ΕπιπλέονΕπιπλέον

Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Χάσμα γενεών

Σχετικά θέματα

Α'. Σχεδιάγραμμα

Θέμα1: Ένα από τα προβλήματα που δείχνει να αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία μας είναι και το χάσμα που φαίνεται να υπάρχει ανάμεσα στους μεγαλύτερους και στους μικρότερους στην ηλικία. Οι μεν κατηγορούν τους δε για διάφορα πράγματα και τούμπαλιν. Ποιες οι αιτιάσεις που απευθύνονται εκατέρωθεν και ποιες βλέπεις να είναι οι αιτίες του φαινομένου;

Θέμα2: Οι νέοι πολλές φορές αισθάνονται να ζουν σ' έναν άφιλο κόσμο, όπου κυριαρχούν η ψευτιά, η υποκρισία, η αναξιοκρατία, ο συμβιβασμός και τα συμπαρομαρτούντα τους. Απ' την άλλη μεριά οι μεγαλύτεροι στην ηλικία πιστεύουν πως ο κόσμος βαδίζει από το κακό στο χειρότερο, πως οι σημερινοί νέοι έχουν απολέσει το σεβασμό, εγκληματούν συνεχώς πάνω στην ελληνική γλώσσα, την ιστορία, την παράδοση, ότι ζουν χωρίς αξίες και ιδανικά.

Το χάσμα αυτό μεταξύ δύο διαφορετικών γενεών αλλά και στάσεων ζωής άλλοτε φαντάζει περίεργο και οπωσδήποτε φαίνεται πως είναι δύσκολο έως αδύνατο να γεφυρωθεί.

Αφού βρείτε τις αιτίες και τις συνέπειες του φαινομένου, προτείνετε τρόπους γεφύρωσης του χάσματος.

Πρόλογος

Ορισμός: Μπορούμε να θεωρήσουμε ως χάσμα γενεών τη διαμορφωμένη κατάσταση στην οποία παρατηρείται ένα αδιέξοδο στις σχέσεις νέων και «ώριμων», ένα κενό επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων, ένα καθεστώς αμοιβαίας αντιπαλότητας και καχυποψίας που αναιρεί κάθε προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησης των μεν από τους δε. / Με τον όρο «χάσμα των γενεών» εννοούμε τη μεγάλη απόσταση που χαρακτηρίζει τις δυο γενιές κάθε εποχής, τους νέους και τους ώριμους, ως προς τις πεποιθήσεις, ιδέες, αντιλήψεις, τον τρόπο, τη σκέψη και τη στάση ζωής γενικότερα. Έτσι, οι δυο γενιές κλείνονται στον εαυτό τους και επιδίδονται σε μια «πολεμική» η μια εναντίον της άλλης.

Παραγωγική μέθοδος: πολλά προβλήματαχάσμα

Κυρίως Θέμα

Ε1α. Αιτιάσεις ΜεγάλωνΝέους

Ε1β. Αιτιάσεις ΝέωνΜεγάλους

Ε2α. Εν γένει προβλήματα επικοινωνίας ανθρώπων

Ε2β. Ειδικότερες αιτίες χάσματος

Ε3. Συνέπειες χάσματος

Ε4. Τρόποι αντιμετώπισης

Δεν είναι λογικό αλλά και φυσιολογικό να κλείσει τελείως το χάσμα αυτό, αφού κάθε γενιά, όπως είπαμε, έχει τη δική της ιδιοσυγκρασία. Πέρα απ' αυτό, είναι δυνατό να έχουμε απόλυτη ταύτιση νέων και ώριμων σ' όλους τους τομείς της ζωής; Τότε η ζωή θα μεταβαλλόταν σ' ένα απέραντο «νεκροταφείο», αφού τίποτα πια δε θα εκινείτο· και «ό,τι δεν κινείται δε ζει», έλεγε ο Λάιμπνιτς και πριν 2000 χρόνια ο Ηράκλειτος, «Τα πάντα ρει»…

Επίλογος

Β'. Κείμενα

Χάσμα Γενεών (Αιτίες)

Ανδρέας Μιχαηλίδης-Νουάρος, Έφηβοι και Παιδεία, Προβλήματα της εφηβικής ηλικίας στο παρελθόν και σήμερα, Θεσσαλονίκη 1972, σελ. 125-126

Οι λόγοι που συμβαίνουν οι εξαιρετικά δυσάρεστες αυτές και για τα δύο μέρη (εφήβους και γονείς) συγκρούσεις είναι πολλοί. Πρώτη βασική αιτία είναι η διαφορά ηλικίας που χωρίζει τη γενεά των νέων από τους ενηλίκους. Η απόσταση αυτή δημιουργεί, όπως είναι φυσικό, τη λεγόμενη διαφορά στην «πολιτιστική καταγωγή» (π.χ. ο πατέρας ξεκίνησε από διαφορετική κοινωνική τάξη από κείνη που είναι ο γιος του, έχει διαφορετικές ιδέες και διαφορετική προσωπική ιστορία· οι λόγοι αυτοί εξηγούν αρκετά ικανοποιητικά το χαρακτήρα ή τη σημερινή κοινωνική θέση του, αλλά δημιουργούν και τις διαφορές στις οποίες οφείλονται εν μέρει και οι συγκρούσεις των δύο γενεών). Κύριο πεδίο συγκρούσεων είναι ο τομέας της ηθικής, όπου οι γονείς αδυνατούν να δεχτούν ως σωστά πράγματα εκείνα που αποδοκίμαζε η κοινή γνώμη της εποχής τους.

Δεύτερη βασική αιτία των συγκρούσεων είναι η σημαντική συνήθως βιολογική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά τους (…) Οι συχνοί διαπληκτισμοί ανάμεσα στους εφήβους και τους γονείς τους ή και άλλους ενήλικους δεν είναι δυνατό να έχουν πάντοτε αιτίες που να βρίσκονται μόνο στην εφηβική παράταξη. Ίσως η ζωντάνια και το σφρίγος των νέων να δημιουργεί ένα αίσθημα υποσυνείδητης ζήλιας ή πικρίας σε κάποιους ενήλικους, επειδή πέρασαν οριστικά τα δικά τους νιάτα. Καταπιέζοντας το συναίσθημα αυτό οι μεγαλύτεροι γελούν περιφρονητικά για τα καμώματα, τις προτιμήσεις, τους τρόπους και τις ιδέες, τις ιδιοτροπίες στην εμφάνιση της νεανικής συντροφιάς [που γίνονται συχνά μόνο για να κινήσουν την προσοχή ή την αγανάκτηση (sic)].

Οι γονείς είναι συνήθως σαράντα ετών και παραπάνω, τα παιδιά τους είναι δεκατριών με δεκαοχτώ. Δεν είναι τελείως έξω από τα πράγματα το να υποθέσει κανείς ότι η χρονική αυτή διαφορά μέσα στην ίδια οικογένεια μπορεί να εξηγήσει την ύπαρξη των αισθημάτων δυσαρέσκειας προς τη νέα γενεά, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που αυτή προσβάλει ή πληγώνει από έλλειψη διπλωματικότητας τους μεγαλύτερούς της. Όπως είναι φυσικό, τα προβλήματα αυτά γίνονται κάπως οξύτερα, όταν τρεις γενεές πρέπει να συνυπάρξουν.

