Αρχική σελίδα → Ιστορία → Νεότερη ελληνική ιστορία

25η Μαρτίου: είναι η πραγματική αφετηρία;

Μανώλης Πιμπλής, εφ. Τα Νέα, 25/3/2011

Oι ιστορικοί, εδώ και καιρό, απαντούν «όχι». Η επιλογή της ημερομηνίας αυτής έγινε για τον προφανή λόγο της σύνδεσής της με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν βρισκόταν καν στην Αγία Λαύρα, όπου σύμφωνα με την αφήγηση που όλοι ξέρουμε από το σχολείο ευλόγησε τα όπλα, ύψωσε το λάβαρο-σημαία και κήρυξε την Επανάσταση. Βρισκόταν στην Πάτρα, στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου, όπου (λέει ο Σπυρίδων Τρικούπης) «διέταξε και έστησαν σταυρόν». Σύμφωνα με άλλη διατύπωση- του Βασίλη Παναγιωτόπουλου- ξέρουμε από τα ίδια τα «Απομνημονεύματα» του Γερμανού ότι στις 25 Μαρτίου 1821 βρισκόταν στην Πάτρα και μάλιστα «όχι με εκκλησιαστικό λάβαρο αλλά με τη σημαία της Φιλικής Εταιρείας». 

Και πώς προέκυψε η Αγία Λαύρα; «Από έναν πρωτοσύγκελλο», λέει ο Βασίλης Κρεμμυδάς, που το 1889, σε ηλικία 92 ετών, «βεβαίωσε ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τα όπλα, ύψωσε τη σημαία και «ανεκήρυξε την ανεξαρτησίαν της πατρίδος΄΄». Είναι περίπου η ίδια εποχή που εμφανίστηκε ο πίνακας του Γύζη «Το κρυφό σχολειό» (1886). «Πρέπει να επισημάνω», συνεχίζει ο Βασίλης Κρεμμυδάς, «ότι έχουμε να κάνουμε με ένα είδος “διαπλοκής της οικογένειας” Ζαΐμη,- επί δεκαετίες κατόχου της σημαίας-, με την Εκκλησία και με το γεγονός ότι αυτά συμβαίνουν σε μια κρίσιμη στιγμή, όπου παραεξουσιαστικές οργανώσεις με “εθνικό” σκοπό προβάλλουν τα “εθνικά δίκαια”, προπαγανδίζουν την ανάγκη για διεκδίκησή τους και πιέζουν για πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία». Αν η Εκκλησία χρειαζόταν έναν ιερωμένο-πρωταγωνιστή στον Αγώνα, αυτός υπήρχε, λέει ο Βασίλης Κρεμμυδάς, αλλά της έπεφτε περισσότερο επαναστάτης από όσο άντεχε: ήταν ο Παπαφλέσσας. «Επρεπε λοιπόν να εξαφανιστεί από την κατά την Εκκλησία εθνική ιστορία ο Παπαφλέσσας και να εφευρεθεί ρόλος που τη βόλευε. Προκειμένου να συνδεθεί η Εκκλησία με το Εθνος κατασκευάστηκε λοιπόν ένας από τους πιο ανθεκτικούς ιστορικούς μύθους: του επισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού». 

Οσο για το πότε ακριβώς άρχισε η Επανάσταση... Ολον τον Μάρτιο γίνονται εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου αλλά και της Στερεάς Ελλάδας. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης κήρυξε και αυτός την έναρξη του Αγώνα στις 23 Μαρτίου στην Καλαμάτα, αλλά ούτε αυτός μπορεί ακριβώς να διεκδικήσει κάποια πρωτιά. Ούτε και η Αρεόπολη, που γιορτάζει την έναρξη του Αγώνα στις 17 Μαρτίου. Η εξέγερση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, που είχε κακό τέλος, άρχισε τον Φεβρουάριο. Και στην πραγματικότητα η Επανάσταση ξέσπασε περίπου ταυτόχρονα σχεδόν σε όλη τη χώρα. 

