→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Από θήραμα... ΑΝΘΡΩΠΟΣ!

Τάσος Καφαντάρης, εφ. Το Βήμα, 22/4/2006

H αυθαίρετη παραδοχή ότι ο άνθρωπος διακατέχεται από επιθετικά ένστικτα καταρρίπτεται από πρόσφατα παλαιοντολογικά ευρήματα που συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι ξεκινήσαμε την εξελικτική «καριέρα» μας ως θηράματα και όχι ως θηρευτές

Στις 12 Απριλίου μια πολυσήμαντη ανακοίνωση ενθουσίασε τους απανταχού παλαιοανθρωπολόγους: o συνάδελφός τους Τιμ Γουάιτ (Tim White), του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, βρήκε στην κοιλάδα Middle Awash της Αιθιοπίας απολιθώματα του παλαιότερου είδους αυστραλοπιθήκου, του Australopithecus anamensis. Ηταν 31 τμήματα οστών από οκτώ μέλη της φυλής, ηλικίας 4,1 ως 4,2 εκατομμυρίων ετών. To σημαντικό στοιχείο που προέκυψε από την εξέτασή τους ήταν ότι αυτό το είδος ανθρωποειδούς γεφυρώνει αμετάκλητα το ακόμη παλαιότερο είδος Ardipithecus ramidus και το μεταγενέστερο - και γνωστό μας ως «Λούσι» - είδος Australopithecus afarensis. Από την ανατομική εξέταση των οστών ο Γουάιτ κατέληξε στην - αντίθετη με τα ως τώρα πιστευόμενα - διαπίστωση ότι ίσως προερχόμαστε όλοι από ένα είδος αυστραλοπιθήκου και όχι από διάφορους κλάδους του. Σημειωτέον ότι με τα νεοευρεθέντα οστά η συλλογή δειγμάτων ανθρωποειδών που έχουμε για τα 6 εκατομμύρια χρόνια παρουσίας των ανθρωποειδών στον πλανήτη ανεβάζει τα είδη τους στα 246.

To περιβάλλον όπου βρέθηκαν τα πρόσφατα οστά του Ar. anamensis υποδηλώνει ότι οι μακρινοί μας αυτοί πρόγονοι ζούσαν σε δασωμένες περιοχές, όπου ήδη έχουν βρεθεί απολιθώματα και του παλαιότερου Ar. ramidus. Στο μακρότατο χρονικό διάστημα μεταξύ των 4,2 και των 1,2 εκατομμυρίων ετών πριν από την εποχή μας οι ramidus εξελίχθηκαν στους anamensis αναπτύσσοντας ολοένα και μεγαλύτερα σαγόνια και δόντια.

H μαρτυρία του τραπεζίτη

Από την εξέταση ακριβώς των σαγονιών και δοντιών των προ-προγόνων μας φημισμένοι ανθρωπολόγοι όπως ο Ρόμπερτ Σούσμαν (Robert Sussman) και ο Αγουστίν Φουέντες (Agoustin Fuentes) κατέληξαν πρόσφατα σε μία ακόμη ανατροπή των όσων νομίζαμε: οι πρώτοι άνθρωποι όχι μόνο δεν ήταν θηρευτές αλλά ήταν και από τα πιο ευάλωτα θηράματα του τότε κόσμου τους! Το 60% των οστών τους έχει ακόμη τα σημάδια από δαγκώματα κάθε είδους αρπακτικών - που τότε ήταν περίπου δεκαπλάσια στον αριθμό από ό,τι σήμερα. Το κύριο στοιχείο που καθοδήγησε τις παράλληλες έρευνες των επιστημόνων στην ίδια διαπίστωση ήταν η παντελής έλλειψη στα εν λόγω ανθρωποειδή κυνοδόντων οδόντων ικανών να τεμαχίζουν κρέας.