Τρίτη βασική αιτία που εξηγεί, ως ένα σημείο πάντοτε, τις συγκρούσεις ανάμεσα στους εφήβους και στους γονείς τους είναι ο διαφορετικός ρόλος που η κοινωνία αναθέτει στους γονείς. Οι γονείς έχουν εξουσία, υποχρεώσεις αλλά και δικαιώματα πάνω στα παιδιά τους και το κοινωνικό περιβάλλον απαιτεί από τους εφήβους να σέβονται την εξουσία αυτή. Όμως συχνά ο έφηβος αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση, διότι είναι υποχρεωμένος να υπακούει τρεις ή τέσσερις διαφορετικές εξουσίες: τους γονείς του, το σχολείο, τους κοινωνικούς νόμους και τις απαιτήσεις της ομάδας των συνομηλίκων του. Έτσι, συχνά δημιουργούνται συγκρούσεις, γιατί άλλα διατάζει η οικογένειά του κι άλλα απαιτούν οι φίλοι και οι συνομήλικοι του εφήβου (…).

Χάσμα γενεών (Αντιμετώπιση)

Ρούντολφ Ντάικορς, Κοινωνική Ισοτιμία, Το πρόβλημα της εποχής μας, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1973, σελ. 142-143

Αν δε βάλουμε ένα τέλος στον πόλεμο ανάμεσα στις γενιές, τίποτα δεν μπορεί να φέρει ένα καλό αποτέλεσμα. Αυτό βέβαια θα πάρει πολύ καιρό, πρέπει όμως να γίνει, κι εμείς πρέπει να βοηθήσουμε τους γονείς και τους δασκάλους να νιώσουν τις ευθύνες τους.

Πρώτο, οι ενήλικοι πρέπει να σταματήσουν να πολεμούν, χωρίς όμως να υποχωρούν. Ούτε η επιβολή της δύναμης αλλά ούτε και η υπερβολική διαλλακτικότητα θα φέρουν καλά αποτελέσματα. Δεύτερο, οι ενήλικοι πρέπει να απελευθερωθούν από την τάση να ποδηγετούν τα παιδιά τους σε κάθε τους βήμα και με τη δική τους άποψη. Αν δεν έχουν αντίληψη των σκοπών που κρύβονται πίσω από μια κακή συμπεριφορά του παιδιού, με την τακτική τους την ενισχύουν, υποκύπτοντας τελικά στις προθέσεις του παιδιού, αντί να το διορθώσουν. Πρέπει να μάθουν να καταλαβαίνουν τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από τις πράξεις του παιδιού και να αναπτύξουν μια κατάλληλη τεχνική που θα συμβάλει στην αλλαγή τους.

Τρίτο, οι ενήλικοι πρέπει να χρησιμοποιούν καινούργιες μεθόδους στις σχέσεις τους με το παιδί, μια και οι παραδοσιακές μέθοδοι δε φέρνουν πια κανένα αποτέλεσμα (…). Μια από τις πιο σημαντικές παιδαγωγικές επιδεξιότητες είναι η ικανότητα να ενθαρρύνουμε το παιδί. Τελικά, για να προλάβουμε οποιαδήποτε υπερβολική διαλλακτικότητα και για να καθιερώσουμε τα πλαίσια μέσα στα οποία θα κινείται το παιδί, θα πρέπει να κατανοήσουμε τη τεχνική των λογικών συνεπειών. Πολλοί δυσκολεύονται να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στην τιμωρία και στις λογικές συνέπειες, υπάρχει όμως μια λεπτή αλλά αποφασιστική γραμμή που διακρίνει το ένα από το άλλο.

Οι γονείς και οι δάσκαλοι χρειάζονται να μάθουν πώς να καθιερώσουν μια δημοκρατική ατμόσφαιρα, τόσο μέσα στο σπίτι όσο και στο σχολείο. Δεν μπορούμε από δω και μπρος να ελπίζουμε ότι θα έχουμε επιτυχία, όταν εμείς αποφασίζουμε για το τι θα πρέπει να κάνουν τα παιδιά. Χρειαζόμαστε την έγκρισή τους. Και μπορούμε να εξασφαλίσουμε την έγκρισή τους μέσω μιας ομαδικής συζήτησης. Χρειάζεται να μάθουν οι γονείς τον τρόπο που διεξάγεται ένα οικογενειακό συμβούλιο, ενώ οι δάσκαλοι χρειάζονται επιδεξιότητα, για να διεξάγουν μια ομαδική συζήτηση.

Το χάσμα των γενεών στην ψηφιακή εποχή

Αθανασόπουλος Τάκης, http://dialogoi.enet.gr, 14/4/2010

Τα παιδιά που γεννήθηκαν την εποχή των υπολογιστών είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που γεννήθηκαν την εποχή της τηλεόρασης. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, δημιουργεί ολοένα και μεγαλύτερα χάσματα γενεών.

Διάβασα, στους New York Times, ένα άρθρο που με εντυπωσίασε και με υποχρέωσε να σκεφτώ. Ο δημοσιογράφος Brad Stone γράφει την έκπληξη που ένιωσε όταν η δύο ετών κόρη του έπιασε το Kindle, το βιβλίο/υπολογιστή (του έχω αφιερώσει ένα παλαιότερο άρθρο στους Διαλόγους) και είπε: το βιβλίο του μπαμπά! Το μωράκι, που ξέρει ήδη το παραδοσιακό βιβλίο, αναγνώρισε ότι οι λέξεις που διαβάζει ο μπαμπάς στο συνηθισμένο βιβλίο, περάστηκαν, με κάποιο τρόπο, σε ένα ηλεκτρονικό μαραφέτι που μοιάζει με παιχνίδι, και εδώ είναι η ουσία, της φαίνεται κάτι το απόλυτα φυσιολογικό.

Η οπτική γωνία που θα διαμορφώσει αυτό το μωρό για τον κόσμο, θα είναι διαφορετική από αυτή του πατέρα του. Ήδη, μιλάει με τη γιαγιά και τον παππού στο Skype video και ξέρει ήδη να παίζει παιχνίδια στο iPhone του μπαμπά. Μεγαλώνει με αυτά τα ηλεκτρονικά επιτεύγματα, αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για ένα παιδί 10 μόλις χρόνια μεγαλύτερο. Το άρθρο του Stone έχει να κάνει ακριβώς, με το χάσμα των ηλεκτρονικών γενεών.

Ο Lee Rainey, διευθυντής του Pew Research Center’s Internet and American Life Project, ισχυρίζεται ότι νέοι με διαφορά ηλικίας 2, 3 ή 4 χρόνων, έχουν πολύ διαφορετικές εμπειρίες από την τεχνολογία. Αυτή αναπτύσσεται τόσο γρήγορα που δεν την προλαβαίνει κανείς. Οι φοιτητές του πανεπιστημίου συχνά απορούν με τα όσα καταφέρνουν να κάνουν τα παιδιά του γυμνασίου με τις καινούριες τεχνολογίες με τις οποίες οι ίδιοι δεν είναι εξοικειωμένοι. Μπορούμε να μιλάμε για χάσμα των “ηλεκτρονικών” γενεών, με κάθε πληθυσμιακή κατηγορία να έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με την επικρατούσα τεχνολογία της εποχής της. Το άλλο παράδειγμα που δίνει ο Stone, είναι αυτό της ηλικίας 3 ετών κόρης ενός φίλου του η οποία, έχοντας συνηθίσει τόσο πολύ την οθόνη αφής του iPhone του πατέρα της, μόλις δει φορητό υπολογιστή, πηγαίνει και αγγίζει την οθόνη του, περιμένοντας κάποια αντίδραση. Οι πρόσφατες έρευνες του Ερευνητικού Κέντρου Pew έδειξαν ότι οι έφηβοι στέλνουν πολύ περισσότερα  SMS από τους άνω των 20 ετών, ενώ παίζουν και πολύ περισσότερα online παιχνίδια.

