Α’. Σχεδιάγραμμα, Β’. Κείμενα, Γ’. Βιβλιογραφία

Θέμα: Παιδική εργασία - Eκμετάλλευση - Δουλεία

Α) Σχεδιάγραμμα

Παιδί που "εργάζεται" σε εργαστήριο υφασμάτων

στο Μπαγκλαντές

Φωτογράφος: G. M. B. Akash, Bangladesh

Θέμα (Ετέθη στις πανελλήνιες εξετάσεις το 1996 στην Α'-Β'-Γ' Δέσμη): Κατά τον περασμένο αιώνα, τον αιώνα της Βιομηχανικής Επανάστασης, παρατηρήθηκε μια άγρια εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής που είχε πολύ σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και την ψυχική υγεία των παιδιών. Στις σημερινές κοινωνίες, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, παρατηρείται μια άλλης μορφής εκμετάλλευση παιδικής εργασίας, όχι πια τόσο στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής: στα σταυροδρόμια, στους δρόμους, στα κέντρα διασκέδασης και αλλού ένα πλήθος παιδιών «εργάζεται» νυχθημερόν προσπαθώντας να προσφέρουν κάποια υπηρεσία έναντι απροσδιόριστης «αμοιβής».

Σας ζητείτε να εξηγήσετε τους λόγους που προκαλούν τη σημερινή μορφή εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας και να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για τη θέση που πρέπει να έχει το παιδί στην κοινωνία.

Πρόλογος

  • ανάπλαση των δεδομένων
  • ιστορική αναδρομή
  • διόρθωση των δεδομένων: οποιαδήποτε μορφή παιδικής εργασίας είναι εκμετάλλευση... (απόδειξη του ισχυρισμού αυτού στο Κυρίως Θέμα)
  • Κυρίως Θέμα

    Ε1. Αιτίες εκμετάλλευσης παιδικής εργασίας

  • καπιταλιστικό σύστημα
  • ανισότητα
  • οικονομική κρίση
  • όξυνση ανεργίας
  • φτώχεια
  • κρίση θεσμού οικογένειας
  • αμοραλισμός
  • αδιαφορία
  • άχρηστο εκπαιδευτικό σύστημα
  • αστυφιλία αστικοποίηση της ζωής μεγαλουπόλεις πολυποίκιλα προβλήματα
  • ρατσισμός (μετανάστες, παλιννοστούντες, αλλόθρησκοι, αλλογενείς, αλλόγλωσσοι...)
  • κοινωνικός αποκλεισμός, περιθωριοποίηση
  • ατελής κρατική πρόνοια
  • ✂ κατάλληλων νόμων
  • ...
  • Μεταβατική §

    Συνέπειες για τα παιδιά από μια τέτοια κατάσταση εκμετάλλευσης...

    Ε2. Θέση του παιδιού στην κοινωνία

    Η θέση των νέων δεν είναι σε οποιαδήποτε μορφής εργασία αναγκαστική, ακούσια και μόνιμη, όσο «καλή» κι αν είναι. Συνεχίζοντας με την παραδοχή ότι οι νέοι αποτελούν το αύριο κάθε κοινωνίας, οι νέοι είναι το μέλλον, καταλήγουμε στις ακόλουθες σκέψεις για τη θέση τους:

  • στο επίκεντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος
  • αυτοτελής ύπαρξη με σεβαστά δικαιώματα και υποχρεώσεις
  • μέσα σε μια οικογένεια που πληροί τις προϋποθέσεις: του παρέχει ασφάλεια, κατοικία, τροφή, ενδυμασία, ανατροφή, διαπαιδαγώγηση, ψυχαγωγία...
  • σε σχολείο και στο επίκεντρο ενός εκπαιδευτικού συστήματος που στέκεται αρωγός στις ανάγκες του και όχι σαν το ηλίθιο νοσηρό εκπαιδευτικό σύστημα...
  • μέσα σ' ένα αστικό και γενικότερα οικιστικό περιβάλλον κατάλληλο για την ενηλικίωσή του, που να παρέχει ευκαιρίες ψυχαγωγίας, άθλησης, παιχνιδιού, δημιουργικής έκφρασης...
  • στη σιγουριά ενός θεσμικού και νομοθετικού πλέγματος
  • στην ασφάλεια και θαλπωρή ενός κοινωνικού συστήματος που μεριμνά για τα απροστάτευτα παιδιά και παρεμβαίνει σε περιπτώσεις εκμετάλλευσης οποιασδήποτε μορφής
  • στην προστασία και την εξασφάλιση μιας διεθνούς συνεργασίας και παρέμβασης για τη διασφάλιση της ίσης μεταχείρισης και της παροχής ίσων ευκαιριών σε όλα τα παιδιά του κόσμου
  • στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Μ.Μ.Ε. που τα φέρονται με σεβασμό και δεν τα αποβλακώνουν ή τα βιάζουν ψυχικά με ό,τι «σκουπίδι» τούς προβάλλουν
  • στα πλαίσια ενός καταναλωτικού συστήματος που δεν τα αντιμετωπίζει ως θύματα
  • εντός μιας κοινωνίας που εν γένει επικρατεί η ισότητα, η δικαιοσύνη, που παρέχονται σε όλους ίσες ευκαιρίες για όλα, που λείπουν παντελώς φαινόμενα ρατσισμού...
  • σ' ένα φυσικό περιβάλλον ανέπαφο και αρμονικά συνδεμένο με τον άνθρωπο
  • ...
  • Επίλογος

    Αν μια κοινωνία, όπως η ελληνική, δε μεριμνά για τα παιδιά και ανέχεται την εκμετάλλευσή τους είτε με την παιδική εργασία είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, τότε, σαν ανόητη, δυναμιτίζει το μέλλον της…

