ΛατινικάΣυντακτικό

Κατηγόρημα

Κατηγορούμενο

Όνομα ουσιαστικό ως Κατηγορούμενο ( praedicatum) τίθεται και στη Λατινική σε πτώση γενική (κτητική κτλ. ) π.χ. horti sunt Caesaris οι κήποι είναι του Καίσαρα. Στη Λατινική όμως όνομα ουσιαστικό ως κατηγορούμενο τίθεται και σε πτώση δοτική, για να δηλωθεί σκοπός, και σε αφαιρετική, για να δηλωθεί κατάσταση ή ιδιότητα

Αντικείμενο

Αντικείμενο σε γενική

Αντικείμενο σε γενική στη Λατινική παίρνουν μόνο τα ρήματα που σημαίνουν μνήμη ή λήθη (memini, reminiscor, oblivi-scor, κτλ. ) και τα αναμνηστικά (admoneo, commoneo κτλ.) τα οποία, όταν είναι ενεργητικά μεταβατικά, έχουν και άλλο αντικείμενο σε αιτιατική, που φανερώνει τό πρόσωπο, που υπενθυμίζει κάποιος: memini amicorum (= μέμνημαι των φίλων - θυμάμαι τους φίλους ): legati foederis Carthaginienses admonuerunt ( = οι πρέσβεις υπέμνησαν τους Καρχηδονίους τη συνθήκη -οι πρέσβεις υπενθύμισαν στους Καρχηδ. τη συνθήκη ).

Τα ανωτέρω ρήματα παίρνουν το αντικείμενο τους και σε αιτιατική, όταν δε φανερώνει πρόσωπο. Κανονικά όμως το αντικείμενο τίθεται σε αιτιατική, όταν είναι το ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου: iniurias obliviscitur λησμονεί τις βρισιές· illud semper memento εκείνο πάντοτε να θυμάσαι.

Σημείωση. Τα άλλα ρήματα της Λατινικής που αντιστοιχούν σε ρήματα της αρχαίας Ελληνικής που συντάσσονται με γενική, συντάσσονται στη Λατινική είτε με δοτική είτε, τα πιο πολλά, με αφαιρετική (βλ. κατωτέρω ).

Συντάσσονται με γενική της αιτίας ( genetivus causae ) 1) τα δικαστικά ρήματα ( verba iudicalia ), όπως accusare, damnare, absolvere κ.τ.ό., από τα οποία τα ενεργητικά μεταβατικά έχουν και άλλο αντικείμενο σε αιτιατική, που φανερώνει το πρόσωπο που κατηγορεί, καταδικάζει κάποιος, κτλ.: Miltiades proditionis accusatus est o Μιλτιάδης κατηγορήθηκε για προδοσία- consulem condemnaverunt inertiae κατηγόρησαν τον ύπατο για αμέλεια.

Σύμφωνα με αυτά λέγεται και accusare aliquem capitis ( υπάγειν τινά θανάτου = εγκαλώ κάποιον ενώπιον του δήμου για έγκλημα που ποινή του είναι ο θάνατος ) και damnare aliquem capitis ( καταγιγνώ-σκειν τινός θάνατον = καταδικάζω κάποιον σε θάνατο ).

Σημείωση. Αντί της γενικής της αιτίας με τα ρήματα αυτά τίθεται και εμπρόθετο που αποτελείται από την πρόθεση de με αφαιρετική: eum ( repetundarum ή ) de repetundis damnaverunt τον καταδίκασαν για κάκωση επαρχίας. Κανονικώς λέγεται accusare ή damnare aliquem de vi ( επί βία = για βία ). Πβ. § 27,6.

2) Τα απρόσωπα ρήματα που φανερώνουν συναίσθημα piget, pudet, paemtet, taedet, pertaesum est και miseret ( § 99, 2). To πρόσωπο που δοκιμάζει το συναίσθημα φανερώνεται με αιτιατική: eum pudet deorum hominumque ντρέπεται θεούς και ανθρώπους- paenitebit vos huius consilii ( μεταμελήσει υμίν ταύτης της βουλής = θα μετανοήσετε γι' αυτή την απόφαση ).

