→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Μυστήριο: Η εποχή των πυραμίδων

Από το περιοδικό Focus Νο 35, Ιανουάριος 2003, σελ. 90

Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2002

Ποιοι έφτιαξαν τις πυραμίδες και γιατί;

Πού βρίσκονται οι πυραμίδες; Μα στην Αίγυπτο, εκεί όπου πριν από 4.600 χρόνια κατασκευάστηκαν οι τρεις πιο ξακουστές, μεταθανάτιο δώρο για τους Φαραώ Χέοπα, Χεφρήνο και Μυκερίνο. Ανάλογες κατασκευές υπάρχουν και στη Λατινική Αμερική, όπου βρίσκονται οι εξίσου διάσημες προκολομβιανές πυραμίδες. Πυραμίδες υπάρχουν επίσης στην Ελλάδα, στη Μέση Ανατολή, στην Ισπανία, στην Αγγλία, στην Ιταλία, στην Κίνα και στην υπόλοιπη Ασία. Εύλογα λοιπόν προκύπτει το ερώτημα αν υπήρξε πράγματι ένας χαμένος μητρικός υπερπολιτισμός ο οποίος διέδωσε σ' ολόκληρο τον κόσμο την ιδέα των πυραμίδων, εκτός κι αν η εξάπλωσή τους στην αρχαιότητα οφείλεται σε κάποιο άλλο, μυστηριώδη λόγο.

Τα ζιγκουράτ: Προ-πυραμίδες;

Οι διάφορες πυραμίδες ανά τον κόσμο δεν είναι ούτε όλες ίδιες ούτε ανήκουν στην ίδια εποχή. Στη Μεσοποταμία, στο σημερινό Ιράκ, τα λεγόμενα ζιγκουράτ άρχισαν να κατασκευάζονται από το 3500 π.Χ., σχεδόν χίλια χρόνια πριν από την εποχή που οι Αιγύπτιοι κατασκεύασαν την πρώτη τους πυραμίδα. Η τυπική βαθμιδωτή μορφή των ζιγκουράτ διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες με την προσθήκη νέων επιπέδων, χάρη στα οποία οι ναοί έφταναν σε μεγάλο ύψος πάνω από το έδαφος. Το πιο επιβλητικό βρίσκεται στη Βαβυλώνα και φτάνει σχεδόν τα εκατό μέτρα ύψος. "Η βαθμιδωτή μορφή του κλασικού ζιγκουράτ", εξηγεί ο Ουίλιαμ Στίμπινγκ Τζούνιορ, καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Νέας Ορλεάνης, "θα μπορούσε να έχει επηρεαστεί από τις αιγυπτιακές κατασκευές, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι πιθανό. Η χρονική περίοδος η οποία μεσολαβεί ανάμεσα στις εποχές που επικρατούσαν αυτά τα δύο αρχιτεκτονικά μοτίβα είναι πολύ μεγάλη. Όταν οι αρχιτέκτονες της Μεσοποταμίας άρχισαν να προσθέτουν επίπεδα στις αρχικές εξέδρες, οι αιγυπτιακές βαθμιδωτές πυραμίδες κατασκευάζονταν με λείες πλευρές. Η Μεγάλη Πυραμίδα ήταν 450 ετών όταν στην Ουρ κατασκευάστηκαν τα πρώτα βαθμιδωτά ζιγκουράτ". Όμως και η λειτουργία τους ήταν διαφορετική. Οι αιγυπτιακές πυραμίδες ήταν τάφοι θεοποιημένων βασιλέων, ενώ στη Μεσοποταμία ήταν απλές εξέδρες για τους ναούς που τις επιστέγαζαν.