    Β) Κείμενα

    Αρνητική πρωτιά για Ινδία και Μαυριτανία

    Το παγκόσμιο έγκλημα της σύγχρονης δουλείας

    Κίττυ Ξενάκη, εφ. Τα Νέα, 18/10/2013

    Το παγκόσμιο έγκλημα της σύγχρονης δουλείας

    Είναι άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Μπορεί να εξαναγκάζονται στην πορνεία ή στην εργασία, να είναι θύματα του τράφικινγκ, παιδιά στρατιώτες, παιδιά που πωλούνται για την αποπληρωμή χρεών, παιδιά που από τη γέννησή τους ακόμα θεωρούνται κτήμα ενός ξένου, νεαρές γυναίκες που παντρεύονται διά της βίας... Εχουν ένα κοινό: «χρησιμοποιούνται και κυριαρχούνται από κάποιον άλλον». Είναι οι σύγχρονοι δούλοι του κόσμου, ένα έγκλημα κρυμμένο πίσω από τοίχους σπιτιών, κοινοτήτων, εργοστασίων, μακριά από βλέμματα και ακόμα πιο μακριά από λύσεις. Είναι κάπου 29,8 εκατομμύρια άνθρωποι. Τόσους τους εκτιμά τουλάχιστον η μη κυβερνητική οργάνωση Walk Free που παρουσίασε χθες, για πρώτη φορά, τον Δείκτη της Δουλείας, μία συγκριτική κατάταξη 102 χωρών.

    Μαυριτανία και Ινδία χαρακτηρίζονται ως οι χειρότερες χώρες - η πρώτη έχει την υψηλότερη αναλογία σύγχρονων δούλων, 150.000 σε σύνολο 3,7 εκατομμυρίων κατοίκων, η δεύτερη τον μεγαλύτερο απόλυτο αριθμό σύγχρονων δούλων, 13-950.010 ανθρώπους. Ινδία, Κίνα, Πακιστάν, Νιγηρία, Αιθιοπία, Ρωσία, Ταϊλάνδη, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Μιανμάρ και Μπανγκλαντές, με αυτή τη σειρά, λογοδοτούν για το 76% των σχεδόν 30.000.000 ανθρώπων που ζουν σήμερα σε καθεστώς δουλείας. Αλλά η «πολιτισμένη» Ευρώπη δεν έχει δικαίωμα να κοιτάζει αφ’ υψηλού. Αξιοποιώντας εκθέσεις κυβερνήσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων, καθώς και στατιστικές εκτιμήσεις, το Walk Free υπολόγισε πως οι σύγχρονοι δούλοι εντός της Γηραιάς Ηπείρου ξεπερνούν τις 540.000. Περίπου 1.400-1.500 από αυτούς ζουν σύμφωνα με την οργάνωση στην Ελλάδα.

    Η χώρα μας καταλαμβάνει την 150ή θέση της σχετικής κατάταξης, από κοινού με την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Δανία, τη Φινλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Νορβηγία, τη Σουηδία και την Ελβετία. Στην καλύτερη θέση μεταξύ των χωρών που αξιολογήθηκαν βρίσκονται η Βρετανία, η Ιρλανδία και η Ισλανδία, με τη μικρότερη αναλογία σύγχρονων δούλων. Η κατάσταση στις χώρες αυτές δεν έχει καμία σχέση με τη Μαυριτανία, όπου η δουλεία είναι συχνά κληρονομική και δεκάδες χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά βρίσκονται στο απόλυτο έλεος του ιδιοκτήτη τους, ή την Ινδία, χώρα που συνδυάζει με τον χειρότερο τρόπο τη φτώχεια και το σύστημα με τις κάστες και όπου κοινότητες ολόκληρες στα χωριά του Βορρά υποχρεώνονται να φτιάχνουν τούβλα, να δουλεύουν σε λατομεία ή να υφαίνουν χαλιά. Αλλά οι ερευνητές ελπίζουν «η έκθεση αυτή να λειτουργήσει ως αφύπνιση και για τις πλούσιες χώρες». Διότι, όπως σημειώνει ο Κέβιν Μπέιλς, καθηγητής Σύγχρονης Δουλείας στο Ινστιτούτο Γουίλμπερφορς του Πανεπιστημίου του Χαλ στη Βόρεια Αγγλία, αντίθετα από την ευρέως διαδεδομένη άποψη, ο παράγοντας - κλειδί πίσω από τη δουλεία δεν είναι η φτώχεια, είναι η διαφθορά.

    «Αναλύοντας τα στατιστικά στοιχεία, διαπιστώσαμε ξανά και ξανά πως η διαφθορά είναι ισχυρότερη κινητήρια δύναμη της δουλείας από την ένδεια», δήλωσε τέλος ο Μπέιλς. «Ουσιαστικά, είναι ένα θέμα που έχει να κάνει με το οργανωμένο έγκλημα», πρόσθεσε καλώντας τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα ώστε να περιορίσουν ή και να εξαλείψουν αυτή τη μεγάλη ντροπή από τον πλανήτη.

    Η διεθνής λίστα της ντροπής για την παιδική εργασία

    Εφημερίδα Το Βήμα, 17/10/2013

    Συμπεριλαμβάνονται 197 κράτη με τις χειρότερες συνθήκες

    Η διεθνής λίστα της ντροπής για την παιδική εργασία

    Η αμερικανική εταιρεία ανάλυσης ρίσκου Maplecroft έδωσε στη δημοσιότητα ένα κατάλογο με τις χειρότερες χώρες του κόσμου όσον αφορά στην παιδική εργασία.

    Στη λίστα, που έχει συμπεριλάβει 197 κράτη, στην πρώτη θέση με τις χειρότερες συνθήκες για να εργάζεται ένα παιδί ειναι η Ερυθραία. Ακολουθούν η Σομαλία, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, εγώ την δεκάδα συμπληρώνουν κατά σειρά η Μιανμάρ, το Σουδάν, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Ζιμπάμπουε, η Υεμένη, το Μπουρούντι και η Νιγηρία.

    Η Κίνα, από 53η στο κατάλογο πέρυσι, βρέθηκε στην 20η θέση, αφού, όπως σημειώνει η μελέτη, σύμφωνα με ανεπίσημους υπολογισμούς, πάνω από 100.000 παιδιά εργάζονται στον κατασκευαστικό τομέα της κινεζικής βιομηχανίας και βιοτεχνίας.

    Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, περισσότερα από 85 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 5 έως 17 ετών εργάζονται σε όλο τον κόσμο ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO, η πραγματικότητα της παιδικής εργασίας στην Ευρώπη είναι ζοφερή.  

    Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Νιλς Μούιζνιεκς, δήλωσε πριν μερικές εβδομάδες ότι υπάρχει κίνδυνος ραγδαίας αύξησης της παιδικής εργασίας σε χώρες που μαστίζονται από την οικονομική κρίση, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ιταλία και η Πορτογαλία.

    Σε συνθήκες δουλείας ζουν σχεδόν 30 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως

    Εφημερίδα Το Βήμα, 17/10/2013

    Έκθεση της οργάνωσης WalkFree: Στην κορυφή της λίστας Ασία και Αφρική

    Σε συνθήκες δουλείας ζουν σχεδόν 30 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως

    Γυναίκες στη Σενεγάλη περνούν δίπλα από ένα μνημείο σκλαβιάς που βρίσκεται δίπλα στο Σπίτι Σκλάβων στο νησί Γκορ. Το σπίτι αυτό χτίστηκε το 1776 από τους Ολλανδούς και είναι από τα πολλά μέρη του νησιού όπου οι σκλάβοι από την Αφρική έμεναν μέχρι να τους στείλουν μετέπειτα με πλοία στον Νέο Κόσμο. ( Πηγή: EPA/NIC BOTHMA)

    Σε σχεδόν 30 εκατομμύρια υπολογίζει αυστραλιανή οργάνωση όσους ζουν υπό συνθήκες δουλείας ανά την υφήλιο, είτε αυτό σημαίνει αναγκαστική εργασία ή σεξουαλική εκμετάλλευση είτε ακόμη και «κανονική» κληρονομική δουλεία. Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται χώρες της νότιας Ασίας και της Δυτικής Αφρικής.

    Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Walk Free, που δημοσιεύθηκε στο Λονδίνο, στην Ινδία ζουν 14 εκατομμύρια άνθρωποι υπό καθεστώς σκλάβου, στην Κίνα 2,9 εκατομμύρια και στο Πακιστάν πάνω από 2 εκατομμύρια. 

    Ακολουθούν η Νιγηρία, η Αιθιοπία, η Ρωσία, η Ταϊλάνδη, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Βιρμανία και το Μπαγκλαντές. Οι δέκα αυτές χώρες αντιπροσωπεύουν τα 22 από τα 29,8 εκατομμύρια που ζουν σαν σκλάβοι.

    Εξηγώντας το αντικείμενο που εξέτασε η οργάνωση, η έκθεση αναφέρει, σημειώνοντας ότι ακόμη και σήμερα άνθρωποι γεννιούνται σε καθεστώς κληρονομικής σκλαβιάς, υπάρχουν «θύματα που έχουν απαχθεί ή κρατώνται πριν πωληθούν ή παραμείνουν κρατούμενοι για εκμετάλλευση, είτε δήθεν μέσω "γάμου", απλήρωτης και αναγκαστικής εργασίας, ή ακόμη και παιδιών που εξαναγκάζονται να πολεμήσουν».

    Στην Ινδία, «ολόκληρες κοινότητες στα βόρεια χωριά υποδουλώθηκαν, και αναγκάζονται να δουλεύουν για την κατασκευή τούβλων ή να εργάζονται στα λατομεία. Τα παιδιά αναγκάζονται να δουλεύουν σε αργαλειούς για να φτιάχνουν τις κουβέρτες που πωλούνται στα καταστήματά μας», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Νικ Γκρόνο επικεφαλής της WalkFree.

    Ωστόσο, αν λάβει κανείς υπόψη το ποσοστό του πληθυσμού μιας χώρα που είναι υπό καθεστώς σκλαβιάς τότε την πρώτη θέση έχει η Μαυριτανία, καθώς το 4% των ανθρώπων σε αυτή τη χώρα είναι υπόδουλοι.  Εξακολουθούν να υπάρχουν κληρονομικοί σκλάβοι στη Μαυριτανία, τα παιδιά γεννιούνται σκλάβοι και αναγκάζονται να εκτελούν οικιακές εργασίες ή να εργάζονται στα χωράφια», λέει ο Νικ Γκρόνο.

    Ο ορισμός της σύγχρονης δουλείας είναι κάπως διαφορετική από εκείνη που επικρατούσε στο δέκατο όγδοο αιώνα, την εποχή του δουλεμπορίου. «Η σύγχρονη δουλεία είναι μια κατάσταση όπου οι άνθρωποι είναι στο έλεος της βίας. Αναγκάζονται να δεχτούν εργασίες ή καταστάσεις όπου γίνονται αντικείμενα οικονομικής εκμετάλλευσης. Δεν αμείβονται αλλά απλώς λαμβάνουν το ελάχιστο για να επιβιώσουν και δεν είναι ελεύθεροι να φύγουν», σύμφωνα με τον Γκρόνο.

    Δεκατέσσερις χώρες της Αφρικής (Μαυριτανία, Μπενίν, Ακτή Ελεφαντοστού, Γκάμπια, Γκαμπόν και Σενεγάλη) είναι μεταξύ των 20 χωρών που κατατάσσονται σε υψηλό σημείο αν λάβουμε υπόψη το ποσοστό του πληθυσμού υπό καθεστώς σκλαβιάς. Στο κάτω μέρος της κατάταξης, οι πιο « ενάρετες» χώρες όπως η Ισλανδία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο αριθμός των δούλων είναι γύρω στους 4.400.

    Παιδική εργασία: 186 εκατ. παιδιά θύματα εκμετάλλευσης

    Θ.Γ., εφ. Ελευθεροτυπία, 14/10/2003

    Ένα στα έξι παιδιά στα σκλαβοπάζαρα

    Τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά και σκιαγραφούν ένα δραματικό παγκόσμιο πρόβλημα: 186 εκατομμύρια παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο είναι θύματα παιδικής εργασίας, απάνθρωπης μεταχείρισης και στυγνής οικονομικής εκμετάλλευσης.