Ας δούμε όμως ένα μικρό χρονικό της εξέγερσης, όπως το περιγράφει ο ιστορικός Στέφανος Παπαγεωργίου στον 3ο τόμο της «Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000» που εξέδωσαν «ΤΑ ΝΕΑ» με διευθυντή έκδοσης τον Β. Παναγιωτόπουλο: 

«Η Επανάσταση εκδηλώθηκε τον Μάρτιο του 1821 στην Πελοπόννησο, μια περιοχή στην οποία ήδη από τα προηγούμενα χρόνια οι απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας και κυρίως ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας) αλλά και ο Αναγνώστης Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς) είχαν εργαστεί με επιτυχία και είχαν κατορθώσει (με τον έναν ή τον άλλον τρόπο) να υπερκεράσουν την αντίδραση και την αναβλητικότητα των προκρίτων. Στο αμέσως επόμενο διάστημα, η Επανάσταση εξαπλώθηκε από την Κρήτη μέχρι τη Μακεδονία». 

Ο Παπαφλέσσας, που έκανε τότε πυρετώδεις επαφές, συναντήθηκε με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Νικήτα Σταματελόπουλο (Νικηταρά). «Με τα σώματά τους και με δυνάμεις από τη Μάνη- που είχε ήδη κινηθεί από τις 17 Μαρτίου-, υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, εισήλθαν στις 23 Μαρτίου στην Καλαμάτα και την απελευθέρωσαν. Ο Παπαδιαμαντόπουλος, ο Λόντος, ο Ζαΐμης και ο Μπενιζέλος Ρούφος εισήλθαν στην πόλη των Πατρών και κήρυξαν την Επανάσταση στις 25 Μαρτίου, ενώ οι επαναστατικές συγκρούσεις κυριαρχούσαν στην πόλη αρκετές ημέρες νωρίτερα. Από τις 21 Μαρτίου, περίπου 600 ένοπλοι, υπό τους προκρίτους των Καλαβρύτων Σωτήρη Χαραλάμπη και Ασημάκη Φωτήλα και τους οπλαρχηγούς Νικόλαο Σολιώτη, Βασίλη και Νικόλα Πετμεζά, κινήθηκαν εναντίον της πόλης των Καλαβρύτων, την οποία και κατέλαβαν έπειτα από πενθήμερη αντίσταση των ντόπιων μουσουλμάνων. 

Ακολούθησε, διαδοχικά, η κατάληψη και άλλων πόλεων και περιοχών της Πελοποννήσου (Καρύταινα 24 Μαρτίου, Κορινθία, Κυνουρία και Κυπαρισσία/ Αρκαδία 24 Μαρτίου, Μεθώνη και Νεόκαστρο 25 Μαρτίου, Βαρδουνοχώρια, Φανάρι και Γαστούνη 26 Μαρτίου, Αργος- Ναύπλιο 28 Μαρτίου) με αποτέλεσμα μέχρι τις 31 Μαρτίου η οθωμανική εξουσία να περιοριστεί στην πόλη και την περιφέρεια της πρωτεύουσας Τριπολιτσάς, στην περιοχή του Λάλα, στην Επαρχία Ηλείας και στα φρούρια. 