Ο Larry Rosen, καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ξεχωρίζει τη σημερινή νεολαία σε δύο κατηγορίες. Όσοι γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 αποτελούν τη Net Generation, ενώ όσοι γεννήθηκαν από το 1990 ως σήμερα, αποτελούν την iGeneration. Σημερινοί εικοσάρηδες ή μόλις 30 ετών, οι ανήκοντες στη Net Generation, περνούν (σύμφωνα με τα στοιχεία του Rosen) γύρω στις 2 ώρες καθημερινά μιλώντας στο τηλέφωνο και χρησιμοποιούν συχνά το ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο. Η iGeneration, κάτι σαν τα μικρά αδελφάκια των προηγούμενων, περνούν πολύ περισσότερο χρόνο γράφοντας παρά μιλώντας στο τηλέφωνο, δεν συγκινούνται από την τηλεόραση, ενώ έχουν την τάση να επικοινωνούν κυρίως με messenger από το Διαδίκτυο. Ο Rosen προβλέπει ότι οι νέες γενεές δεν θα διακρίνονται για την υπομονή τους, αντίθετα από τους μεγαλύτερους, θα περιμένουν άμεση ανταπόκριση από τους ανθρώπους που έρχονται σε επαφή και θα επιδεικνύουν ανυπομονησία. Θα περιμένουν από τους καθηγητές τους άμεση ανταπόκριση και αυτό βέβαια θα δημιουργήσει προβλήματα. Επίσης, θα έχουν την εντύπωση ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση στο οτιδήποτε και στον καθένα επειδή, έτσι θα έχουν συνηθίσει. Ο Mizuko Ito, ανθρωπολόγος και ερευνητής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, πιστεύει ότι τα παιδιά που παίζουν ψηφιακά και online παιχνίδια όπως το Club Penguin ή το Moshi Monsters, θα δυσκολεύονται να δουν τη διαφορά ανάμεσα στους ψηφιακούς και τους πραγματικούς τους φίλους. Βρίσκει όμως θετικό το γεγονός ότι αυτά τα παιδιά θα διασκεδάζουν συμμετέχοντας ενεργά, με τον υπολογιστή τους και δεν θα τους αρέσει καθόλου, από όσο έχει ήδη φανεί, να “αράζουν” στον καναπέ και να βλέπουν τηλεόραση. Πιθανά, θα είναι πιο δημιουργικά από τους γονείς τους, αλλά θα είναι ταυτόχρονα και πιο εκλεκτικά σε σχέση με τα προϊόντα που θα αγοράζουν και θα υποχρεώσουν τις βιομηχανίες και τις εταιρείες να πωλούν προϊόντα υψηλού επιπέδου.

Το πιο ενδιαφέρον πάντως είναι ότι αυτοί οι ειδικοί παρατηρούν ότι οι σημερινοί νέοι είναι πιο ικανοί στην πολυεπεξεργασία, στο να κάνουν πολλές ενέργειες ταυτόχρονα, με σχετική επιτυχία. Οι έρευνες του Rosen καταδεικνύουν ότι οι ηλικίας 16-18 ετών μπορούν και εκτελούν ταυτόχρονα 7 διαφορετικά πράγματα (να στέλνουν για παράδειγμα SMS ενώ συνομιλούν στο messenger, τσεκάρουν το Facebook , ακούνε μουσική και βλέπουν τηλεόραση...) Οι άνω των 20 καταφέρνουν 6 ενώ οι γύρω στα 30 μόλις ...5,5

Δεν το λένε ξεκάθαρα, αλλά το αφήνουν να εννοηθεί και με το παραπάνω, οι σημερινοί νέοι είναι πιο έξυπνοι από τους γονείς τους. Αυτό είναι πολύ παρήγορο αν αναλογιστούμε κατά πόσο κάναμε εμείς οι μεγαλύτεροι καλύτερο τον κόσμο που τόσο πολύ θέλαμε να αλλάξουμε.

Γιατί φοβόμαστε τους ηλικιωμένους

The Guardian (εφ. Καθημερινή, 6/2/2005)

Πότε αρχίζεις να γερνάς; Είναι μήπως μια βαθμιαία διαδικασία που προχωράει ύπουλα ώσπου να συνειδητοποιήσεις ότι δεν ντρέπεσαι πια να περάσεις έξω από μια οικοδομή γεμάτη εργάτες γιατί κανένας δεν πρόκειται να σφυρίξει στο πέρασμά σου; Ή όταν, όσο ήρεμο κι αν είναι το πρόσωπό σου, υπάρχουν μερικές ρυτίδες που δεν φεύγουν με τίποτα; Ίσως είναι κάτι ξαφνικό – η πρώτη φορά που διαπιστώνεις πως κανένας δεν σε κοιτάζει ή όταν κάποιος σου προσφέρει τη θέση του στο λεωφορείο.

Σε δημογραφικούς όρους, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, ηλικιωμένος είναι κανείς όταν έχει περάσει τα 65. Tο 16% του πληθυσμού στη Βρετανία είναι πάνω από αυτό το όριο. Στην ηλικία αυτή οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνταξιοδοτηθεί, με τη θέλησή τους ή όχι. Tη μια μέρα είσαι χρήσιμος, την άλλη είσαι μια στατιστική. H αλήθεια όμως είναι μία: Φοβόμαστε τους ηλικιωμένους. Mας δείχνουν πώς θα γίνουμε κι αυτό μας τρομοκρατεί. Φοβόμαστε την πείρα τους, δεν θέλουμε να ακούσουμε τις ιστορίες τους από το παρελθόν.

Πρόσφατα ξεκίνησε μια διαφημιστική καμπάνια η οποία, όλως περιέργως, χρησιμοποιεί ως μοντέλο μια πολύ ηλικιωμένη γυναίκα: είναι 96 ετών. H εταιρεία έχει κερδίσει αρκετή δημοσιότητα, γι’ αυτό δεν θα της προσθέσω κι άλλη. Aς την αποκαλέσω λοιπόν «Περιστερά». Eχει γίνει πολύς λόγος γι’ αυτήν τη διαφήμιση, για το αν πρόκειται περί ενός κυνικού διαφημιστικού κόλπου ή αν η εταιρεία πραγματικά ενδιαφέρεται για το ζήτημα. Tελικά, όμως, δεν έχει σημασία. Ίσως πράγματι να βοηθήσει στο να γίνει λιγότερο έντονη η περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων. Iσως.

Βέβαια, δεν φοβούνται όλοι τους ηλικιωμένους. Σε ατομικό επίπεδο μπορεί να δείχνουμε πολλή καλοσύνη και ενδιαφέρον. Προσωπικά λατρεύω τους εβδομηντάρηδες γονείς μου και πάντα ενδιαφέρομαι για τις συμβουλές τους. Aν κάποιοι γιατροί ή πωλήτριες τους φερθούν περιφρονητικά, γίνομαι πολύ επιθετική. Mου λείπουν πολύ οι παππούδες μου, μεταξύ των άλλων και για τις υπέροχες ιστορίες τους που με συνέδεαν με το παρελθόν. Eίμαι σίγουρη ότι για πολλούς ισχύει η φράση-κλισέ: «Δεν είμαι κατά των ηλικιωμένων, μερικοί από τους καλύτερους φίλους μου είναι ηλικιωμένοι». H αλήθεια είναι, όμως, ότι ως κοινωνία, ως κοινότητα εργαζομένων, τους μισούμε τους ηλικιωμένους.

Θυμάμαι όταν, σε μιαν άλλη εφημερίδα, ένας σοφός συνάδελφος εξαναγκάστηκε να συνταξιοδοτηθεί. O λόγος που προβλήθηκε ήταν ότι είχε περάσει τα 65, στην πραγματικότητα όμως η πείρα του φόβιζε τη νέα αρχισυντάκτρια γιατί ξεγύμνωνε τη δική της έλλειψη γνώσεων. Kι όμως, πόσα θα μπορούσε να μάθει από εκείνον τον άνθρωπο: ήταν το Ίντερνετ πολύ πριν εγκατασταθούν οι υπολογιστές. Oμως, στους χώρους εργασίας σπανίως το εκτιμούμε αυτό: μόνο το 17% των υπαλλήλων παραμένουν στη δουλειά τους μετά τα 65, σε σύγκριση με το 40% των αυτοαπασχολουμένων.