    Αυτό σημαίνει ότι 1 στα 6 παιδιά παγκοσμίως αποσπάται από την οικογένειά του, στερείται της προστασίας και των πιο στοιχειωδών φροντίδων που του είναι αναγκαίες, αποκλείεται από την εκπαίδευση και ρίχνεται στο σκλαβοπάζαρο της σκληρής παιδικής εργασίας. Αυτό σημαίνει επίσης ότι 1 στα 8 παιδιά είναι θύμα των χειρότερων μορφών οικονομικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης.

    Τα στοιχεία αυτά παρατίθενται μεταξύ άλλων σε μια σημαντική και λεπτομερώς τεκμηριωμένη μελέτη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας με τίτλο «Ένα μέλλον χωρίς παιδική εργασία», που κυκλοφορεί τώρα και στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις «Οδυσσέας» (μετάφραση: Τούλα Σιέτη, χορηγός της έκδοσης: η Εμπορική Τράπεζα).

    Ποια δικαιώματα;

    Όπως σημειώνει στην εισαγωγή της η ευρωβουλευτής Μυρσίνη Ζορμπά, η παιδική εργασία είναι μία από τις πιο βασικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών «η οποία συνδέεται με την απομάκρυνση από την εκπαίδευση, την οικονομική εκμετάλλευση, την κακοποίηση, το εμπόριο παιδιών, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την παιδική πορνεία και πορνογραφία. Καμία ήπειρος και καμία χώρα δεν είναι απαλλαγμένες από την παιδική εργασία και το εμπόριο ανθρώπινων υπάρξεων».

    Όταν μιλάμε για παιδική εργασία που συνιστά παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων και που πρέπει να εξαλειφθεί ριζικά, δεν αναφερόμαστε σε όλες τις μορφές απασχόλησης παιδιών ηλικίας κάτω των 18 ετών. Δεν αναφερόμαστε λ.χ. στα εκατομμύρια των παιδιών που δουλεύουν νόμιμα, κάνοντας δουλειές συμβατές με την ηλικία τους και το επίπεδο της ωριμότητάς τους, ούτε βέβαια σε όσα βοηθούν στις ελαφρές δουλειές του σπιτιού μετά το σχολείο ή προσέχουν μικρότερα παιδιά κ.λπ.

    Η ελάχιστη ηλικία που ορίζει κάθε εθνική νομοθεσία δεν πρέπει να είναι μικρότερη από την ηλικία που απαιτείται ώσπου να ολοκληρωθεί η υποχρεωτική εκπαίδευση του παιδιού. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) από τα συνολικά 211 εκατομμύρια παιδιών ηλικίας 5-14 ετών ανά τον κόσμο που μετέχουν σε κάποια μορφή οικονομικής δραστηριότητας, 186 εκατομμύρια απασχολούνται σε μορφές εργασίας που πρέπει να καταργηθούν (συμπεριλαμβανομένων και των «χειρίστων μορφών» παιδικής εργασίας). Και από τα συνολικά 141 εκατομμύρια παιδιών ηλικίας 15-17 ετών που μετέχουν σε οικονομικές δραστηριότητες ανά τον κόσμο, 59 εκατομμύρια απασχολούνται στην κατηγορία της παιδικής εργασίας. Τουλάχιστον 8,4 εκατομμύρια αγοριών και κοριτσιών όλων των ηλικιών απασχολούνται συνολικά ανά τον κόσμο σε «άνευ όρων» χείριστες μορφές παιδικής εργασίας. Τα δύο τρίτα περίπου αυτών των παιδιών είναι παγιδευμένα σε μορφές καταναγκαστικής και δέσμιας στον πιστωτή/ εργοδότη εργασίας. Το ένα πέμπτο περίπου, δηλαδή κοντά στα δύο εκατομμύρια παιδιά, υπολογίζεται ότι είναι θύματα εκμετάλλευσης μέσω πορνείας και πορνογραφίας.

    Τραγωδία

    Οι αριθμοί αυτοί καταδεικνύουν τις δραματικές διαστάσεις του προβλήματος. Σε ό,τι αφορά τη γεωγραφική κατανομή αυτών των μεγεθών, η περιοχή της Ασίας - Ειρηνικού συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό εργαζόμενων παιδιών 5-14 ετών, δηλαδή περίπου 127 εκατομμύρια ή το 23% του συνόλου. Το φαινόμενο είναι ακόμη εντονότερο στην υποσαχάρια Αφρική, όπου δουλεύουν το 29% των παιδιών ηλικίας κάτω των 15 ετών. Αλλά η παιδική εργασία δεν περιορίζεται στις φτωχές ή αναπτυσσόμενες χώρες. Οι πρόσφατες εκτιμήσεις της ΔΟΕ δείχνουν ότι και στις αναπτυγμένες χώρες είναι οικονομικά ενεργό περίπου το 3% των παιδιών ηλικίας 10-14 ετών. Είναι σαφές ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν οδηγεί αυτόματα στην εξάλειψη της παιδικής εργασίας, όπως νομίζεται συνήθως. Αλλά βέβαια το πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο στις φτωχές και τις αναπτυσσόμενες χώρες.

    Σε αυτές τις χώρες οι μελέτες μας λένε ότι η μεγάλη πλειονότητα (το 70%) των «οικονομικά ενεργών» παιδιών απασχολούνται στη γεωργία, την αλιεία, τη θήρα και τη δασοκομία. Λιγότερο από 9% απασχολούνται στη βιομηχανία και το ίδιο ποσοστό στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο, στα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία. Ακολουθεί ο τομέας των κοινοτικών, κοινωνικών και προσωπικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανόμενης της απασχόλησης των παιδιών ως οικιακών βοηθών (6,5%) και ο τομέας των μεταφορών, αποθήκευσης και επικοινωνιών (4%). Ποσοστό 3% των παιδιών απασχολούνται στον τομέα των κατασκευών καθώς και στα ορυχεία και λατομεία. Η πλειονότητα των εργαζόμενων παιδιών απασχολείται στους τομείς της άτυπης οικονομίας ή παραοικονομίας.