«H ιδέα του ανθρώπου-θηρευτή» εξήγησε σε σχετική ημερίδα ο Σούσμαν «αναπτύχθηκε από μια βασική ιουδαιο-χριστιανική ιδεολογία για το ότι ο άνθρωπος έχει ως γενετήσιο ένστικτο το κακό, την επιθετικότητα και τη ροπή στον φόνο. H θεωρία αυτή όμως δεν βρίσκει επαλήθευση στα απολιθώματα. Εμείς θέλαμε αποδείξεις και όχι απλή θεωρία». Εψαξαν λοιπόν επισταμένως όλα τα στοιχεία για τα απολιθώματα ανθρωποειδών που έχουν βρεθεί από το 1924 ως σήμερα. Ιδιαίτερα εστίασαν την έρευνά τους στον Ar. afarensis, που έζησε στο μακρό διάστημα από τα πέντε εκατομμύρια χρόνια ως τα 500.000 χρόνια πριν. «Οι afarensis» συνέχισε ο δρ Σούσμαν «είχαν τις δυνάμεις ενός μικρού πιθήκου, είχαν μικρά δόντια όσο περίπου και ο τωρινός άνθρωπος, αλλά δεν είχαν κυνόδοντες. H διατροφή τους περιοριζόταν σε φρούτα και ξηρούς καρπούς. Εφόσον λοιπόν δεν μπορούσαν να κόψουν και να μασήσουν το κρέας, για ποιον λόγο θα ήταν θηρευτές;».

H σκέψη ότι τη λύση έδινε το... μαγείρεμα απορρίφθηκε επίσης: «Τα πρώτα εργαλεία φτιαγμένα από ανθρώπινα χέρια εμφανίστηκαν μόλις πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια. Επίσης το παλαιότερο πειστήριο για άναμμα και η χρήση φωτιάς από ανθρώπους χρονολογείται 800.000 έτη πριν το σήμερα. Και αν ακούσουμε τους αρχαιολόγους, η συστηματική θήρα από πλευράς ανθρώπων δεν άρχισε παρά μόλις πριν από 60.000 έτη» είπε ο δρ Σούσμαν. Και ακόμη: «Οι afarensis ήταν χαρακτηριστικό είδος των "παρυφών". Ζούσαν, δηλαδή, άλλοτε στο έδαφος και άλλοτε στα δένδρα. Τέτοια ήδη του ζωικού βασιλείου, ακόμη και σήμερα, είναι βασικά είδη-θηράματα και όχι θηρευτές».

Πώς λοιπόν κατόρθωσε το είδος μας να επιζήσει σε έναν τόσο εχθρικό κόσμο; «H κύρια άμυνα κατά θηρευτών όταν δεν έχεις φυσική άμυνα είναι η διαβίωση σε ομάδες» είπε ο Σούσμαν. Για να τον συμπληρώσει στη δική του συνέντευξη ο δρ Φουέντες: «H ανθρωπότητα εξελίχθηκε μέσω της αλληλοβοήθειας περισσότερο παρά μέσω της αλληλεξόντωσης. Ως και πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια οι δαγκωνιές στα οστά διηγούνται ότι οι άνθρωποι ήταν στον ίδιο βαθμό θηράματα όσο και οι αντιλόπες. Από τότε και μετά όμως η συχνότητα αυτή πέφτει ραγδαία. Ακόμη και πριν από την ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας οι άνθρωποι είχαν κατορθώσει να μοιράζονται την πληροφορία με έναν τρόπο μοναδικό». «Ισως το κυριότερο μερτικό στην εξέλιξή μας το χρωστάμε ακριβώς στη διαρκή απειλή των αρπακτικών στο είδος μας που οδήγησε στην επιτυχημένη ικανότητά μας να μεταστρέφουμε επιλεκτικά το περιβάλλον υπέρ μας» κατέληξε ο δρ Φουέντες. Στο ίδιο συμπέρασμα έφθασε και ο δρ Σούσμαν: «H εξυπνάδα μας, η συνεργατικότητά μας και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που έχουμε σήμερα ως σύγχρονοι άνθρωποι εξελίχθηκαν μέσω των προσπαθειών μας να ξεγελάσουμε τον θηρευτή μας»!