H έμφαση που δίνει η «Περιστερά» στην «πραγματική ομορφιά» των ηλικιωμένων δεν αποτελεί επαναστατική αντίληψη, αλλά φαίνεται σαν ακραία πολυτέλεια αν σκεφτούμε ότι πάνω από μισό εκατομμύριο συνταξιούχων σ’ αυτή τη χώρα υποσιτίζονται και πάνω από 2 εκατομμύρια ζουν μέσα στη φτώχεια. Περισσότεροι Bρετανοί ηλικιωμένοι πεθαίνουν από το κρύο κάθε χρόνο από οπουδηποτε αλλού στην Eυρώπη.

Πριν από μερικά χρόνια, το ιατρικό περιοδικό Lancet δημοσίευσε την αφήγηση ενός γιατρού που είχε κάνει εντριβή στον ώμο ενός ηλικιωμένου. «Ξέρετε», του είπε ο γέροντας, «νιώθω υπέροχα. Eμάς τους γέρους ποτέ δεν μας αγγίζουν». Tο άρθρο επίσης σημείωνε ότι «όταν περάσει πολύς καιρός που επιθυμούν να τους αγγίξουν αλλά αυτό δεν συμβαίνει, πολλοί ηλικιωμένοι παύουν να εκφράζουν αυτή την ανάγκη τους». Oι μισοί από τους ανθρώπους άνω των 75 στη Bρετανία μένουν μόνοι τους.

H Γαλλία εξετάζει μια «νέα» προσέγγιση: να στεγάζονται μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα με παιδικούς σταθμούς. Oι γέροι και τα παιδιά να αναμιγνύονται: οι ηλικιωμένοι να προσφέρουν φροντίδα και ηρεμία και τα μικρά να τους κρατούν ενεργούς, μαθαίνοντας ότι οι γέροι είναι απλώς γέροι και όχι τέρατα. H ιδέα αυτή δεν είναι και τόσο καινούργια: είναι ο τρόπος που ζούσαμε πριν όχι και τόσο πολλά χρόνια, όταν τα παιδιά μεγάλωναν κοντά στους παππούδες και εξοικειώνονταν με τη γεροντική ηλικία, εκτιμώντας και την «πραγματική ομορφιά» των ηλικιωμένων.

Τα γηροκομεία της ντροπής

Γεωργία Δάμα, εφ. Ελευθεροτυπία, 5/9/2005

Η εικόνα που αντικρίσαμε σε γηροκομείο του κέντρου μιλάει μόνη της: Υπερήλικες ξαπλωμένοι ανάσκελα σε ράτζα, ο ένας δίπλα στον άλλο. Εγκαταλειμμένοι από τους συγγενείς, οι περισσότεροι δεν σηκώνονται καν από το κρεβάτι, αφού δεν τους βοηθάει κανείς. Εμφανώς υποσιτισμένοι, δεν βρίσκουν ούτε τη δύναμη να μιλήσουν.

Στον ίδιο πλαστικό κεσέ με τα αποφάγια του χθες, τους έβαλαν λίγο (φρέσκο;) φαγητό.

Τα περισσότερα γηροκομεία που λειτουργούν σε συνθήκες αθλιότητας και χωρίς άδεια βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας (Πατήσια, πλατεία Βικτωρίας), εξασφαλίζοντας φθηνό ενοίκιο. Και ασφαλώς εδώ η ιατρική φροντίδα είναι ανύπαρκτη. Είναι φανερό πως όποιος γιατρός και να τους έβλεπε, θα τους έστελνε σε κάποιο νοσοκομείο.

Με εντολή του νομάρχη Αθηνών συνεχίζονται οι έλεγχοι στα γηροκομεία. Εκτός των υγειονομικών παραβάσεων, ορισμένες «μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων» είχαν ελεχθεί στο παρελθόν και εξακολουθούν να λειτουργούν παράνομα, ενώ τους έχουν επιβληθεί πρόστιμα και έχουν εκδοθεί αποφάσεις διακοπής της λειτουργίας τους.

Ο νομάρχης Γιάννης Σγουρός επισκέφθηκε τον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών κ. Παπαγγελόπουλο, καταθέτοντας το φάκελο με τα στοιχεία των ελέγχων που διηνεργήθηκαν στα γηροκομεία. Και σε δήλωσή του επισημαίνει: «Οι έλεγχοι θα συνεχισθούν, ιδιαιτέρα σε χώρους όπου ο ανθρώπινος πόνος αντί να συναντά την αξιοπρέπεια και το σεβασμό συναντά την εκμετάλλευση και την κακομεταχείριση».

«Κάποια από αυτά είναι επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος, δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα», εξηγεί γιατρός που εργάσθηκε σε ορισμένα από αυτά «από ανάγκη» στην αρχή της καριέρας του και δεν θέλησε να αναφερθεί το όνομά του.

Σ' αυτά φιλοξενούνται άνθρωποι ηλικίας άνω των 60 ετών. Τα παιδιά τους κάποια στιγμή αποφασίζουν πως δεν τους θέλουν στο σπίτι, γιατί επιβαρύνουν την οικογένεια, και προτιμούν να τους στείλουν σε οίκο ευγηρίας πληρώνοντας τα έξοδα και επιπλέον τη σύνταξή τους. Υπάρχει και η κατηγορία των ασθενών που εγκαταλείπονται στη τύχη τους, αλλά και η προσωρινή φιλοξενία. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις αποφασίζουν τα παιδιά να πάνε διακοπές, τους στέλνουν στο γηροκομείο για ένα μήνα και στη συνέχεια κάνουν συμφωνία με το γηροκομείο. Τους κρατάνε για λίγες μέρες στο σπίτι και τις υπόλοιπες μένουν στο γηροκομείο.

Η ανθρωπιά που θα δείξει το προσωπικό είναι σε συνάρτηση με το φιλοδώρημα. Υπάρχουν νοσοκόμες που βγάζουν ένα δεύτερο μισθό από τους συγγενείς, με την υπόσχεση να διατηρούν καθαρό τον ηλικιωμένο και να του παρέχουν ένα ανθρώπινο πιάτο φαγητό».

Ανύπαρκτες δομές πρόνοιας

Οι επιστημονικές απόψεις πλέον βασίζονται σε μία αντίληψη: την ύπαρξη δομών πρόνοιας που θα βοηθούν τον ηλικιωμένο να παραμένει στο σπίτι και τη γειτονιά του (παρέχοντας έστω ένα πιάτο φαγητό, φάρμακα, στοιχειώδη καθαριότητα χώρου). Τη χώρα μας χαρακτηρίζει η ανυπαρξία αυτών των δομών πρόνοιας για τη στήριξη των ηλικιωμένων, ώστε να μπορούν να επιβιώσουν στη δική τους στέγη.

Ρωτώντας για την έλλειψη κρατικών δομών πρόνοιας, που να παρέχουν βοήθεια σε ανήμπορους ηλικιωμένους, η απάντηση του νομάρχη είναι ότι «το υπουργείο Υγείας καθορίζει την πολιτική σε ζητήματα ηλικιωμένων. Η νομαρχία δίνει την άδεια λειτουργίας εφόσον πληρούνται περίπου 15 προϋποθέσεις. Αλλά υπάρχουν και πολλά γηροκομεία που λειτουργούν χωρίς άδεια».