Σημείωση. Αν εκφράζεται με ρήμα εκείνο που φανερώνει το αίτιο του συναισθήματος, αυτό εκφέρεται με απαρέμφατο- me pudet ea dicere ντρέπομαι να λέγω αυτά. Αν εκφράζεται με ουδέτερο αντωνυμίας, τότε χρησιμοποιείται προσωπική σύνταξη με υποκείμενο του ρήματος την αντωνυμία αυτή: non te haec pudent? δεν ντρέπεσαι γι' αυτά;

Με γενική συντάσσεται και το απρόσωπο ρήμα interest ( = ενδιαφέρει), η γενική φανερώνει το πρόσωπο, το οποίο κάτι ενδιαφέρει: Ciceronis interest ενδιαφέρει τον Κικέρωνα. Όμως γενική προσωπικής αντωνυμίας ( mei, tui κτλ. ) δε συντάσσεται με το interest, αλλά στη θέση της τίθεται η ενική αφαιρετική του θηλυκού των αντίστοιχων κτητικών αντωνυμιών (mea, tua, sua, nostra, vestra ), όπως mea ( tua ) interest με ( ή σε ) ενδιαφέρει. ( Πβ. § 128, 2 Σημ. και § 129, 1 Σημ. ). Αλλ' όμως λέγεται omnium nostrum ( ή vestrum ) interest ενδιαφέρει όλους μας ( ή σας ).

Σημείωση α .' Εκείνο που ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται με πολλούς τρόπους, δηλ. με απαρεμφατική πρόταση, με πλάγια ερώτηση, με βουλητική πρόταση που εισάγεται με το ut ή το ne και το ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας ( ποτέ με όνομα ουσιαστικό ): tua et mea maxime interest te vaiere (ή ut valeas ) πάρα πολύ ενδιαφέρει εμέ και σε να υγιαίνεις συ. hoc reipublicae interest αυτό ενδιαφέρει την πολιτεία. Το πόσο ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται ακόμη και με γενική (της αξίας, genetivus pretii): illud Ciceronis magni intererat εκείνο πάρα πολύ ενδιέφερε τον Κικέρωνα.

Σημείωση β .' Όπως το interest, συντάσσεται και το συνώνυμο του refert ( διαφορετικό από το refert, δηλ. το γ' ενικό του refero = αναφέρω ). Αλλά με το refert συνηθισμένες είναι μόνο οι φράσεις mea (tua, κτλ. ) refert και quid refert? nihil refert Tι ενδιαφέρει; καθόλου δεν ενδιαφέρει.

Αντικείμενο σε δοτική

Αντικείμενο σε δοτική δέχονται γενικά τα ρήματα εκείνα που και τα αντίστοιχα τους στην αρχαία Ελληνική συντάσσονται με δοτική:

1) ρήματα που σημαίνουν φιλική ή εχθρική ενέργεια ή διάθεση για κάποιον ή έχουν την έννοια του πρέπει, αρμόζει κ.τ.ό., όπως ob-temperare, ignoscere, placere, fidere, invidere, favere,irasci alicui - con-venire alicui, κ.ά.τ. oboediamus legibus να υπακούομε στους νόμους· vir probus invidet nemini ο χρηστός άνθρωπος δε φθονεί κανένα- haec omamenta tibi conveniunt αυτά τα κοσμήματα σου ταιριάζουν.

2) ρήματα που γενικά έχουν τη σημασία του λέγω, δείχνω, δίνω, στέλνω κ.τ.ό., όπως dicere, narrare, indicare, dare, mittere Κατά τη σύνταξη αυτών των ρημάτων εκτός από τη δοτική, που επέχει θέση έμμεσου αντικειμένου, συνάπτεται συγχρόνως και αιτιατική του άμεσου αντικειμένου: timor addit alas pedibus o φόβος προσθέτει φτερά στα πόδια, suum cuique tribuere να δίνει κανείς σε καθέναν το δικό του.

3) ρήματα σύνθετα με τις προθέσεις ad, ante, cum, in, inter, ob, post, prae, sub ή με το αχώριστο μόριο re ( § 114, 2, ε'), που συγγενεύουν κατά τη σημασία με τα ανωτέρω ρήματα: adsum alicui ( παρί-σταμαι = βοηθώ τινι) βοηθώ κάποιον committo alicui pecuniam εμπιστεύομαι σε κάποιον τα χρήματα- succedo alicui διαδέχομαι κάποιον resisto alicui αντιστέκομαι σε κάποιον terror incidit exercitui φόβος ενέπεσε στο στράτευμα.