    Δουλοπαροικία

    Η παιδική εργασία στη γεωργία συμβαδίζει πολύ συχνά με μορφές δουλοπαροικίας. Οι πάμπτωχες οικογένειες των χωρικών, που είναι ακτήμονες ή έχουν ελάχιστη δική τους γη και δυσκολεύονται να επιβιώσουν, συχνά παγιδεύονται από το γαιοκτήμονα της περιοχής ή κάποιον τρίτο από τον οποίο δανείζονται κάποιο ποσό. Για να ξεπληρώσουν το χρέος τους υποχρεώνονται συνήθως να καταδικάσουν το παιδί τους να δουλεύει για λογαριασμό του πιστωτή/ εργοδότη. Η προσωπική παιδική δουλεία λόγω χρέους ανθεί σε διάφορα μέρη του πλανήτη: όχι μόνο στη νότια και νοτιοανατολική Ασία αλλά και στη Λατινική Αμερική και στην Αφρική. Τα παιδιά καταλήγουν να είναι στο έλεος του γαιοκτήμονα/ εργοδότη. Ορισμένοι γονείς εμπιστεύονται τα παιδιά τους σε μεσίτες και τα ανταλλάσσουν με χρήματα. Αναπτύσσεται έτσι ένα δουλεμπόριο παιδιών με σκοπό την καταναγκαστική εργασία ή τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Εκτιμάται ότι η εμπορία παιδιών είναι μια «επιχείρηση» με ετήσιο τζίρο ένα δισεκατομμύριο δολάρια και ότι τα θύματα φτάνουν το 1,2 εκατομμύρια παιδιά το χρόνο. Πρόκειται για ένα πραγματικά οικουμενικό πρόβλημα που συνδέει όλες τις χώρες και περιοχές του κόσμου, δημιουργώντας ένα σύνθετο πλέγμα παράνομων μετακινήσεων ανθρώπινων υπάρξεων. Και βέβαια μία από τις φοβερότερες μορφές «παιδικής εργασίας» είναι η καταναγκαστική επιστράτευση παιδιών, που εξαναγκάζονται να συμμετάσχουν σε πολεμικές συρράξεις. Η παιδική εργασία τροφοδοτείται σταθερά από πολλές αιτίες, όπως είναι η φτώχεια, οι οικονομικές κρίσεις, οι πολιτικές αναστατώσεις, οι πολεμικές συγκρούσεις, οι φυσικές καταστροφές, οι επιδημίες κ.λπ.

    Η αποτελεσματική καταπολέμησή της συνδέεται επομένως άρρηκτα με την παγκόσμια πάλη ενάντια στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, με την υπεράσπιση του δικαιώματος στη μόρφωση, με τον αγώνα για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, με πολιτικές και δράσεις που κατατείνουν στην παγκόσμια δικαιοσύνη. Προϋποθέτει επίσης συντονισμένες πρωτοβουλίες και προγράμματα που πρέπει να αναπτύσσονται ταυτόχρονα σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

    Προς εθνικό σχέδιο δράσης για την εργασία κάτω των 18

    Στα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα παρουσιάστηκε χθες η ελληνική έκδοση της έκθεσης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας με τίτλο «Ένα μέλλον χωρίς παιδική εργασία», η οποία υλοποιήθηκε με την πρωτοβουλία της ευρωβουλευτού Μυρσίνης Ζορμπά.

    Τη διαβεβαίωση του υπουργού Εργασίας, Δημήτρη Ρέππα, ότι έχει ήδη ξεκινήσει η κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την απασχόληση ατόμων ηλικίας κάτω των 18 ετών, άκουσαν τα εργαζόμενα παιδιά, οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί και οι εκπρόσωποι μη κυβερνητικών οργανώσεων και φορέων που ασχολούνται με τα δικαιώματα του παιδιού, που παρευρέθησαν στην εκδήλωση.

    Ενδεικτικά των διαστάσεων που έχει πάρει η παιδική εργασία, παράνομη και νόμιμη, παγκοσμίως είναι τα στοιχεία που ανέφερε ο πρόεδρος του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας, καθηγητής Γεώργιος Κουκουλές. «Από τα 351,7 εκατομμύρια παιδιά που εργάζονται σε όλο τον κόσμο, τα 245,5 εκατομμύρια απασχολούνται παράνομα σε διάφορους τομείς, ενώ τα 186,3 εκατομμύρια είναι ηλικίας κάτω των 14 ετών», τόνισε. Στις δυνατότητες του Συνηγόρου του Παιδιού για προάσπιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων αναφέρθηκε ο βοηθός συνήγορος του πολίτη, υπεύθυνος του κύκλου δικαιωμάτων του παιδιού, Γιώργος Μόσχος, ο οποίος ανακοίνωσε τη δημιουργία ανοιχτής τηλεφωνικής γραμμής για αναφορά περιστατικών παιδικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Παρών ήταν και ο πρόεδρος της Εμπορικής Τράπεζας, Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος έκανε λόγο για το τεράστιο οικονομικό κόστος που απορρέει από το γεγονός ότι τα δεκάδες εκατομμύρια παιδιών, που αρχίζουν να εργάζονται από την εφηβεία τους ή και νωρίτερα, δεν καταρτίζονται ποτέ επαρκώς, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δώσουν ώθηση στην οικονομία της χώρας τους.