Διευκρινίζεται επίσης ότι ο νόμος δεν δίνει το δικαίωμα στις υπηρεσίες της Νομαρχίας να κλείσουν όσες στέγες ηλικιωμένων δεν πληρούν τις προϋποθέσεις υγιούς διαβίωσης. Μοναδικό μέτρο η δικαστική οδός για υγειονομικές παραβάσεις, δηλαδή ένα πρόστιμο.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση γηροκομείου στη Λυκόβρυση, στο οποίο όπως αναφέρουν οι αρμόδιοι υπάλληλοι που πήγαν για έλεγχο (το 2003), αντίκρισαν αποστεωμένους γέροντες και ζήτησαν την επείγουσα μεταφορά τους σε νοσοκομείο. Το αποτέλεσμα είναι το γηροκομείο να λειτουργεί ακόμη και σήμερα, ενώ η υπόθεση δεν εκδικάστηκε ακόμη (ύστερα από δύο αναβολές). Πρόκειται για υποθέσεις που εκδικάζονται σε Ειρηνοδικείο και προβλέπεται ποινή φυλάκισης μέχρι ένα έτος (εξαγοράσιμη). Το βασανιστικό ερώτημα που θέτουν οι ελεγκτές υγείας είναι πόσοι άνθρωποι θα έχουν χάσει τη ζωή τους κι ακόμη πόσες χιλιάδες ευρώ θα έχουν κερδίσει σ' αυτό το χρονικό διάστημα διάφοροι κερδοσκόποι.

Ο νομάρχης θέτει κι ακόμη ένα βασανιστικό ερώτημα: Κι αν το κλείσεις, πού πας τους γέροντες μετά; Μια φράση που δίνει απάντηση στο γιατί ο νόμος στη χώρα μας είναι τόσο επιεικής με τα γηροκομεία. Αναγκαστικά σε αυτή την περίπτωση το Δημόσιο θα πρέπει να δημιουργήσει κρατικά ιδρύματα ή άλλες υποστηρικτικές δομές: «Στο γηροκομείο της Λυκόβρυσης συνατήσαμε την απόλυτη αθλιότητα, τα γερόντια είχαν φθάσει να ζυγίσουν 30 κιλά. Ο αντινομάρχης και οι ελεγκτές δέχθηκαν επίθεση από τους συγγενείς των ηλικιωμένων, που ήταν έτοιμοι να τους στείλουν στον Αγιο Πέτρο για να τους πάρουν την περιουσία...».

Επίσης, χαρακτηριστικά αναφέρουν και γηροκομείο στην παραλία της Γλυφάδας, το οποίο στέλνουν οι έλεγχοι στον εισαγγελέα από το 1989 και η κατάσταση παραμένει η ίδια. Εφόσον δεν υπάρχουν κρατικά γηροκομεία, ο νόμος δεν είναι αυστηρός. Αλλά για να αποφευχθεί η καθαρή εκμετάλλευση, επαναλαμβάνουν οι ελεγκτές-αυτόπτες μάρτυρες, πρέπει να ακολουθήσουμε τις σύγχρονες προνοιακές αντιλήψεις, οι οποίες προτείνουν την αποασυλοποίηση.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι από 16 οίκους ευγηρίας που ελέχθησαν στην ευρύτερη περιοχή της Νομαρχίας Αθηνών, μόνο οι δύο λειτουργούσαν χωρίς παραλείψεις, παρατυπίες και υγειονομικά προβλήματα. Ηδη εναντίον των εννέα από αυτούς κατατέθηκαν μηνυτήριες αναφορές στον εισαγγελέα Πρωτοδικών της Αθήνας.

Απογοητευτική χαρακτηρίζει η Νομαρχία την κατάσταση που επικρατεί στην πλειονότητα των γηροκομείων, όπως προκύπτει από τους δειγματοληπτικούς ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν. Αλλά «το δράμα των ηλικιωμένων ξεκινάει στις 11 το βράδυ, όταν κλείνει η πόρτα των γηροκομείων και μένουν άνθρωποι κυριολεκτικά πεταμένοι και άλλοι άρρωστοι χωρίς να πάρουν τα φάρμακά τους. Μια γυναίκα μού τηλεφώνησε εξηγώντας πώς πέταξαν έξω κάποιον συγγενή της, έναν γέροντα ηλικιωμένο», εξηγεί ο κ. Σγουρός, προσθέτοντας ότι «απαιτείται η αλλαγή νομοθετικού πλαισίου διότι εμείς το πολύ να κάνουμε μια διακοπή, να μπει κάποιο πρόστιμο, ο ιδιοκτήτης θα προχωρήσει σε ασφαλιστικά μέτρα, η υπόθεση θα πάει στα δικαστήρια, που θα κρατήσουν τέσσερα χρόνια. Δηλαδή αυτά τα γηροκομεία θα λειτουργούν αυτά τα τέσσερα χρόνια. Το πρόστιμο που καθορίζεται μέχρι 65.000 ευρώ στη συνέχεια πέφτει στα 15.000. Και το χειρότερο είναι πως αν τα κλείσουμε, δεν υπάρχει καμία λύση για τους γέροντες».

Ποινικές διώξεις

Στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών εστάλη στις 9 Αυγούστου η πρώτη έκθεση των εποπτών Δημόσιας Υγείας, αναφέροντας ορισμένες περιπτώσεις γηροκομείων:

Κατά του Π. Βασιλάκου, ιδιοκτήτη οίκου ευγηρίας που βρίσκεται στην οδό Τενέδου στο κέντρο της Αθήνας, ζητώντας την ποινική δίωξή του «ως υπαιτίου δημιουργίας ανθυγιεινών καταστάσεων επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία».

Συγκεκριμένα, στην έκθεση μηνύσεως αναφέρεται ότι δεν υπήρχαν ατομικά βιβλιάρια υγείας σε εργαζομένους, το ένα ψυγείο συντήρησης βρισκόταν σε υπαίθριο χώρο, σε άλλο ψυγείο συντήρησης τροφίμων είχαν τοποθετηθεί μαζί τρόφιμα και φάρμακα. Στην αποθήκη, που βρίσκεται στο βάθος του ακάλυπτου, ήταν αποθηκευμένα μαζί απορρυπαντικά και τρόφιμα, όλα ακουμπισμένα στο δάπεδο. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται το πλυντήριο και η δεξαμενή πετρελαίου. Στους τοίχους της κουζίνας σπασμένα πλακάκια, μαγειρικά σκεύη φθαρμένα, με καμένες τροφές. Σεντόνια και κουβέρτες αποθηκευμένα μέσα σε τουαλέτα. Δίπλα σε άλλη τουαλέτα, η αποθήκη τροφίμων. Το περιεχόμενο των δοχείων στο ψυγείο ήταν αδύνατο να αναγνωρισθεί, ενώ σε κάποιο από αυτά υπήρχαν τρία κιλά βρασμένου κρέατος με μελανή απόχρωση και επιφανειακά χαλασμένο. Αποθηκευμένο ήταν και δοχείο με 17 κιλά λάδι με οξειδώσεις, διογκωμένο.

Στον οίκο ευγηρίας Κ. Τούμπα (Ζωσίμου 4), που λειτουργούσε χωρίς άδεια, στο ψυγείο βρέθηκαν 4 κιλά κρέας πουλερικών ρυπασμένο από μύγες και στην κατάψυξη άλλα 40 κιλά κρέατος το οποίο χαρακτηρίστηκε από τους ελεγκτές ακατάλληλο.