Σημείωση α '. Με δοτική συντάσσονται στη Λατινική πολλά ρήματα που είναι αμετάβατα ( τα αντίστοιχα τους στην αρχαία Ελληνική συντάσσονται με αιτιατική ή γενική ), όπως prodesse, nocere alicui ωφελώ, βλάπτω κάποιον ( αλλά πβ. λυσι-τελώ τινι ), suadere, persuadere alicui πείθω, καταπείθω κάποιον, blandiri alicui κολακεύω κάποιον κ.ά. parcere alicui φείδομαι κάποιον: Themistocles persuasit Atheniensibus, ut... ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους να... philosophia modetur animis η φιλοσοφία θεραπεύει τις ψυχές.

Παθητικό των ανωτέρω ρημάτων σχηματίζεται μόνο απροσώπως, όπως π.χ. mihi (tibi, κτλ. ). invidetur φθονούμαι (φθονείσαι κτλ.): parcetur victis θα δοθεί χάρη στους νικημένους.

Σημείωση β '. Πολλά ρήματα συντάσσονται άλλοτε με δοτική και άλλοτε με αιτιατική, επειδή λαμβάνονται με διαφορετική σημασία. (Πβ. αρχ. ελλην. αγαπάν τίνα και αγαπάν τινι ). Έτσι π.χ. consulo aliquem ( π.χ. medicum ) συμβουλεύομαι κάποιον -consulo alicui ( π.χ. fratri ) φροντίζω για κάποιον caveo, timeo aliquem ή aliquid φοβούμαι κάποιον ή κάτι - caveo, timeo alicui ( rei ) φοβούμαι για κάποιον, tempero aliquid αναμιγνύω κάτι tempero alicui ( = parco alicui ) φείδομαι κάποιον.

Σημείωση γ '. Με δοτική του έμμεσου αντικειμένου και αιτιατική του άμεσου, συντάσσονται ρήματα που τα αντίστοιχα τους στην αρχαία Ελληνική συντάσσονται με δύο αιτιατικές ή έχουν άλλη σύνταξη, όπως π.χ. induere, exuere alicui alicuid ( ενδύειν, εκδύειν τινά τι ) ντύνω ή γδύνω κάποιον από κάτι, adspergere, circumfundere alicui aliquid περιβάλλω κάποιον με κάτι· adspergere, inspergere alicui illiquid ραίνω κάποιον με κάτι: Herculi tunicam induit έντυσε τον Ηρακλή με το χιτώνα, murum urbi circumdederunt με τείχος περιέβαλαν την πόλη.

Τα ρήματα donare, adspergere, circumdare, induere και intercludere, εκτός από τη σύνταξη που μνημονεύσαμε για τα ρήματα της προηγούμενης παραγράφου, συντάσσονται ακόμη και με αιτιατική του προσώπου και αφαιρετική του πράγματος, όπως π.χ. victori coronam donant στο νικητή δίνουν για δώρο στεφάνι και victorem corona donant το νικητή με στεφάνι τιμούν. Από τη διπλή αυτή σύνταξη προήλθε και η φράση interdicere alicui aqua et igni ( αφαιρ. ) να εμποδίζει κανείς κάποιον από το νερό και τη φωτιά ( κατά συμφυρμό από τις δύο συντάξεις interdicere alicui aquam et ignem και interdicere aliquem aqua et igni ).

Αντικείμενο σε αιτιατική

Το αντικείμενο των ρημάτων σε πτώση αιτιατική και στη Λατινική είναι ή εξωτερικό αντικείμενο, π.χ. Romulus Remum interfecit ο Ρωμύλος σκότωσε το Ρώμο, Deus aedificavit mundum ο θεός δημιούργησε τον κόσμο, ή εσωτερικό αντικείμενο, π.χ. solicitam ( ή ex-sulis ) vitam vivimus ζούμε ζωή γεμάτη φροντίδες ( ή εξόριστου )· Ion-gam viam imus βαδίζουμε μακρό δρόμο. ( Figura etymologica ετυμολογικό σχήμα).

Σημείωση. Και στη Λατινική πολλές φορές παραλείπεται η αιτιατική του σύστοιχου ουσιαστικού και τότε ο επιθετικός προσδιορισμός του εκφέρεται σε ουδέτερο γένος ενικού ή σπάνια πληθυντικού αριθμού: dulce ridet γλυκά γελά ( = dulcem risum ridet )'· graviora patimur βαρύτερα πάσχουμε.

Σε μερικές φράσεις η σύστοιχη σύνταξη γίνεται με βραχυλογία, όπως π.χ. stadium currere ( = cursum stadii currere· πβ. αγωνίζεσθαι στάδιον )· piscis sapit mare το ψάρι έχει χυμό θάλασσας ( πβ. το ψάρι μυρίζει θάλασσα ) ( = piscis saporem maris sapit), κ.ά.τ.