Κρυμμένη σ' ένα λόφο

Πιο αινιγματική είναι η λειτουργία των ελληνικών πυραμίδων. Ίχνη τους συναντάμε σήμερα σε δεκαέξι συνολικά περιοχές. Η πιο γνωστή, ερειπωμένη πλέον, βρίσκεται στο χωριό Ελληνικό της Αργολίδας. Κατασκευάστηκε από ασβεστόλιθο τουλάχιστον έναν αιώνα πριν από την πρώτη αιγυπτιακή πυραμίδα. Για ορισμένους ερευνητές οι πυραμίδες αυτές ήταν ταφικά μνημεία, ενώ για άλλους ήταν οχυρά που λειτουργούσαν και ως παρατηρητήρια. Εξίσου μυστηριώδεις είναι και οι μικρές πυραμίδες που βρίσκονται στην κοιλάδα Γκιμάρ της Τενερίφης, στα Κανάρια νησιά. Πρόκειται για κατασκευές με έξι αναβαθμούς από ηφαιστειακή πέτρα και μέγιστο ύψος τα δώδεκα μέτρα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για φυσικούς αναβαθμούς που οι άνθρωποι απλώς καθάριζαν, άλλοι μελετητές όμως θεωρούν ότι είναι τεχνητές κατασκευές παρόμοιες μ' εκείνες της Μεσοποταμίας. Αντίθετα, η πιο μεγάλη προϊστορική κατασκευή της Δυτικής Ευρώπης άρχισε να μας αποκαλύπτει τα μυστικά της. Πρόκειται για τον πυραμιδοειδή τεχνητό λόφο στο Ουίλτσαϊαρ της Αγγλίας, ο οποίος ονομάστηκε Σίλμπουρι Χιλ. Η ραδιοχρονολόγηση ανάγει την κατασκευή της στο 2660 π.Χ. Είναι κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από γύψο, έχει ύψος σαράντα μέτρα και αποτελεί τμήμα μιας σειράς από προϊστορικές κατασκευές που υπάρχουν στην περιοχή. Παρόλο που ο γύψος φθείρεται γρήγορα, η πυραμίδα διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας γιατί οι κατασκευαστές της την είχαν καλύψει με χώμα, προστατεύοντάς τη από τις καιρικές συνθήκες αλλά και τα εχθρικά βλέμματα.

Έλικας στον ουρανό

Τον περασμένο Φεβρουάριο μια ομάδα από μελετητές ανακάλυψε ότι η πυραμίδα δεν είχε κατασκευαστεί σε επάλληλα στρώματα όπως στη Μεσοποταμία, αλλά πιθανότατα ακολουθώντας ελικοειδή ανάπτυξη. "Όταν περπατά κάποιος περιμετρικά, ακολουθώντας την πιο ψηλή πλευρά, στο τέλος της στροφής ξαναβρίσκεται τρία μέτρα πιο κάτω", τονίζει ο Ντέιβιντ Φιλντ, μέλος της αρχαιολογικής ομάδας που κάνει ανασκαφές στην περιοχή. Και συνεχίζει: "Υπάρχει ένα είδος σπείρας στην κορυφή, το οποίο ίσως φτάνει μέχρι τη βάση, στοιχείο λογικό από κατασκευαστικής άποψης". Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι αυτή την ελικοειδή διαδρομή ακολουθούσαν κατά τη διάρκεια θρησκευτικών λιτανειών. Όσο για την πυραμίδα της Ρώμης, είναι γνωστή τόσο η προέλευση όσο και η λειτουργία της. Κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. μέσα σε 330 μέρες κι έγινε ο τάφος του Γάιου Κέστιου, μέλους της Επτανδρίας των Επουλώνων (septemviri epulones), ένας από τους εφτά ιερείς στους οποίους είχε ανατεθεί η διοργάνωση των δημόσιων συμποσίων προς τιμήν των θεών. Η αντοχή της στο χρόνο οφείλεται στο ότι ενσωματώθηκε στα Αυρηλιανά Τείχη και συντηρήθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της χιλιετούς ιστορίας της.

Όμοιες, αλλά διαφορετικές

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αρχαία μνημεία του κόσμου είναι ασφαλώς οι προκολομβιανές πυραμίδες της Κεντρικής Αμερικής. Η βαθμιδωτή μορφή τους, με εξωτερική σκάλα ή ράμπες σε μία ή περισσότερες πλευρές και με επίπεδη κορυφή, θυμίζει περισσότερο τα ζιγκουράτ παρά τις αιγυπτιακές πυραμίδες. Όπως και στη Μεσοποταμία, στην επίπεδη κορυφή τους κατασκευάζονταν μικροί ναοί ή θυσιαστήρια. Στο παρελθόν ορισμένοι υποστήριζαν ότι η ιδέα των πυραμίδων είχε μεταφερθεί στο Νέο Κόσμο από τη Μεσοποταμία ή την Αίγυπτο. "Αργότερα αυτή η υπόθεση απορρίφθηκε λόγω της χρονολόγησης και της κατασκευαστικής τεχνικής", εξηγεί ο Στίμπινγκ, προσθέτοντας ότι "τα εντυπωσιακά μνημεία της Κεντρικής Αμερικής, όπως του Γιουκατάν και της Γουατεμάλας, κατασκευάστηκαν από χώματα και πέτρες καλυμμένες με άργιλο ή ασβεστολιθικές πέτρες". Αντίθετα, στην Αίγυπτο χρησιμοποιούσαν μόνο κομμάτια από πέτρα. Μεταξύ του 2500 και του 1800 π.Χ. έκαναν την εμφάνισή τους στο Περού οι πρώτες υπερυψωμένες εξέδρες για ναούς, στην Αίγυπτο κατασκευάστηκαν πυραμίδες με λείες πλευρές και στη Μεσοποταμία τα ζιγκουράτ πήραν την κλασική τους μορφή. "Αν την ιδέα των κατασκευών με τη μορφή πυραμίδας μετέφεραν στο Περού ταξιδιώτες από κάποια χώρα της Μέσης Ανατολής", διερωτάται ο Στίμπινγκ Τζούνιορ, "γιατί οι πυραμίδες της Κεντρικής Αμερικής δεν κατασκευάστηκαν κανονικά από την αρχή;".