    Τα 150 απαγορευμένα "ανήλικα" επαγγέλματα (Γιώργος Γάτος, Εφ. Ημερησία, 19/06/2000)

    H επαιτεία, ο καθαρισμός τζαμιών αυτοκινήτων στα φανάρια, η πώληση λουλουδιών ή μικροαντικειμένων ακόμη και η διανομή φυλλαδίων περιλαμβάνονται στη λίστα των συνο-λικά 150 απαγορευμένων «επαγγελμάτων» για ανηλίκους (ηλικίας κάτω των 18 ετών), που εξέδωσε το υπουργείο Eργασίας και Kοινωνικών Aσφαλίσεων, με στόχο τον περιορισμό της εκμετάλλευσης των ανηλίκων εργαζομένων.

    Tη λίστα εμπεριέχει η υπουργική απόφαση, που υπέγραψε -με την ομόφωνη γνώμη των κοινωνικών εταίρων- ο υπουργός Eργασίας και Kοινωνικών Aσφαλίσεων Δ. Pέππας, κυρώ-νοντας την 182 Διεθνή Σύμβαση Eργασίας «για την απαγόρευση των χειρότερων μορφών εργασίας των παιδιών και την άμεση δράση για την εξάλειψή της».

    H υπουργική απόφαση περιγράφει, ειδικότερα:

    34 εργασίες που εκθέτουν τον ανήλικο σε κινδύνους φυσικής, ψυχολογικής ή ακόμη και σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης. Aνάμεσα στις εργασίες αυτές, είναι κάθε μορ-φής επαιτεία ή εκμετάλλευση, οι πλανόδιοι πωλητές, πωλητές σε υπαίθριους πάγκους και υπαίθριες αγορές, οι υπαίθριοι μικροπωλητές, η υπαίθρια παροχή υπηρεσιών, τα μοντέλα - μανεκέν, ηθοποιοί και άλλοι καλλιτέχνες, εφόσον δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις του άρ-θρου 5 του Π.Δ. 62/98 (για τις ώρες απασχόλησης κ.ά.), η εργασία σε ντισκοτέκ, μουσικο-χορευτικά κέντρα - μπαρ, οι γελωτοποιοί, αφισοκολλητές - διανομείς φυλλαδίων, εργασίες διανομής και παράδοσης αγαθών κατ' οίκον, οικιακοί βοηθοί, κάθε μοναχική εργασία σε χώρους στους οποίους γίνονται χρηματικές συναλλαγές (καντίνες, βενζινάδικα, περίπτερα κ.λπ.), η εργασία σε οινοποιεία, ζυθοποιεία και αποστακτήρια αλκοολούχων ποτών, η απα-σχόληση σε χώρους κατασκευής, επισκευής ή εμπορία όπλων και πυρομαχικών, σε σφαγεία, ορυχεία, μεταλλεία, λατομεία, σε νοσοκομεία, κέντρα περίθαλψης τοξικομανών, σε γραφεία τελετών κ.α.

    51 εργασίες που από τη φύση τους είναι επιβλαβείς για την υγεία των ανηλίκων, είτε λόγω υψηλών θερμοκρασιών - θορύβων - δονήσεων - διαδικασιών, είτε και χρήσης επικίν-δυνων ουσιών, όπως σε γεωργικές εργασίες (χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων), στη συλλογή απορριμμάτων, στη βυρσοδεψία, σε φούρνους και κλιβάνους, στους αλευρόμυλους (στα τμήματα που αναπτύσσονται σκόνες), στον καθαρισμό μεταλλικών επιφανειών με αμ-μοβολή, σε εργασίες στις οποίες ο νέος εκτίθεται σε θόρυβο στάθμης μεγαλύτερης των 85db (A) την εβδομάδα και στιγμιαίως στα 140 db.

    50 εργασίες που για να εκτελεστούν είτε χρησιμοποιούνται επικίνδυνοι εξοπλισμοί, μη-χανήματα και εργαλεία, είτε περιλαμβάνουν χειρωνακτική διακίνηση ή μεταφορά βαρέων φορτίων (μέχρι την ηλικία των 15 ετών απαγορεύεται κάθε ανύψωση φορτίου, από 15 - 16 ετών επιτρέπεται η ανύψωση φορτίου 8 κιλών για το αγόρι και 5 κιλών για το κορίτσι και για όσους έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους μέχρι 13 κιλά το αγόρι και 8 κι-λά το κορίτσι).

    15 εργασίες που πραγματοποιούνται σε επικίνδυνα ύψη, σε χώρους υπό περιορισμό, κά-τω από την επιφάνεια του εδάφους και του νερού, όπως, για παράδειγμα, ο καθαρισμός εξω-τερικής όψης τζαμιών, το κλάδεμα και η συγκομιδή καρπών, καταδύσεις κ.ά.

    250 εκατομμύρια ανήλικοι σκλάβοι (Κ. Παπάδης, εφ. Το Βήμα, 18/1/1998)

    Πλήρη στοιχεία για την παράνομη παιδική εργασία δεν υπάρχουν. Ωστόσο, σύμ-φωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (οργάνωση του ΟΗΕ), έχουν κατα-γραφεί επισήμως, σε ολόκληρο τον κόσμο, 73 εκατομμύρια παιδιά που εργάζονται σε σκλη-ρές νόμιμες ή παράνομες εργασίες, ενώ κατά την εκτίμηση της Unisef ο συνολικός αριθμός των παιδιών ηλικίας 5-14 ετών που εργάζονται ξεπερνά τα 250 εκατομμύρια.

    Στην Ελλάδα το υπουργείο Εργασίας διαθέτει στοιχεία μόνο για τη νόμιμη εργασία των ανηλίκων ηλικίας 15 19 ετών, τα οποία μάλιστα δεν μπορούν να θεωρηθούν πλήρη. Στο υ-πουργείο ήταν το 1996 καταγεγραμμένα 3.000 παιδιά που εργάζονταν νομίμως. Αυτό προ-κύπτει από τα βιβλιάρια εργασίας που υποχρεούνται να εκδώσουν οι ανήλικοι εργαζόμενοι (άνω των 15 ετών), σύμφωνα με τον νόμο 1837/89 «για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση».