Στον οίκο ευγηρίας της Α. Χείλαρη (Αγ. Λαύρας Πατήσια), οι ελεγκτές μεταξύ άλλων διαπίστωσαν ότι η επιχείρηση λειτουργεί χωρίς άδεια, το κτίριο δεν είχε συντηρηθεί, η αυλή ήταν βρώμικη, υπήρχε υγρασία, οι προθήκες και τα ντουλάπια ήταν βρώμικα, σχεδόν κατεστραμμένα. Ακόμη και το ψωμί βρισκόταν στο... πάτωμα.

Στον οίκο ευγηρίας Δ. Σπανομανώλη (Σμύρνης 4), που επίσης λειτουργούσε χωρίς άδεια, οι τοίχοι ήταν γεμάτοι ρωγμές, το κτίριο είχε πολλά χρόνια να συντηρηθεί. Η αποθήκη τροφίμων και η παρασκευή του φαγητού γινόταν στο υπόγειο, τα τρόφιμα ήταν τοποθετημένα στο πάτωμα. Βρέθηκε μεγάλος αριθμός από κεσεδάκια γιαουρτιού με υπολείμματα φαγητού ρυπασμένα από έντομα. Τα χρησιμοποιούσαν βρώμικα ως σκεύη σερβιρίσματος φαγητού.

Στον οίκο ευγηρίας Ν. Γιαλούρη (Νικοπόλεως 4), που λειτουργούσε και αυτός χωρίς άδεια, υπήρχαν επίσης ρωγμές στους τοίχους, τα πατώματα είχαν επίσης φθαρεί, το κτίριο όπως και τα προηγούμενα δεν είχε συντηρηθεί και το υπόγειο είχε μετατραπεί σε αποθήκη τροφίμων με ανοιχτά τα παράθυρα. Τα μαγειρικά σκεύη βρέθηκαν στον εξωτερικό χώρο, στο δάπεδο και τα σκαλοπάτια. Οι προθήκες και τα ντουλάπια, βρώμικα και κατεστραμμένα από την υγρασία, οι δίσκοι σερβιρίσματος στο πάτωμα. Και στους 4 οίκους ευγηρίας οι ελεγκτές υγείας βρήκαν μόνο αλλοδαπούς υπαλλήλους, οι οποίοι δεν διέθεταν ατομικά βιβλιάρια υγείας.

Σύγχρονο φαινόμενο

Παλιά τους ηλικιωμένους τους είχαμε ανάγκη, τώρα η κοινωνία και η τεχνολογία τούς έθεσαν στο περιθώριο. Τους αντικατέστησε η τηλεόραση. Στη σύγχρονη κοινωνία μας το νέο είναι υγιές, το γέρικο η ασθένεια, εξηγεί ο γενικός γραμματέας του συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων, Χρήστος Πατσός:

«Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές κοινωνίες, οι σύγχρονες αντιμετωπίζουν τα μέλη τους σε προχωρημένη ηλικία ως "άχρηστους". Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας υπάρχει η αντίληψη ότι δεν χρησιμεύουν τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία, με αποτέλεσμα να τους "παροπλίζουν" και να τους "παρκάρουν" σε οίκους ευγηρίας και να τους εγκαταλείπουν τα παιδιά τους, αλλά και γενικότερα η κοινωνία.

»Αυτό είναι πρόσφατο φαινόμενο, εμφανίστηκε περίπου στη δεκαετία του '80. Στις παραδοσιακές κοινωνίες εκτιμούσαν τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία τους. Η λέξη Γερουσία ως νομοθετικό όργανο θυμίζει την αναγνώρισή τους. Σήμερα όμως, που τα πάντα ανατρέπονται και η τεχνολογία απαιτεί νέα άτομα, ψυχικά, σωματικά και νοητικά, που ν' αντέχουν.

»Εκτός της οικονομίας, σε επίπεδο κοινωνίας, όταν υπήρχε συλλογική παραγωγή, η γνώση και εμπειρία των ηλικιωμένων ήταν αναγκαία για ν' αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες τα νέα μέλη. Στη σύγχρονη οικογένεια δεν υπάρχει θέση για τον παππού και τη γιαγιά. Υπάρχει το ημερήσιο σχολείο, ο δάσκαλος για το ιδιαίτερο μάθημα, ακόμη και το παραμύθι της γιαγιάς έχει αντικατασταθεί από την τηλεόραση και τα νεανικά περιοδικά.

»Ετσι το γήρας αντιμετωπίζεται ως ασθένεια που πρέπει να την κρύψουμε σε ιδρύματα, να την αποφύγουμε. Επιπλέον ο ηλικιωμένος μας θυμίζει ότι υπάρχει ένα τέλος και οι σύγχρονες κοινωνίες μας δεν θέλουν να το αποδεχθούν».

Άθλιες «αποθήκες» γερόντων

Πάνος Μπαΐλης, εφ. Τα Νέα, 21/10/2005

Εκθέσεις - σοκ των ελεγκτών της Νομαρχίας για γηροκομεία της Αθηνάς

Ως... αποθήκες γερόντων λειτουργούν πολλά γηροκομεία στην Αθήνα. Όπως προκύπτει από τις εκθέσεις - σοκ των ελεγκτών της Νομαρχίας, ηλικιωμένοι συνωστίζονται σε ακατάλληλους χώρους, όπου αναδύεται δυσοσμία και «κυκλοφορούν» κατσαρίδες, και τρώνε μουχλιασμένα φαγητά από σκουριασμένα σκεύη μαγειρικής.

Σύμφωνα με τις εκθέσεις, πολλά ιδιωτικά γηροκομεία λειτουργούν χωρίς άδεια - ήδη, για 13 έχουν κατατεθεί μηνύσεις, ενώ έχουν επιβληθεί και πρόστιμα. Στα γηροκομεία της Αθήνας φιλοξενούνται συνολικά περισσότεροι απο 4.000 ηλικιωμένοι.

Οι ελεγκτές στις εκθέσεις τους - τις οποίες παρουσιάζουν σήμερα «TA NEA» - περιγράφουν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες την κατάσταση που επικρατεί στα περισσότερα κτίρια. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση ενός οίκου ευγηρίας στη Γλυφάδα όπου, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «σε ένα σκοτεινό και βρώμικο υπόγειο, όπoυ στεγάζονται επίσης τα μαγειρεία και μια αποθήκη που χρησιμοποιείται ως νεκροθάλαμος (!), ζει άτομο το οποίο είναι άγνωστο πού σιτίζεται και πού κυκλοφορεί»!

Σε άλλον οίκο -στην οδό Πιπίνου- στην έκθεση αναφέρεται: «Εντός των προθηκών αποθήκευσης σκευών εστιάσεως, αλλά και μέσα σε σκεύη και στο δάπεδο της αποθήκης βρέθηκαν κατσαρίδες. Στον ακάλυπτο χώρο του φωταγωγού βρέθηκαν αποθηκευμένα πατάτες και κρεμμύδια μαζί με υλικά οικοδομής. Μέρος της εν λόγω ποσότητας πατατών είχε υποστεί ευρωτίαση...».

Σε γηροκομείο της οδού Τενέδου εντοπίστηκε «αποχωρητήριο με ουρητήρια που δεν είχαν σφραγιστεί, το οποίο χρησιμοποιείτο σαν αποθήκη ειδών κλινοστρωμνής». Σε έναν ακόμη «οίκο ευγηρίας», όπως αναφέρεται στην έκθεση αυτοψίας, «βρέθηκε μεγάλος αριθμός από πλαστικά κεσεδάκια γιαουρτιού με υπολείμματα φαγητού, μολυσμένα από έντομα, τα οποία ξαναχρησιμοποιούνται ως έχουν - ως σκεύη σερβιρίσματος φαγητού».

