→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Φρούτα, σπόροι και καρποί στο σπήλαιο της Θεόπετρας

Αποστόλης Ζώης, εφ. Έρευνα, 15/4/2010

Τι αποκαλύπτει σχετική μελέτη για όλες τις περιόδους

Ο φακός της ΕΡΕΥΝΑΣ στο εσωτερικό του σπηλαίου

Με πρόσφατη ανακοίνωση το υπουργείο Πολιτισμού επισήμανε πως το σπήλαιο της Θεόπετρας χρονολογήθηκε το αρχαιότερο, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα ευρήματα, τεχνικό έργο του ανθρώπου. Στο προϊστορικό σπήλαιο της Θεόπετρας έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές ανασκαφές κατά τα τελευταία 25 έτη υπό τη διεύθυνση της Δρος Ν. Κυπαρίσση - Αποστολίκα, Προϊσταμένης της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Η χρονολόγηση του τεχνητού λιθοσωρού - τείχους, που περιορίζει την είσοδο του σπηλαίου κατά τα 2/3 κι έγινε με τη μέθοδο της Οπτικής Φωταύγειας, απέδωσε μια μέση ηλικία 23.000 ετών και πιστοποιεί το έργο της κατασκευής του λιθοσωρού ως το αρχαιότερο μέχρι σήμερα γνωστό τεχνικό έργο στον Ελλαδικό χώρο και πιθανόν παγκοσμίως. Η ηλικία συμπίπτει απόλυτα με την ψυχρότερη περίοδο της τελευταίας παγετώδους εποχής και υποδηλώνει ότι το έργο κατασκευάστηκε από τους παλαιολιθικούς οικιστές του σπηλαίου για να προστατευθούν από το τότε δριμύ ψύχος. Η χρονολόγηση πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο Αρχαιομετρίας του κέντρου «Δημόκριτος» από την ερευνητική ομάδα των Ν. Ζαχαριά, επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Δρ. Ι. Μπασιάκου, διευθυντή ερευνών του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος».

Ιδιαίτερη αξία αποκτά η μελέτη των σπόρων, καρπών και άλλων φυτικών μερών η οποία αποτελεί προϊόν εργασίας της Μαρίας Μαγκαρά, τα συμπεράσματα της οποίας δημοσιεύονται στα πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου για το σπήλαιο της Θεόπετρας.

Μέση Παλαιολοθική

Πλήθος φυτικών καταλοίπων προέρχονται από την επίχωση της Μέσης Παλαιολιθικής. Βρέθηκαν σπόροι και καρποί άγριων φυτών, οι περισσότεροι εκ των οποίων διατηρήθηκαν εξαιτίας της απανθράκωσής τους, ενώ κάποιοι λόγω της επασβέστωσης. Η διατήρηση του συνόλου του αρχαιοβοτανικού υλικού και κυρίως η ποικιλία των ειδών είναι εντυπωσιακή. Έχουν προσδιοριστεί σπόροι ψυχανθων και αγρωστωδών φυτών, τα οποία θα κατείχαν σημαντική θέση στο διαιτολόγιο των Μέσων Παλαιολιθικών χρηστών του σπηλαίου, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι άγριοι πρόγονοι των οσπρίων που καλλιεργούνται ακόμη και σήμερα, όπως ρόβι, λαθούρι, φακή, ρεβύθι, μπιζέλι.

Εδώδιμα φρούτα και καρποί είναι επίσης παρόντα στα δείγματα αυτής της περιόδου. Έχουν προσδιοριστεί τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά είδη άρκευθος, σχίνος/τσικουδιά, κ.α.

Ανώτερη Παλαιολιθική

Το αρχαιοβοτανικά υλικό που προέρχεται από τα στρώματα αυτής της περιόδου είναι πλουσιότερο αριθμητικά από εκείνο της Μέσης Παλαιολιθικής, αλλά σε γενικές γραμμές τα είδη των φυτών είναι τα ίδια. Το πλέον σημαντικό εύρημα αυτής της περιόδου είναι ένα δίχαλο σταχιδίου δίκοκκου σιταριού. Αν πράγματι, αναφέρεται στην εργασία, χρονολογείται στην Ανώτερη Παλαιολιθική, πρόκειται για εύρημα εξέχουσας σημασίας καθώς θα αποτελεί την αρχαιότερη μαρτυρία καλλιέργειας δίκοκκου σιταριού στην Ελλάδα, μια περιοχή στην οποία δεν απαντά ο άγριος πρόγονός του. Καθώς η πιθανότητα να έχει παρεισφρύσει από τα υπερκείμενα στρώματα δεν μπορεί να αποκλειστεί, έχει προγραμματιστεί η ραδιοχρονολόγησή του με επιταχυντή στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Μεσολιθική

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον της μελέτης του αρχαιοβοτανικού υλικού από το σπήλαιο της Θεόπετρας παρουσιάζουν τα δείγματα που προέρχονται από τα Μεσολιθικά στρώματα. Η καλλιέργεια πιστοποιείται από την ανεύρεση εξάστιχου επενδυμένου κριθαριού. Εξίσου σημαντικό εύρημα αποτελούν και οι σπόροι του άγριου μονόκοκκου σιταριού. Η μέχρι τώρα απουσία του από τα αρχαιοβοτανικά δεδομένα του ελληνικού χώρου έχει αποτελέσει ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα στις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για την εξάπλωση της γεωργίας από την Εγγύς Ανατολή.

Η ύπαρξη όμως του άγριου μονόκοκκου σιταριού σε συνδυασμό με την παρουσία του κριθαριού και όλων των άγριων οσπρίων, πιστοποιεί πως οι προνεολιθικοί κυνηγοί και καρποσυλλέκτες, χρήστες του σπηλαίου Θεόπετρας, είχαν εντάξει τα φυτά αυτά στο διαιτολόγιο τους. Άρα η εξημέρωση των φυτών και οι απαρχές της γεωργίας μπορούν πλέον κάλλιστα να θεωρηθούν ότι συντελέστηκαν στον ελληνικό χώρο και, συνακόλουθα, ο Νεολιθικός πολιτισμός να θεωρηθεί ως επιτόπια εξέλιξη.

Νεολιθική

Μεγάλες συγκεντρώσεις φυτικών καταλοίπων βρέθηκαν στα στρώματα της Νεολιθικής περιόδου. Κυριαρχούν το μονόκοκκο και το δίκοκκο σιτάρι. Στα δείγματα είναι παρόντες κυρίως σπόροι αυτών των ειδών αλλά και δίχαλα σταχιδίων καθώς και βάσεις των εξωτερικών λεπύρων. Άλλα είδη δημητριακών είναι το σιτάρι σπέλτα, το μαλακό ή/και σκληρό σιτάρι και το εξάστιχο επενδυμένο κριθάρι. Σε πολύ μικρές ποσότητες απαντώνται η φακή και η ρόβη. Μεταξύ των φρούτων συγκαταλέγονται το σύκο, το βατόμουρο, ο σαμπούκος, το κράνο, το βαλανίδι, η ελιά και το σταφύλι. Απανθρακωμένοι και επασβεστωμένοι σπόροι πολλών άλλων άγριων ειδών, ορισμένα από τα οποία είναι εδώδιμα ενώ άλλα είναι ενδεχομένως ζιζάνια καλλιεργειών, είναι επίσης παρόντες στο αρχαιοβοτανικό υλικό αυτής της περιόδου.