ΛατινικάΣυντακτικό

Γερούνδιο

Το γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδέτερου γένους με ενεργητική σημασία. Διαθέτει τέσσερις πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική). Ισοδυναμεί με τις πλάγιες πτώσεις του έναρθρου απαρεμφάτου της ελληνικής. Σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα, και οι καταλήξεις του είναι: -ndi, -ndo, -ndum, -ndo (όπως δηλ. των δευτερόκλιτων ουσιαστικών). Τα γερούνδια των 4 συζυγιών στη γενική είναι αντίστοιχα: ama-ndi, dele-ndi, lege-ndi, audie-ndi

Γεν. pugna-ndi τοῦ μάχεσθαι

Δοτ. pugna-ndo εἰς (πρὸς) τὸ μάχεσθαι

Αιτ. pugna-ndum τὸ μάχεσθαι

Αφ. pugna-ndo τῷ μάχεσθαι (ή εμπρόθετο έναρθρο απαρέμφατο)

Η γενική του γερουνδίου χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα ουσιαστικών και επιθέτων και τωνπροθέσεων causa και gratia (για να)· π.χ. cupiditas pugnandi ( = pugnae) επιθυμία για μάχη. Η δοτική εκφράζει σκοπό και χρησιμοποιείται κυρίως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος», «χρήσιμος» (aptus, idoneus, commodus, utilis)· π.χ. locus pugnando ( = pugnae) idoneus τόπος κατάλληλος για μάχη. Η αιτιατική του γερουνδίου είναι πάντοτε εμπρόθετη (ad, in) και δηλώνει σκοπό ή προορισμό [π.χ. dux milites ad pugnandum (= ad pugnam) hortatus est ο στρατηγός εμψύχωσε τους στρατιώτες για να πολεμήσουν] ή αναφορά.

Τέλος, η αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται χωρίς πρόθεση για να δηλωθεί ο τρόπος, και εμπρόθετη (de,ex, in και ab) για να δηλωθεί η αναφορά, η αφετηρία κτλ. π.χ. Romani fortiter pugnando (= forti pugna) castra ceperunt οι Ρωμαίοι κατέλαβαν το στρατόπεδο πολεμώντας γενναία· liber de beate vivendo βιβλίο για (σχετικά με) την ευτυχισμένη ζωή. Υπενθυμίζουμε ότι τα αποθετικά ρήματα διαθέτουν γερούνδιο λόγω της ενεργητικής σημασίας τους.

Γερουνδιακό

1. Το γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία. Σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα με την προσθήκη των καταλήξεων: -ndus, -nda, -ndum και κλίνεται, όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα: ama-ndus (-a -um), dele-ndus (-a -um), lege-ndus (-a -um), audie-ndus (-a -um). Αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα της ελληνικής σε -τέος.

2. Μαζί με το sum το γερουνδιακό σχηματίζει τη λεγόμενη παθητική περιφραστική συζυγία (μεταφράζουμε με το «πρέπει να»). Στην περίπτωση αυτή η σύνταξη μπορεί να είναι προσωπική ή απρόσωπη. Προσωπική σύνταξη έχουμε όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση (όπως δηλ. το επιθετικό κατηγορούμενο) π.χ. Omnia sunt excitanda πρέπει να ανασυγκροτηθούν τα πάντα (πρβ. διαβατέος ἐστὶν ἡμῖν ὁ ποταμός). Απρόσωπη σύνταξη έχουμε όταν το ρήμα, στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό, είναι αμετάβατο ή συντάσσεται με πτώση διαφορετική από την αιτιατική. Στην περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται στην ονομαστική του ενικού του ουδετέρου π.χ. subveniendum est reipublicae (subvenio + δοτ.) πρέπει να βοηθήσουμε την πολιτεία (πρβ. μεθεκτέον ἐστὶν τῶν πραγμάτων).

3. Η προσωπική περιφραστική συζυγία σε όλους τους τύπους της οριστικής έχει ως εξής: fides revocanda est η πίστη πρέπει να αποκατασταθεί fides revocanda erat η πίστη έπρεπε να αποκατασταθεί fides revocanda erit η πίστη θα πρέπει να αποκατασταθεί fides revocanda fuit η πίστη έπρεπε να έχει αποκατασταθεί fides revocanda fuerat η πίστη έπρεπε να είχε αποκατασταθεί fides revocanda fuerit η πίστη θα πρέπει να έχει αποκατασταθεί· στο απαρέμφατο: puto fidem revocandam esse νομίζω ότι η πίστη πρέπει να αποκατασταθεί· και στην υποτακτική: fides revocanda sit, ... revocanda esset, ...revocanda fuerit,...revocanda fuisset.

4. To ποιητικό αίτιο του γερουνδιακού τίθεται σε πτώση δοτική: omnia tibi sananda sunt (όπως με τα επίθετα σε -τέος της ελληνικής).

5. To sum είναι δυνατό να παραλείπεται και να υπονοείται σε διαφορετικό τύπο κάθε φορά· π.χ. constituenda iudicia (sunt)· revocanda fides (est)· comprimendae libidines (sunt)· propaganda suboles (est).