Αλλοιωμένα τρόφιμα

Οι ελεγκτές της Νομαρχίας διαπίστωσαν ότι σε αρκετά γηροκομεία, τα τρόφιμα που προορίζονταν για τη σίτιση των ηλικιωμένων ήταν αλλοιωμένα. Ενδεικτικά είναι τα όσα περιγράφονται στην έκθεση για «οίκο ευγηρίας» στην οδό Ζησίμου: Εκτός από το ότι δεν διέθετε άδεια λειτουργίας, οι ελεγκτές σημειώνουν επιπλέον: «Βρέθηκε στο ψυγείο ποσότητα 4 κιλών κρέατος πουλερικών προς απόψυξη σε πλαστική σακούλα, με δυσάρεστη μυρωδιά και ρυπασμένο με αρθρόποδα. Βρέθηκε στην κατάψυξη ποσότητα περίπου 40 κιλών κρέατος, το οποίο χαρακτηρίστηκε ακατάλληλο».

«Οι έλεγχοι θα συνεχιστούν», σημειώνει από την πλευρά του ο νομάρχης Αθηνών κ. Γ. Σγουρός, όμως, όπως λέει, «θα πρέπει - για να υπάρξουν αποτελέσματα - να αλλάξει το νομοθετικό πλαίσιο για τη λειτουργία των οίκων ευγηρίας». Έχει προτείνει να επιταχυνθούν οι διαδικασίες έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων για τις μηνύσεις, αύξηση του ποσού του προστίμου και αυτόφωρο διαδικασία με ποινή μη εξαγοράσιμη για τους παραβάτες.

Τα «πρέπει» των γονιών, τα «θέλω» των παιδιών

Αρετή Αθανασίου, εφ. Τα Νέα, 26/11/1997

Στα 13 της χρόνια η Μαρία φορούσε τζιν με δέκα μπαλώματα και τρύπησε το ένα της αυτί σε άλλα δύο σημεία. Οι γονείς της δεν αντέδρασαν. Στα 14 και κάτι, κυκλοφορούσε με δέκα κρίκους περασμένους σε ισάριθμες τρύπες και στα δύο αυτιά: «Είναι δικαίωμά μου» είπε στους γονείς της. Ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα εκείνοι από την «αισθητική» της κόρης τους, αλλά και πάλι δεν αντέδρασαν. Είπαν... «ας πάει και το παλιάμπελο». Ήταν μαθήτρια της Α' Λυκείου η Μαρία, όταν στα μέσα της χρονιάς ανακοίνωσε στους γονείς της ότι ήθελε να διακόψει το σχολείο και να δουλέψει βράδυ σε μια παμπ της περιοχής. Και τότε, οι γονείς της αντέδρασαν. Της είπαν: «Δεν είσαι σε θέση να αποφασίζεις για τη ζωή σου. Θα κάνεις αυτό που πρέπει να κάνεις...». Συχνά, τα «πρέπει» των γονιών είναι εκ διαμέτρου αντίθετα με τα «θέλω» των παιδιών. Η ρευστότητα των ρόλων που κυριαρχεί μέσα στην ελληνική οικογένεια, οι διαφορετικές αντιλήψεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά για το τι τελικώς αποτελεί δικαίωμα και υποχρέωση των παιδιών και, αντιστοίχως, των γονιών δίνουν αφορμές για αναρίθμητες καθημερινές εντάσεις και τριβές. Το εντυπωσιακό της έρευνας είναι ότι γονείς και παιδιά συμφωνούν στο... ξύλο. Διαφωνούν, όμως, στο ντύσιμο, στην ώρα επιστροφής στο σπίτι, στην ελεύθερη έκφραση της γνώμης για όλα τα θέματα.... Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού του '89 είναι πια ένα παγκόσμιο κείμενο ευρύτατης αποδοχής και υποστήριξης ­ανεξάρτητα κατά πόσο... εφαρμόζεται. Αφορά όμως τα αντικειμενικά δικαιώματα των παιδιών ­ δικαιώματα στη ζωή, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στη μη εκμετάλλευση. Οι διαφωνίες που προκύπτουν, και είναι όλο και συχνότερες, αφορούν κυρίως στα υποκειμενικά δικαιώματα των παιδιών ­ δικαιώματα αυτονομίας, ανεξαρτησίας, συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Στο επίκεντρο αυτών των «εντός των οικογενειών τειχών» μαχών, τα παιδιά φαίνεται ότι καθημερινά κερδίζουν πόντους, αποκτώντας ­ σε πρακτικά ή ουσιαστικά θέματα ­ όλο και μεγαλύτερη ισχύ.

ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ, ως δέκτες μεγαλύτερης γονεϊκής και κοινωνικής καταπίεσης, εμφανίζονται πιο απαιτητικά και πιο διεκδικητικά από τα αγόρια. Απαιτούν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό να γίνεται σεβαστή η γνώμη τους σε επιλογές εκπαίδευσης και επαγγέλματος αλλά, ακόμη και στο ενδεχόμενο διαζυγίου των γονιών τους, θέλουν να επιλέξουν εκείνα με ποιον γονιό θα παραμείνουν.

Περισσότερο αυτόνομα παρουσιάζονται τα αγόρια στο θέμα επιλογής και τρόπου των διακοπών τους, ενώ παιδιά περισσότερο μορφωμένων γονιών, αν και δείχνουν πιο διεκδικητικά όσον αφορά στα δικαιώματα επιλογής και αυτονομίας τους, αποδέχονται σε μεγαλύτερο βαθμό τον ρόλο των γονιών τους στον τομέα των εκπαιδευτικών επιλογών ­ τους αναγνωρίζουν το «προβάδισμα» της γνώσης.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα παιδιά του δείγματος υπερασπίζονται τα δικαιώματα της ελευθερίας, της έκφρασης γνώμης, του αυτοσεβασμού και της αυτονομίας. Αλλά και οι γονείς συμφωνούν ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα έκφρασης γνώμης σε θέματα που τα αφορούν. Ανάμεσα, όμως, σε γονείς και παιδιά παρουσιάζονται σημαντικές διαφοροποιήσεις στα εξής θέματα:

* Δέχονται οι γονείς ότι τα παιδιά έχουν άποψη, αλλά όχι ότι πρέπει να γίνεται και σεβαστή στον ίδιο βαθμό ­ κυρίως σε θέματα επιλογής φίλων και τρόπου ντυσίματος και εμφάνισης γενικότερα.

* Δεν θεωρούν ότι είναι δικαίωμα των παιδιών να επιλέγουν ελεύθερα τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και διαφωνούν με τα παιδιά ως προς το όριο ηλικίας που ένα παιδί καθίσταται ώριμο για συλλογική δράση.

* Σε σχέση με την επιλογή υπηρεσιών για βοήθεια, σε περιπτώσεις παραβιάσεων των δικαιωμάτων των παιδιών, οι γονείς δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη από τα παιδιά στους ειδικούς.

** Για τις υποχρεώσεις των παιδιών, οι γονείς διαφοροποιούνται στο βαθμό που τις θεωρούν υποχρεωτικές.

* Παράγοντας επηρεασμού των στάσεων και των αντιλήψεων, ιδιαίτερα στους ενήλικους, είναι το φύλο. Τα κορίτσια διεκδικούν περισσότερο τα δικαιώματά τους, ίσως γιατί τα στερούνται, ενώ οι μητέρες δείχνουν περισσότερο διατεθειμένες να αναγνωρίσουν τα δικαιώματα των παιδιών τους, με εξαίρεση μόνο την «απόκλιση» από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις.

* Εντυπωσιακό είναι το εύρημα ότι τα κορίτσια αναγνωρίζουν και αποδέχονται περισσότερο τις προσδοκίες των γονιών τους για τις υποχρεώσεις τους, ενώ οι μητέρες περιμένουν περισσότερο από τους πατέρες να αναγνωρίσουν τα παιδιά τις υποχρεώσεις τους.