Με αιτιατική εξωτερικού αντικειμένου

Με αιτιατική εξωτερικού αντικειμένου συντάσσονται και στη Λατινική τα κυρίως μεταβατικά ρήματα. Αλλά και πολλά άλλα που τα αντίστοιχα τους στην Ελληνική συντάσσονται ή με δοτική ή με εμπρόθετο, συντάσσονται με αιτιατική, επειδή λαμβάνονται ως μεταβατικά, όπως π.χ.

1) τα ρήματα aequare, adaequare ( aliquem ή aliquid = ισουσθαί τινι ) iuvare, adiuvare ( aliquem = βοηθείν τινι), sequi, sectari ( § 80, aliquem = έπεσθαι, ακολουθείν τινι· αλλά πβ. διώκειν τινά ), decere, dedecere (aliquem = πρέπειν, ου πρέπειν τινί" πβ. όμως § 134, 1): virtus maiorum famam adaequat η αρετή των προγόνων είναι ίση με τη φήμη' te toga decet σου πρέπει η τήβεννος.

2) ρήματα ψυχικού πάθους σημαντικά, indignari, queri ( § 80 aliquid = αγανακτείν, μεμψιμοιρείν επί τινι), ridere ( aliquid = γελάν επί τινι ), iniuriam queror = μεμψιμοιρώ για την αδικία.

Με διπλή αιτιατική συντάσσονται στη Λατινική:

1) ρήματα που και τα αντίστοιχα τους στην αρχαία Ελληνική συντάσσονται με δύο αιτιατικές:

α ) τα παιδευτικά ( docere, edocere ) και το ρήμα celare ( aliquem, aliquid, τινά τι ): Cato filium litteras, docuit ο Κάτων δίδαξε το γιο ( του ) γράμματα- nemo potest deum celare consilia sua κανένας δεν μπορεί να αποκρύπτει από το θεό τις επιθυμίες του.

β) τα αιτητικά ( όσα δηλ. έχουν την έννοια του ζητώ, ερωτώ κτλ. ) όπως poscere, flagitare ( aliquem, aliquid, τινά τι ): pacem te poscimus ειρήνη ζητούμε από σε- εδώ ανήκει και η σύνταξη του ρήματος rogare ( ερωτάν ) στη φράση του επίσημου λόγου rogare aliquem sententiam ( ερωτάν τίνα την ( εαυτού ) γνώμην ( εν τη συγκλήτω ).

γ ) ρήματα κλητικά ( όπως appellare, κτλ. ), δοξαστικά ( όπως putare, existimare, κτλ. ), προχειριστικά ( όπως creare, eligere, κτλ. ), μεταποιητικά ( όπως facere, reddere, κτλ. ), κ.ά.τ.: solitudinem pacem appellant την ερημία ( ερήμωση ) ονομάζουν ειρήνη· cupiditas homines caecos reddit το πάθος κάνει τους ανθρώπους τυφλούς- εδώ ανήκει και η φράση aliquem certiorem facere ( aliucius rei ή de aliqua re. Βλ. § 129, 3, α').

2 ) ρήματα μεταβατικά σύνθετα με την πρόθεση trans, όπως trans-ducere ή traducere, transportare, κ.τ.ό. ( = διαβιβάζειν, διακομίζειν, κτλ. )· σ' αυτά η δεύτερη αιτιατική που φανερώνει κάποιον τόπο ( ποτάμι κ.τ.τ. ) ανήκει κυρίως στην πρόθεση trans: dux exercitum flumen transportavit ο στρατηγός πέρασε το στρατό πέρα από το ποτάμι ( πβ. και dux exercitum trans flumen traduxit).

Αντικείμενο σε αφαιρετική

143. α') Με καθαρά αφαιρετική ( § 128, 1) συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν γενικώς απομάκρυνση ή χωρισμό, προέλευση, απαλλαγή, στέρηση, κ.τ.τ., όπως π.χ. expellere, prohibere, abesse, li-berare, privare, spoliare, κτλ. ( ablativus separativus ), carere, egere, va-care ( ablativus inopiae ). Από αυτά, τα ενεργητικά μεταβατικά παίρνουν εκτός από την αφαιρετική και αιτιατική του άμεσου αντικειμένου: Tarquinius regno expulsus est o Ταρκύνιος δίώχτηκε από τη βασιλεία. Consules cives metu liberaverunt οι ύπατοι απάλλαξαν τους πολίτες από το φόβο· alter alterius auxilio eget o ένας έχει ανάγκη από τη βοήθεια του άλλου ( πβ. και § 142, 1, α').