Οι εκατό κινεζικές πυραμίδες

Οι πυραμίδες που παραμένουν σχεδόν άγνωστες στο δυτικό κόσμο είναι οι κινεζικές, γιατί η κυβέρνηση του προέδρου Γιαν Ζέμινς δεν επιτρέπει ούτε στους τουρίστες ούτε και στους ξένους μελετητές να τις επισκεφτούν. Η πρώτη φωτογραφήθηκε το 1945, στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ φαίνεται ότι υπάρχουν περισσότερες από εκατό στην πεδιάδα του Κιν Χουάν, στην ενδοχώρα της Κίνας. Κανένας δε γνωρίζει με βεβαιότητα για ποιο σκοπό κατασκευάστηκαν, φαίνεται όμως ότι προορίζονταν για τη φύλαξη των λειψάνων των Κινέζων αυτοκρατόρων, όπως συνέβαινε και με τους Φαραώ της Αιγύπτου. Η Ασία μας επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις. Μια είδηση του περασμένου Ιουνίου αναφέρει ότι κατασκευές παρόμοιες με τις πυραμίδες του Σουδάν -πιο χαμηλές και με πιο απότομες πλευρές από τις αιγυπτιακές- ανακαλύφθηκαν από μια ομάδα αρχαιολόγων σε μια ορεινή περιοχή του Ουζμπεκιστάν, στην Κεντρική Ασία. Η απρόσμενη αυτή ανακάλυψη έγινε στις περιοχές του Κασανταρίν και της Σαμαρκάνδης, στα νότια της χώρας, και οι πηγές του υπουργείου Πολιτισμού του Ουζμπεκιστάν επιβεβαίωσαν την ανακάλυψη. Οι πυραμίδες έχουν ύψος 12-15 μέτρα, περίπου το ένα δέκατο των πυραμίδων της Γκίζας στην Αίγυπτο, και είναι λείες χωρίς αναβαθμούς.

Αινίγματα για παιδιά

Αν τελικά δεν υπήρξε ένας μητρικός πολιτισμός ο οποίος δίδαξε στους διάφορους λαούς του κόσμου την κατασκευή των πυραμίδων κι αν δεν έγινε "εξαγωγή" της ιδέας από τους αρχαίους Αιγυπτίους ή τους Μεσοποτάμιους ταξιδιώτες, πώς εξηγείται η ύπαρξη κατασκευών με μορφή πυραμίδας σ' ολόκληρο τον κόσμο; Σύμφωνα με τον Στίμπινγκ, "τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι το μοτίβο της πυραμίδας εμφανίστηκε σε διαφορετικές εποχές σε πολλές περιοχές του Νέου και του Παλαιού Κόσμου. Αυτά τα κτίσματα περιείχαν στοιχεία δανεισμένα από προηγούμενες κατασκευές της περιοχής. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι κάθε πολιτισμός τις ανέπτυξε αυτόνομα". Όσοι δυσκολεύονται να το πιστέψουν πρέπει να λάβουν υπόψη τους την παρατήρηση που έκανε ο Αμερικανός συγγραφέας και εκλαϊκευτής Λ. Σπραγκ ντε Καμπ: "Όποιος επιθυμεί να χτίσει ένα πολύ ψηλό κτίριο χωρίς να χρησιμοποιήσει ατσάλι, στύλους και τόξα, το βρίσκει φυσικό να επιλέξει την πυραμιδοειδή μορφή για λόγους σταθερότητας". Σ' αυτή τη λύση καταλήγουν ακόμα και τα παιδιά που παίζουν με τουβλάκια κατασκευών. Η εξαιρετική σταθερότητα της πυραμιδοειδούς μορφής επέτρεψε στις συγκεκριμένες κατασκευές να φτάσουν σχεδόν ανέπαφες μέχρι τις μέρες μας, αντίθετα με άλλα ανθρώπινα έργα της προϊστορίας. Μπορούμε λοιπόν να επιβεβαιώσουμε μια αρχαία αραβική παροιμία, σύμφωνα με την οποία "ο άνθρωπος φοβάται το χρόνο, αλλά ο χρόνος φοβάται τις πυραμίδες".

Σχετικά Links: Η Άγνωστη Ελληνική Ιστορία: (http://www.ancientgr.com)