→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Zουμ στα μυστικά των αρχαίων υφασμάτων

Στέφανος Κρίκκης, εφ. Τα Νέα, 17/5/2004

Tα μυστικά και την επιδεξιότητα των αρχαίων Aθηναίων υφαντουργών αποκάλυψε η επιστημονική μελέτη υφασμάτων που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στην Aττική.

Τα μεγάλα τεχνικά έργα που ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια στην Αττική ανέσκαψαν ακόμη περισσότερο το παρελθόν της αλλοτινής Αθηναϊκής Ηγεμονίας. Οι σωστικές ανασκαφές που ακολούθησαν τις εργασίες κατασκευής της Αττικής Οδού ή του τραμ στο Ελληνικό έφεραν στο φως μια σειρά από ταφικά μνημεία που συνοδεύονταν από πολύτιμες πληροφορίες για το επίπεδο της τεχνογνωσίας των αρχαίων Αθηναίων.

Ανάμεσα στα ευρήματα που κατάφεραν να επιβιώσουν από τις γεωλογικές διεργασίες των τελευταίων 2.500 χρόνων, υπήρχαν και κάποια ψήγματα μιας μεγάλης πολιτισμικής παράδοσης, η οποία μόλις τώρα αρχίζει να μελετάται διεξοδικά χάρη στις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας. Ήταν σπαράγματα υφασμάτων, τα οποία είχαν κατασκευαστεί τον 5ο π.X. αιώνα και που, όταν αναλύθηκαν στα εξειδικευμένα εργαστήρια των ερευνητών, φανέρωσαν τις περίτεχνες ικανότητες των αρχαίων υφαντουργών. Αυτά τα μικροσκοπικά υφασμάτινα υπολείμματα, που είχαν ορυκτοποιηθεί από την πολύχρονη φθορά στα βάθη της γης, αποκάλυψαν στους ειδικούς επιστήμονες ότι την εποχή του Χρυσού Αιώνα υπήρχαν τεχνίτες στην Αττική που μπορούσαν να κατασκευάζουν κλωστές λεπτότερες και από μια τρίχα μαλλιών και να υφαίνουν υφάσματα αραχναία διακοσμημένα με βαφή από αληθινή πορφύρα.

H Γιούλη Σπαντιδάκη, επιστημονική υπεύθυνος του Κέντρου Έρευνας και Συντήρησης Αρχαιολογικού Υφάσματος, μιλάει στα «NEA» για τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μικροσκοπική ανάλυση των αρχαίων υφασμάτων. «Τα υφάσματα αποτελούν μια κατηγορία οργανικών καταλοίπων που έχουν λίγο μελετηθεί στην αρχαιολογία. Τα τελευταία χρόνια αρχίζει να γίνεται κατανοητό ότι ακόμη και αυτά τα υφάσματα τα οποία έχουν διατηρηθεί σε μικρά τμήματα, που οι λεπτομέρειές τους σχεδόν δεν φαίνονται με γυμνό μάτι, μας παρέχουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για την κατανόηση των ταφικών εθίμων αφενός και γενικότερα για τον βαθμό της τεχνογνωσίας των κοινωνιών που τα κατασκεύασαν. Καινούργιες μέθοδοι μικροσκοπικής ανάλυσης κυρίως στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης καθιστούν δυνατή την μελέτη ακόμη και των πιο μικρών σπαραγμάτων».

Τα υφασμάτινα κατάλοιπα ανακαλύφθηκαν σε περιοχές όπως Μαρούσι, Ελληνικό, Μαραθώνας, Καλύβια. Καθώς εντοπίστηκαν μέσα σε τάφους, οι ειδικοί επιστήμονες διαπίστωσαν πως η συμβολή τους στα ταφικά έθιμα είναι πολλαπλή: τα περισσότερα αποτελούν μέρος ενός υφάσματος στο οποίο είχαν τυλιχθεί τα οστά μετά την καύση του σώματος ή αποτελούν προσφορά υφασμάτων προς τον νεκρό.

Τα περισσότερα υφάσματα ήταν λινά. Σε μια περίπτωση, στα Καλύβια Αττικής, το ύφασμα αναγνωρίστηκε ότι περιέχει και μετάξι. «Το γεγονός αυτό μας δηλώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο ότι εκείνη την εποχή ανθούσε το εμπόριο με μακρινές περιοχές και πως η παραγωγή πολυτελών υφασμάτων αποτελούσε εξαιρετικά ανεπτυγμένη δραστηριότητα».

Κι αν ο τάφος στα Καλύβια μάς ενίσχυσε τις πληροφορίες για την ύπαρξη μεταξιού στην Αθηναϊκή Δημοκρατία της εποχής του Περικλή, η εξέταση των λινών υφασμάτων γέννησε άλλα ερωτηματικά στους ειδικούς. Ποιες είναι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες της εποχής για να φτιάχνουν τόσο λεπτές κλωστές; «H τεχνογνωσία που διέθεταν εκείνοι οι άνθρωποι ήταν ιδιαίτερα υψηλή», εξηγεί η κ. Γ. Σπαντιδάκη. «Γνώριζαν με κάθε λεπτομέρεια όλα τα στάδια για την παραγωγή των λινών κλωστών και ανάλογα με το επιζητούμενο κάθε φορά αποτέλεσμα ασκούσαν τον αρμόζοντα έλεγχο, που άρχιζε με τον τρόπο της σποράς, τη χρονική στιγμή της συγκομιδής και συνεχιζόταν σε όλα τα μετέπειτα στάδια επεξεργασίας. Οι ενδείξεις που έχουμε μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στην Αττική του 5ου π.X. αιώνα δημιουργούνταν ορισμένα από τα πιο φίνα λινά υφάσματα της αρχαιότητας».

Ψάχνουν για ταπισερί

Οι τεχνικές διακόσμησης των υφασμάτων την εποχή του 5ου π.X. αιώνα εξακολουθούν να απασχολούν τους ερευνητές. Οι δυνατότητες των αργαλειών της εποχής επέτρεπαν την κατασκευή ορισμένων σχεδίων, με τα οποία στόλιζαν τα υφάσματα. Τα πιο σύνθετα όμως σχέδια τα οποία μας αποκαλύπτει η αρχαία εικονογραφία χρειάζονται εξειδικευμένες μεθόδους όπως η υφαντοποικιλτική (ταπισερί) ή η κεντητική. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι δύο αυτές τεχνικές ήταν σε μεγάλη άνθηση εκείνη την εποχή.

INFO

H Γιούλη Σπαντιδάκη θα δώσει δύο διαλέξεις για τα πρώτα συμπεράσματα από την μελέτη πρόσφατων ευρημάτων αρχαιολογικών υφασμάτων στην Αττική: Απόψε στις 18.30, στην αίθουσα διαλέξεων του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (Καραγεώργη Σερβίας 4, 5ος όροφος) και την Τετάρτη, στις 19.30, στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών Βούρου - Ευταξία (Παπαρρηγοπούλου 7, Πλατεία Κλαυθμώνος).