* Ένας ακόμη σημαντικός άξονας επηρεασμού είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονιών. Οι περισσότερο μορφωμένοι γονείς, αλλά και τα παιδιά τους, φαίνεται να αναγνωρίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό το δικαίωμα των εφήβων να επιλέγουν ελεύθερα τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και δείχνουν μεγαλύτερη άρνηση στο θέμα της σωματικής τιμωρίας. Απαιτούν, όμως, να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο σε θέματα συμπεριφοράς των παιδιών (χρόνος που βλέπουν τηλεόραση, ατομική καθαριότητα, επιστροφή στο σπίτι έπειτα από έξοδο...) και δεν δίνουν στα παιδιά τους το προβάδισμα της απόφασης, αν π.χ. θα συνεχίσουν το σχολείο ή θα το διακόψουν για να εργασθούν.

* Μέσα από τις αντιλήψεις των γονιών για τα δικαιώματα των παιδιών αναδύονται αναστολές και φόβοι. Γονείς συγκεκριμένων κατηγοριών δεν δείχνουν πρόθυμοι να παραχωρήσουν στα παιδιά τους το δικαίωμα επιλογής σε ορισμένα θέματα, φοβούμενοι ότι οι επιλογές των παιδιών θα καταρρίψουν τα δικά τους πρότυπα.

* Σε γενικές, όμως, αρχές, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι το ιδεολογικό πρότυπο γονέων και παιδιών είναι κοινωνικά αποδεκτό. Ακόμη, ότι το ιδεολογικό πρότυπο των παιδιών, αν και αποκλίνει σε μεγάλο βαθμό από αυτό των γονιών, παρέχει ένα ικανοποιητικό πλαίσιο διαπραγμάτευσης των ορίων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μέσα στην οικογένεια.

Τα παιδιά θέλουν να αποφασίζουν για τα θέματα της εκπαίδευσής τους, τη μουσική που ακούνε, τους φίλους που επιλέγουν, την ώρα που θα επιστρέψουν στο σπίτι, τον τρόπο που ντύνονται. Οι γονείς δέχονται ότι παιδιά 16-18 ετών μπορεί να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους, όχι όμως και ότι η γνώμη αυτή πρέπει να γίνεται αποδεκτή. Το 1/5 των γονιών θεωρούν ότι οι έφηβοι δεν έχουν δικαίωμα γνώμης για την ώρα που θα επιστρέψουν στο σπίτι ή για το αν θα πάνε οικογενειακές διακοπές ή με τους φίλους τους.

Η θρησκεία δεν αποτελεί επιλογή, αλλά δεδομένη και αδιαμφισβήτητη κοινωνική αξία. Ενώ στο ζήτημα των πολιτικών πεποιθήσεων υπάρχουν μικρές αποκλίσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, στο θέμα της θρησκείας υπάρχει σημαντικότατη απόκλιση.

Το 91% των παιδιών και το 80% των γονιών δέχονται την άποψη ότι τα παιδιά μπορούν να έχουν διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις από αυτές των γονιών τους. Όσον αφορά, όμως, τις διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις αποδέχεται το 60% των παιδιών και μόλις το 30% των γονιών. Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι γονείς (69%) πιστεύουν ότι τα παιδιά τους πρέπει να υιοθετούν τις δικές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αλλά και τα παιδιά, σε ποσοστό 37%, αποδέχονται αυτή τη στάση. Το θέμα της θρησκείας δείχνει μη διαπραγματεύσιμο. Πάντως, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γονείς και οι λιγότερο μορφωμένοι, διαφωνούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τους νεώτερους και τους πιο μορφωμένους.

Στο θέμα της οργάνωσης των παιδιών σε συλλογικά όργανα, παιδιά και γονείς ταυτίζονται (77%) στην άποψη ότι τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους είναι ή δεν είναι ώριμα να οργανώνονται σε συνεταιρισμούς, οργανώσεις, πολιτικές παρατάξεις, κ.λπ. Η διαφοροποίηση έχει να κάνει με το όριο ηλικίας που ένα παιδί είναι ώριμο.

Για τους γονείς το όριο αυτό είναι στα 18 ­ όριο ενηλικίωσης, άρα και ωριμότητας. Τα παιδιά θεωρούν ότι είναι ώριμα από τα 16 τους χρόνια. Πάντως, η πλειονότητα των εφήβων δέχεται ότι παιδιά μικρότερα των 14 χρόνων δεν είναι ώριμα για συλλογικές δραστηριότητες.

ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ αν η σωματική τιμωρία αποτελεί αποδεκτό τρόπο πειθαρχίας συμφώνησαν το 50% των γονιών, αλλά και των παιδιών! Ένα στα δύο παιδιά αποδέχεται ότι «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο».

Η ταύτιση δεν ήταν αναμενόμενη για τους ερευνητές. Τη σωματική βία απέρριψαν γυναίκες, νέοι σε ηλικία και περισσότερο μορφωμένοι γονείς.

Όπως και να έχει, για την παραβίαση των δικαιωμάτων τους τα ίδια τα παιδιά μιλούν πρώτα στους κοντινότερους ανθρώπους τους: τους γονείς τους.

Δεύτερη επιλογή είναι οι φίλοι τους. Η βίαιη αντίδραση έναντι εκείνων που παραβιάζουν τα δικαιώματά τους είναι η τρίτη επιλογή. Και αυτή η επιλογή είναι δεύτερη σε σειρά προτεραιότητας για το 20% των αγοριών.

Αντιθέτως, τα κορίτσια δείχνουν περισσότερο πρόθυμα να επικοινωνήσουν με ειδικούς και κοινωνικές υπηρεσίες.

ΜΕ ΣΤΟΧΟ να διαπιστωθεί κατά πόσο και με ποιο τρόπο αντιλαμβάνονται γονείς και παιδιά συγκεκριμένα δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις των παιδιών, τρεις ερευνητές του Εθνικού Οργανισμού Πρόνοιας (Γεωργούλη Ι., Χανδάνος Γ. και Χατζηβαρνάβα Ε.) ανέλαβαν και πραγματοποίησαν μεγάλη έρευνα σε αναγκαίο δείγμα παιδιών και γονέων. Το δείγμα των παιδιών αποτελείτο από 314 εφήβους, ηλικίας 14 έως 18 ετών (49% αγόρια και 51% κορίτσια) ­ μαθητές όλοι σε Λύκεια της Αττικής (1ο Λύκειο Καλλιθέας, 2ο Λύκειο Παπάγου, 1ο Λύκειο Ζωγράφου και Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο Αιγάλεω). Παιδιά τριών τμημάτων (ένα από κάθε τάξη, σε κάθε Λύκειο) απάντησαν στη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής ώρας στο σχετικό ερωτηματολόγιο, ενώ κλήθηκαν να απαντήσουν σε αντίστοιχα ερωτηματολόγια και οι γονείς τους. Ανταποκρίθηκε το 86% των γονιών των παιδιών.

Από τους 249 γονείς που απάντησαν: το 69% είναι γυναίκες και το 31% άνδρες. Στην ηλικιακή ομάδα από 41 έως 60 ετών ανήκει το 69% των γονέων, ενώ το 31% έχουν ηλικία κάτω των 40. Όσον αφορά το μορφωτικό τους επίπεδο, το 25% έχουν μόρφωση Δημοτικού ή και κατώτερη, το 50% ολοκλήρωσαν κάποια βαθμίδα της Μέσης Εκπαίδευσης και το 25% είναι απόφοιτοι Ανώτερων και Ανώτατων Σχολών. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι έγγαμοι, ενώ το 10% είναι διαζευγμένοι, χήροι ή άγαμοι. Εργάζονται, όμως, σχεδόν όλοι.

Γ'. Βιβλιογραφία