Προσδιορισμός του σκοπού

Μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση (eo, venio, mitto κτλ.) ο προσδιορισμός του σκοπού μπορεί να εκφραστεί με τους παρακάτω τρόπους:

1. Legatum miserunt, ut nuntiaret (τελική πρότ.)· πρβ. έπεμψαν κήρυκα ίνα άπαγγείλειε.

2. Legatum miserunt, qui nuntiaret (αναφ. τελ. πρότ.)· πρβ. έπεμψαν κήρυκα όστις (δς) άπαγγελεϊ.

3. Legatum miserunt nuntiatum (σουπ. σε -urn)· πρβ. έπεμψαν κήρυκα άπαγγελοϋντα.

4. Legatum miserunt nuntiandi causa (causa ή gratia + γεν. του γερουνδίου)· πρβ. έπεμψαν κήρυκα υπέρ (ένεκα) τοϋ άπαγγεϊλαι.

5. Legatum miserunt ad nuntiandum (ad + αιτ. του γερουνδίου).

Το ρήμα nuntio (αναγγέλλω) παίρνει αντικείμενο σε αιτιατική· έτσι μπορούμε να προσθέσουμε το αντικείμενο victoriam (τη νίκη) στο τέλος των παραπάνω παραδειγμάτων: έστειλαν πρεσβευτή για να αναγγείλει τη νίκη (τους). Αυτό δε συνεπάγεται καμιά συντακτική μεταβολή για τους τρόπους εκφοράς 1, 2 και 3. Αντίθετα, στα παραδείγματα 4 και 5, όπου υπάρχει εμπρόθετος τύπος του γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική (victoriam) πρέπει να γίνει μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης (= γερουνδίου·  βλ. το μάθ. XXXII) σε παθητική (= γερουνδιακό· βλ. το μάθ. XXXIII). Η μετατροπή αυτή ονομάζεται γερουνδιακή έλξη. Πρακτικά η μετατροπή γίνεται ως εξής: (α) το αντικείμενο του γερουνδίου παίρνει την πτώση του γερουνδίου· (β) το γερούνδιο (nuntiandi, nuntiandum) μετατρέπεται σε γερουνδιακό (nuntiandus -a -um) που συμμορφώνεται προς τον αριθμό και το γένος του ουσιαστικού.

Έτσι στην τελική μορφή θα έχουμε: legatum miserunt victoriae nuntiandae causa (περίπτωση 4)· legatum miserunt ad victoriam nuntiandam (περίπτωση 5).

Για τη διαδικασία της μετατροπής πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής: (α) το αντικείμενο του γερουνδίου (ενεργ. σύνταξη) μετατρέπεται σε υποκείμενο του γερουνδιακού (παθ. σύνταξη) (β) το γερουνδιακό ως επίθετο πρέπει να συμφωνεί με το ουσιαστικό (το υποκείμενο του) στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση (γ) το γένος και ο αριθμός του ουσιαστικού δεν μπορούν να μεταβληθούν (δ) η πτώση του ουσιαστικού καθορίζεται πάντοτε από τη σύνταξη (που στην περίπτωση μας είναι η σύνταξη των προθέσεων με συγκεκριμένες πτώσεις).

Σημ. Στη μετάφραση διατηρούμε την ενεργητική σύνταξη σαν να μην υπήρχε η έλξη· μεταφράζουμε δηλ. «για να αναγγείλει τη νίκη».

Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική (α) όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετο τύπο του γερουνδίου (causa, gratia με γεν.· ad, in με αιν de, ex, in και ab με αφ.) με αντικείμενο σε πτώση αιτιατική (β) όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμε τη δοτική του γερουνδίου (συνήθως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος») με αντικείμενο στην αιτιατική. Άλλα παραδείγματα:

Στις περιπτώσεις που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε απρόθετη γενική ή αφαιρετική γερουνδίου η γερουνδιακή έλξη δεν είναι υποχρεωτική — αν και η κλασική λατινική την προτιμούσε. Την αποφεύγουμε όταν το αντικείμενο του γερουνδίου είναι το ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου. Παραδείγματα:

Το γερουνδιακό χρησιμεύει ως:

1.Επιθετικός προσδιορισμός

2.Κατηγορούμενο. Σ' αυτή την περίπτωση γίνεται χρήση δύο συντάξεων:

-Προσωπικής σύνταξης, όταν το ρήμα στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό είναι μεταβατικό και συντάσσεται με αιτιατική.

-Απρόσωπης σύνταξης, όταν το ρήμα στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό είναι αμετάβατο ή δε συντάσσεται με αιτιατική.

3.Κατηγορηματικός προσδιορισμός, κανονικά με ρήματα που έχουν την έννοια του «δίνω» ή «δέχομαι» κάτι για ορισμένο σκοπό: do, trado, mitto, relinquo-accipio, suspicio, permitto

Γερουνδιακή Έλξη (attractio gerundiva)

Συνηθέστατα το γερουνδιακό στις πλάγιες πτώσεις του δεν είναι επίθετο παθητικής διάθεσης, αλλά αντικαθιστά το αντίστοιχο γερούνδιο και παίρνει την ενεργητική του σημασία. Όταν δηλ. το γερούνδιο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική, πολλές φορές το αντικείμενο αυτό του γερουνδίου παίρνει την πτώση του, ενώ το γερούνδιο παίρνει το γένος και τον αριθμό του αντικειμένου του. [Γερουνδιακή έλξη χρησιμοποιείται και στα ρήματα που συντάσσονται με αφαιρετική: utor, fruor, fungor, potior, επειδή και αυτά αρχικά συντάσσονταν με αιτιατική. π.χ. spes potiendae urbe-->spes potiendae urbis (=ἡ ἐλπὶς τῆς καταλήψεως τῆς πόλεως).]

Διαφορά γερουνδιακού-μετοχής παθητικού παρακειμένου:

Lectiones 21-50

Ασκήσεις