    Τα στοιχεία αυτά δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα. Μεγάλος αριθμός ανηλί-κων κάτω των 15 ετών εργάζεται στη χώρα μας παρά τις απαγορεύσεις με στόχο την ενί-σχυση του οικογενειακού εισοδήματος. Αυτό ωστόσο αποβαίνει εις βάρος της εκπαίδευσής τους. Σύμφωνα με δύο έρευνες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Πανεπιστημίου Αι-γαίου , 15.000 παιδιά εγκαταλείπουν τη στοιχειώδη εκπαίδευση (δημοτικό σχολείο) προφα-νώς για να απασχοληθούν και να ενισχύσουν το οικογενειακό εισόδημα. Ενδεικτικό της κοι-νωνικής τους προέλευσης είναι το στοιχείο της έρευνας που αναφέρει ότι τα παιδιά αυτά προέρχονται από οικογένειες οικονομικά ασθενέστερες και ο πατέρας τους δεν ολοκλήρωσε τη βασική εκπαίδευση.

    Εκτός αυτών, 120.000 παιδιά ηλικίας 15-19 ετών δεν ολοκληρώνουν τη θεσμοθετημένη βασική εκπαίδευση (δημοτικό γυμνάσιο), γεγονός που ερμηνεύεται ως πρώιμη στροφή στην αγορά εργασίας.

    Τα στοιχεία των δύο ερευνών συνδέουν σαφώς την παιδική εργασία με την εκπαίδευση. Ωστόσο δεν απεικονίζουν πλήρως τη «διαρροή» των παιδιών που εγκαταλείπουν την εκπαί-δευση σε μικρή ηλικία και στρέφονται στην εργασία. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου εκτιμά ότι μεγάλος αριθμός παιδιών αυτοαπασχολείται ή εργάζεται σε οικογενειακές και γεωργικές ερ-γασίες. Συνεπώς είναι πολύ δύσκολη η καταγραφή τους.

    Μέτρα ωστόσο λαμβάνονται τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στη χώρα μας, χω-ρίς όμως μέχρι στιγμής να παρατηρούνται στην πράξη ουσιαστικά αποτελέσματα. Το υ-πουργείο Εργασίας πρόκειται το επόμενο διάστημα να προσαρμόσει την εθνική νομοθεσία στα δεδομένα της οδηγίας 94/33 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τον σκοπό αυτόν οι υπηρεσί-ες του υπουργείου έχουν καταρτίσει Προεδρικό Διάταγμα το οποίο αυτή την περίοδο βρί-σκεται προς έγκριση στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

    «Η εργατική νομοθεσία της χώρας θέτει ουσιαστικούς περιορισμούς στην απασχόληση ανηλίκων» σημειώνει η διευθύντρια του υπουργείου Εργασίας κυρία Κ. Μυλωνάκη και προσθέτει ότι η εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας θα περιλάβει επιπλέον δικλίδες για την αποτροπή της εκμετάλλευσης των ανηλίκων και την απαγόρευση της εργασίας των παιδιών (κάτω των 15 ετών).

    Ο νόμος 1837/89 απαγορεύει ρητά την απασχόληση παιδιών που δεν έχουν συμπληρώ-σει το 15ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις. Με ειδική άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας και με τη συναίνεση των γονέων τους μπορούν να εργαστούν παιδιά ηλικίας μικρότερης των 15 ετών μόνο σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (θεατρικές παρα-στάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, μόδα, τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.λπ.). Και αυτό μόνο «εφόσον δεν βλάπτεται η σωματική και ψυχική τους υγεία και ηθική».

    Για πολλούς όμως το σημείο αυτό αποτελεί ίσως την «αχίλλειο πτέρνα» του νόμου, κα-θώς παρατηρούνται καθημερινά φαινόμενα μικρών παιδιών που φωτογραφίζονται για πε-ριοδικά ή συμμετέχουν σε αμφιβόλου ηθικής εκδηλώσεις.

    Στους ανηλίκους 15-19 ετών ο νόμος επιτρέπει την απασχόληση, θέτοντας όμως περιο-ρισμούς στο είδος των εργασιών που αναλαμβάνουν, ενώ ταυτοχρόνως επιβάλλει την έκδο-ση «βιβλιαρίου εργασίας» (με ιατρικές εξετάσεις, είδος εργασίας, ώρες απασχόλησης, στοι-χεία του ανηλίκου) ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη νόμιμη απασχόληση του ανηλί-κου.

    Το Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο σύντομα θα τεθεί σε εφαρμογή, καθιστά ακόμη αυ-στηρότερες τις διαδικασίες απασχόλησης των ανηλίκων (άνω των 15 ετών). Συγκεκριμέ-να:

  • Ο χρόνος εργασίας των ανηλίκων (ηλικίας 15-18 ετών) δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 8 ώρες την ημέρα και τις 40 την εβδομάδα.
  • Όσοι δεν έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους καθώς και όσοι σπουδάζουν (γυμνάσιο, λύκειο, αναγνωρισμένες σχολές) δεν επιτρέπεται να απασχολούνται πέραν των 6 ωρών την ημέρα και των 30 την εβδομάδα.
  • Απαγορεύεται αυστηρώς η υπερωριακή απασχόληση των ανηλίκων άνω των 15 ετών καθώς και η απασχόληση των παιδιών που δεν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους. Εξαιρούνται κατά περίπτωση και κατόπιν ειδικής αδείας οι «θεατρικές και καλλιτεχνι-κές απασχολήσεις».
  • Ο σκληρός κόσμος των μεγάλων

    Η παιδική ηλικία δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις συνώνυμη με την ανεμελιά, το παι-χνίδι και τα ξένοιαστα μαθητικά χρόνια. Περίπου 15.000 παιδιά στη χώρα μας και περισσό-τερα από 250 εκατομμύρια σε ολόκληρο τον κόσμο χάνουν νωρίς το παιδικό τους χαμόγελο και αναγκάζονται από την τρυφερή τους ηλικία να ενταχθούν στον σκληρό κόσμο της εργα-σίας.