Στο ίδιο διάστημα επαναστάτησε και η Ανατολική Στερεά, με πρώτη τη Φωκίδα (24 Μαρτίου). Τρεις ημέρες αργότερα (27 Μαρτίου), ο ισχυρός αρματολός της περιοχής Πανουργιάς απελευθέρωσε τα Σάλωνα (Αμφισσα), υποχρεώνοντας τους ντόπιους μουσουλμάνους να καταφύγουν στο κάστρο της πόλης. Εκεί, έπειτα από πολιορκία, παραδόθηκαν στις 10 Απριλίου. Μία ημέρα μετά την έναρξη της Επανάστασης στη Φωκίδα, ο έμπιστος του Οδυσσέα Ανδρούτσου Γιάννης Γκούρας κατέλαβε το Γαλαξίδι (25 Μαρτίου), ενώ ο αρματολός Δήμος Σκαλτζάς ξεκίνησε την Επανάσταση στην Επαρχία Δωρίδας καταλαμβάνοντας το Λιδορίκι (28 Μαρτίου) και δύο ημέρες αργότερα το Μαλανδρίνο (30 Μαρτίου). Στην Επαρχία Λιβαδειάς, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Βασίλης Μπούσγος και πρόκριτοι της περιοχής, αφού κήρυξαν την Επανάσταση επισήμως στις 27 Μαρτίου στη Μονή Οσίου Λουκά, κατέλαβαν την πόλη της Λιβαδειάς στις 31 Μαρτίου. Το ίδιο διάστημα (3 Απριλίου) έπεσε και η Θήβα, επιβάλλοντας την επαναστατική ισχύ στην Επαρχία Λοκρίδας». 

10 αγκάθια στην αφήγηση της επανάστασης

Λάθη, ανακρίβειες, αποσιωπήσεις και ιδεολογήματα θολώνουν τη ματιά μας στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Οι ιστορικοί έχουν καταλήξει στα συμπεράσματά τους, η κοινωνία όμως δεν ακολουθεί πάντα. «ΤΑ ΝΕΑ» παρουσιάζουν τα βασικά και πιο δύσκολα σημεία αυτής της σύγκρουσης. 

Κάποιοι ιστορικοί, όπως ο Βασίλης Κρεμμυδάς, δεν διστάζουν να μιλούν για «ιστορικά ψέματα». Αλλοι μιλούν, ελάχιστα πιο κομψά, για «μύθους» και «στερεότυπα». Αλλοι, όπως ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος, προτιμούν έναν όρο όπως «τα αμφιλεγόμενα» της Επανάστασης. Οι εφημερίδες μιλούν συχνά για «ταμπού». Κοινός παρανομαστής είναι μια σειρά από σημεία, μερικά πολύ βασικά, για τα οποία οι ιστορικοί ξέρουν εδώ και αρκετές δεκαετίες ότι δεν ανταποκρίνονται καθόλου στις περιγραφές των παλιών σχολικών εγχειριδίων. Αλλοτε, όταν το πολιτικό κλίμα ήταν ασταθές και υπερσυντηρητικό, δεν τολμούσαν καν να μιλήσουν γι΄ αυτά δημοσίως. Σήμερα μιλούν ανοιχτά, αλλά η κοινωνία- τουλάχιστον μεγάλο μέρος της- αρνείται να τους πιστέψει. 

Ο ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ, στο περίφημο βιβλίο του «Οι πόλεμοι της μνήμης», που αναφέρεται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, λέει χαρακτηριστικά: «Για να ενσωματωθούν τα εκάστοτε νέα αποτελέσματα της ιστορικής έρευνας στηδημοσίως αναγνωρισμένη πραγματικότητα, χρειάζεται είτε η σχετική πρόσληψη από τα μεγάλα ΜΜΕ είτε η ένταξή τους στην εκπαιδευτική ύλη - γεγονός που απαιτεί συχνά την παρέλευση δεκαετιών, και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα». Η περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 δεν είναι διαφορετική. Εδώ και περίπου δέκα χρόνια, μια πλειάδα ιστορικών, αλλάζει διαμέσου των εφημερίδων, την κοινώς παραδεδεγμένη εικόνα για αρκετές από τις επιμέρους πτυχές του Αγώνα για την Ανεξαρτησία. 

Οι αντιδράσεις σ΄αυτό διογκώθηκαν πρόσφατα όταν και η ιδιωτική τηλεόραση τόλμησε να εκφράσει για το 1821, σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό, έναν λόγο κάπως διαφοροποιημένο σε σχέση με το παρελθόν.