγωγή τέχνης µέσω τηλεθεαµάτων χορού, τραγουδιού κλπ που προβάλλονται κυρίως για λόγους τηλεθέασης αποτυπώνουν την χαµηλή αισθητική και καλλιτεχνική παιδεία των καιρών µας.

Αίτια λαϊκισµού:

Κοινωνικός τοµέας: Ανενδοίαστα, η επίδραση των ΜΜΕ στην επιβολή του λαϊκισµού είναι σηµαντική. Λαϊκίστικα πρότυπα ζωής, πολιτικάντηδες που παρουσιάζονται ως προστάτες του λαού πληµµυρίζουν καθηµερινά τα προγράµµατα της τηλεόρασης. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η τηλεόραση, ο τύπος µε µεθοδευµένες, καλοστηµένες κινήσεις εξυπηρετούν τα ιδιωτικά συµφέροντα των πολιτικών

Πνευµατικός τοµέας: ∆υστυχώς, το γενικά χαµηλό πνευµατικό επίπεδου του λαού διευκολύνει τη δράση των λαϊκιστών. Για περισσότερη ευκρίνεια αναφέρουµε την ευκολία µε την οποία αποδέχονται ό,τι είδους µηνύµατα βλέπει, ό, τι ακούει χωρίς ίχνος επεκεργασίας και εποµένως κρίσης. Η έλλειψη προβληµατισµού χαρακτηρίζει το σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος δεν µπορεί πολλές φορές να συνειδητοποιήσει πότε καταπατούνται τα δικαιώµατά του, πως µπορεί να ενεργήσει ώστε να συµβάλλει έστω και σε µικρό βαθµό στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας του. Έτσι, οι πολιτικοί ηγέτες εκµεταλλεύονται την πνευµατική νωθρότητα και µε την επιτηδευµένη χρήση του λόγου παραπλανούν τους πολίτες αντί να τους διαφωτίζουν.

Πολιτικός τοµέας: Οι τακτικές των πολιτικών διαπνέονται από πατερναλισµό. Αν και οι ίδιοι είναι στυγνοί ψηφοθήρες, θέλουν να πείσουν τους πολίτες ότι µοχθούν µε τους ίδιους, ότι τους νοιάζονται και ότι θωρακίζουν τα δικαιώµατά τους.

Το πλαίσιο της σύγχρονης ζωής: Στην εκδήλωση της κατ΄ επίφαση λαϊκότητας κάποια γενικά χαρακτηριστικά της εποχής, όπως τα ακόλουθα: η γρήγορη εκτύλιξη της ζωής στις µεγαλουπόλεις, η µαζοποίηση, τα σοβαρά και δυσεπίλυτα κοινωνικά προβλήµατα, ανεργία, φτώχια κλπ

Ηθικός τοµέας: Η αλλαγή που έχει επέλθει στην τοποθέτηση των αξιών (πχ: η δηµοκρατία είναι υποδεέστερη της δηµοκοπίας, τα χρήµατα θεωρούνται η ύψιστη αξία). Η µετατροπή αυτή των απαξιών σε αξίες επιτρέπει την ανάδειξη ανθρώπων αδίστακτων που «µαγεύουν» τον κόσµο µε τους κενούς τους λόγους και τα ανούσια µηνύµατά τους.

Συνέπειες του λαϊκισµού:

Πολιτικός τοµέας: Η υποβάθµιση της δηµοκρατίας και η υπερίσχυση τακτικών που χαρακτηρίζουν ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι ο απότοκος της υιοθέτησης του λαϊκισµού. Αν και ο λαός πρέπει να εξουσιάζει µέσω των αντιπροσώπων του, ωστόσο ο ίδιος γίνεται άθυρµα των πολιτικών πατρώνων. ∆εν είναι υπερβολικό να υποστηριχθεί, δηλαδή, ότι οι πολίτες ταυτίζονται µε τα πρόσωπα της πολιτικής στο βαθµό που θεωρούν τα κηρύγµατά του µεσσιανικά. Εκτός από αυτά, τα κόµµατα αντί να λειτουργούν ως πυρήνες αναπαραγωγής δηµοκρατικών ηθών γίνονται κέντρα χαριστικών παροχών εκ µέρους υπουργών ή βουλευτών σε κοµµατικούς οπαδούς. Είναι, εποµένως, εµφανές ότι όλο το δηµοκρατικό πολιτικό σύστηµα υπολειτουργεί και οι φορείς του ευτελίζονται

Πολιτισµικός τοµέας: Ο λαϊκισµός ισοπεδώνει το λαϊκό µας πολιτισµό και διαβρώνει την πολιτιστική κληρονοµιά µας. Η αυθεντικότητα της γνήσιας τέχνης βιοµηχανοποιείται για να καταναλωθεί πιο γρήγορα και πιο εύκολο από το σύνολο των ατόµων (πχ: τα φθηνά τουριστικά αντικείµενα είναι εντελώς άσχετα µε τα λαϊκά κοµψοτεχνήµατα). Επίσης, η απόδοση τιµών σε δηµιουργούς κακόγουστων αποµιµήσεων λαϊκών τραγουδιών, η αναγόρευση των αθλητών σε λαϊκούς ήρωες είναι λαϊκίστικα φαινόµενα.

Κοινωνικός τοµέας: Η επιβολή ειδώλων (πχ: πολιτικοί ηγέτες, τραγουδιστές, αθλητές) είναι µια άλλη τραγική απόληξη του φαινοµένου που εξετάζουµε. Οι ίδιοι προβάλλονται ως αντιπροσωπευτικοί τύποι µε γνήσια λαϊκή ψυχή και συνείδηση τους οποίους το κοινό αξίζει να θαυµάζει και να µιµηθεί. Υπό αυτό το πρίσµα, οι άνθρωποι σαν «κοπάδι» άκριτα ευθυγραµµίζονται µε αυτά τα µοντέρνα είδωλα αψηφώντας ότι αυτά προωθούνται για εµπορικούς λόγους

Τρόποι αντιµετώπισης:

Πνευµατικός τοµέας: Πνευµατική αντίσταση στην αρνητική επίδραση του λαϊκισµού. Μόνο τα πνευµατικώς ώριµα άτοµα µπορούν να µην ετεροκατευθύνονται από την προπαγάνδα των πολιτικών. Η σωστή γνώση της ελληνικής γλώσσας µπορεί να αποτρέψει τη χειραγώγηση του κοινού από τους πολιτικούς εκπροσώπους του

Πνευµατικοί άνθρωποι: Οι ίδιοι µπορούν µε τη διεισδυτική ικανότητά τους να διακρίνουν τις παραπλανητικές µεθόδους των πολιτικών, τα δήθεν λαϊκά καλλιτεχνικά δηµιουργήµατα κλπ. Έτσι, έχουν χρέος να αποκαλύπτουν την αλήθεια στο κοινό προκειµένου το ίδιο να µην παγιδεύεται

Πολιτικός τοµέας: Ορθή λειτουργία της δηµοκρατίας Σφυρηλάτηση των δηµοκρατικών αξιών Ελάττωση της δηµοκοπίας εκ µέρους των κοµµάτων

Λεξιλόγιο: Πατερναλισµός: η τάση να προσπαθεί κανείς( ηγέτης, συνδικαλιστής, αρχηγός οµάδας κλπ) να προστατεύσει και να κηδεµονεύσει όσους εκπροσωπεί.