    Η οικονομική συνεισφορά τους στον ελλιπή οικογενειακό προϋπολογισμό αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα που ωθεί τα παιδιά στην εργασία και κατ' επέκταση στην εκμετάλ-λευσή τους από πολύ μικρή ηλικία. Ο κυρίαρχος ρόλος του οικονομικού παράγοντα στην έναρξη της παιδικής εργασίας γίνεται φανερός αν εξετάσει κανείς την οικογενειακή προέ-λευση των παιδιών. Πρόκειται κυρίως για παιδιά οικονομικώς ασθενέστερων οικογενειών, αναλφάβητων και σε μεγάλο ποσοστό προσφύγων.

    Η σφαγή των παιδιών (Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Χριστόδουλος, εφ. Το Βήμα, 5/4/1998)

    Όταν μικρά παιδιά γίνονται αντικείμενο βιασμού, απαγωγής, ποικίλης κακοποίησης μέ-σα και έξω από το σπίτι, σκληρής εκμετάλλευσης και μερικές φορές οδηγούνται στο να δο-λοφονήσουν την ίδια τους την οικογένεια• όταν πλούσιοι άνθρωποι κατακρατούν ως ομή-ρους παιδιά για την ικανοποίηση των σεξουαλικών τους ορέξεων• όταν διεσπαρμένες νάρκες σκοτώνουν κάθε μήνα 800 παιδιά και οι κακές συνθήκες που επικρατούν σε στρατόπεδα προσφύγων κάποιες χιλιάδες, αυτό σημαίνει ότι σήμερα τα παιδιά χάνουν τον πόλεμο της αξιοπρέπειας. Αυτά αναφέρονται στην έκθεση της Unisef που περιλαμβάνει πολλές περι-πτώσεις βάναυσης και απάνθρωπης συμπεριφοράς εις βάρος των παιδιών σε όλο τον κόσμο σήμερα. Το κακό εις βάρος των παιδιών συμβαίνει σήμερα προκλητικά στο Ιράκ, στην Αλ-γερία, στη Σιέρα Λεόνε όπου παιδιά σκοτώνονται κατά χιλιάδες. Στη διάρκεια των τελευ-ταίων 10 ετών 2 εκατ. παιδιά σκοτώθηκαν στους πολέμους ενώ δημιουργήθηκαν 6 εκατ. α-νάπηρα παιδιά. «Ο πόλεμος είναι ένας βανδαλισμός κατά της παιδικής ηλικίας», είπε η Μάγκι Μπλακ, η οποία έχει συντάξει την έκθεση αυτή.

    Οι βιασμοί παιδιών εξάλλου χρησιμοποιούνται ως όπλο του πολέμου κατά των αντιπά-λων, όπως αυτό συμβαίνει στη Βοσνία και στη Ρουάντα, γράφει η έκθεση. Στη Βόρειο Ου-γκάντα ο στρατός ανάγκασε πολλά κορίτσια να συμπεριφέρονται ως «σύζυγοι» προς τους στρατιώτες. Στους πολέμους αυτούς χρησιμοποιούνται παιδιά για σεξουαλική ικανοποίηση δίκην σκλάβων και με τη βία εξαναγκάζονται να γίνουν κινούμενες παγίδες για τους αντιπά-λους. Άλλα αναγκάζονται να χειρίζονται μικρά κατά κανόνα όπλα, παρά την άωρη ηλικία των. Η Unisef αποκαλύπτει ότι στη Ρουάντα περισσότερα από 2.000 παιδιά χρησιμοποιήθη-καν για να διαπράξουν πράξεις γενοκτονίας εις βάρος αντιπάλων. Επίσης η έκθεση αποκαλύπτει ότι στη Βόρειο Ουγκάντα 6.000 10.000 παιδιά εξαναγκάστηκαν να σκοτώσουν τους γονείς των και τα άλλα μέλη της οικογενείας των για να γλιτώσουν τη ζωή των. Τα εγκλή-ματα αυτά άλλωστε ανάγκασαν τη διεθνή κοινότητα να συστήσει διεθνές δικαστήριο που θα δικάσει τους ενόχους τέτοιων και παρεμφερών εγκληματικών πράξεων.

    Οι διαμελισμοί εξάλλου παιδιών από νάρκες βρίσκονται στην ημερησία διάταξη των ανηλεών πολέμων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Από το Ελ Σαλβαντόρ ως τη Βοσνία η Unisef εφαρμόζει τώρα προγράμματα προειδοποίησης των παιδιών για τους κινδύνους που διατρέχουν από τις νάρκες στους χώρους όπου παίζουν, ακόμη και στα δημόσια πάρκα. Τις νάρκες αυτές έχουν επίτηδες τοποθετήσει αντίπαλοι στρατοί για να εξοντώσουν έτσι τους λαούς των εχθρών τους.

    Τα παιδιά σήμερα στις χώρες αρχικά του Τρίτου Κόσμου παραδίδονται στα νύχια του Σατανά και ελάχιστοι διαμαρτύρονται. Αναγκάζονται να δουλεύουν σε ανθυγιεινές εργασίες αντί πινακίου φακής και μεταβάλλονται σε δούλους χωρίς το παραμικρό ανθρώπινο δικαίω-μα. Στις... πολιτισμένες χώρες χρησιμοποιούνται ως όργανα σεξουαλικής ικανοποίησης ή για εκμετάλλευση σώματος και ψυχής. Η κοινωνία μας έγινε πολύ ανεκτική και δεν διαμαρ-τύρεται ούτε ανησυχεί όσο θα έπρεπε για όλα αυτά τα άτοπα και εγκληματικά εις βάρος τής πιο τρυφερής ηλικίας του ανθρώπου. Και διερωτώμαι ποιο τελικά μπορεί να είναι το μέλλον ενός κόσμου στον οποίον τα παιδιά δοκιμάζουν τη σκληρή φρίκη του πολέμου των μεγάλων και την ανελέητη εμπειρία των ανικανοποίητων αμαρτωλών ορέξεών των...

    Γ) Βιβλιογραφία

    1. Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, Ένα μέλλον χωρίς παιδική εργασία, μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Οδυσσέας.