Πριν από την αφαιρετική αυτή πολλές φορές μπαίνει και η πρόθεση ab ( ή ex ή de ). Κανονικά μπαίνει η ab πριν από την αφαιρετική αυτή, όταν δηλώνει πρόσωπο: patriam a tyrannis liberavit την πατρίδα ελευθέρωσε από τους τυράννους.

Σημείωση. Αντί απλής αφαιρετικής χρησιμοποιείται και η ex με αφαιρετική ( όταν πρόκειται να δηλωθεί η άμεση καταγωγή με το ρήμα nasci ) ή η ab με αφαιρετική ( στην έμμεση καταγωγή με το ρήμα oriri ): Achilles ex Thetide natus est ο Αχιλλεύς γεννήθηκε από τη Θέτιδα· plerique Belgae a Germanis orti sunt οι πλείστοι Βέλγοι κατάγονται από τους Γερμανούς. ( Πβ. οι εκ Διός - οι αφ' Ηρακλέους ).

144. β') Με αφαιρετική της κοινωνίας ή της συνοδείας ( § 128, 2 ) συντάσσονται διάφορα ρήματα:

1) όσα φανερώνουν πλησμονή ή πλήρωση, όπως π.χ. abundare, ( com-, ex-) im-plere, cumulare κτλ., καθώς και τα ρήματα afficere, ornare, imbuere, instruere, κ.ά.ό. (ablativus copiae ). Από αυτά τα ενεργητικά δέχονται,μαζί με την αφαιρετική,και αιτιατική του άμεσου αντικειμένου: otio abundat έχει μεγάλη άνεση· aras donis cumulant τους βωμούς γεμίζουν ( από ) δώρα· cives victores laudibus ornant οι πολίτες στολίζουν τους νικητές με επαίνους ( πβ. § 142, 2, α').

2 ) όσα σημαίνουν πωλώ, αγοράζω, μισθώνω, εκτιμώ, εκτιμώμαι, κ.τ.τ. όπως vendere, venire, (του veneo ), emere, conducere, locare, stare, constare, esse ( με τη σημασία του τιμώμαι, αξίζω ), docere, κ.ά.τ., όταν πρόκειται να δηλωθεί η τιμή ή αμοιβή ορισμένη ( ablativus pretiis ). Όσα από αυτά είναι ενεργητικά μεταβατικά δέχονται, μαζί με την αφαιρετική, και αιτιατική του άμεσου αντικειμένου: hortum viginti minis emit αγόρασε τον κήπο με είκοσι μνας· decern talentis constat κοστίζει δέκα τάλαντα- Socrates non docebat mercede o Σωκράτης δε δίδασκε με αμοιβή (αντί μισθού).

Όταν όμως η τιμή ή αξία δεν είναι ορισμένη, αλλ' εκφράζεται αόριστα με επίθετο ή επιθετική αντωνυμία ( που φανερώνει ποσό ), τότε αντί αφαιρετικής χρησιμοποιείται γενική (genetivus pretii). Έτσι με τα ρήματα vendere, emere, locare συντάσσονται οι γενικές quanti, tanti, tantidem, pluris, minoris, με τα ρήματα aestimare, ducere, facere, habere, pendere, putare και το esse ( = aestimari) οι γενικές magni, permagni ( όχι το multi ), parvi, pluris ( όχι το maioris ), minoris, maximi, plurimi, minimi, quanti, tanti, tantidem, nihil, π.χ. vendit agrum tanti, quanti eum emit πωλεί το χωράφι τόσο, όσο το αγόρασε- pluris decet facere virtutem, quam pecuniam αρμόζει να προτιμά κανείς την αρετή ή τα χρήματα.

3) τα αποθετικά ρήματα utor, fungor, fruor, pascor, vescor και potior ( που δέχονται σε αφαιρετική το αντικείμενο τους ): quosque lantern, Catilina, abutere patientia nostra? ως πότε, Κατιλίνα, θα κάνεις κατάχρηση της υπομονής μας; fungitur officis επιτελεί τα καθήκοντα-lacte et carme vescuntur τρέφονται με γάλα και κρέας· urbe potitus est κυρίευσε την πόλη. ( Αλλά πάντοτε rerum potiri και όχι rebus potiri = παίρνω την εξουσία).

4) η φράση opus est, συνώνυμη της usus est ( = χρεία εστί, υπάρχει ανάγκη ): libris nobis opus est έχουμε ανάγκη από βιβλία. Όμοια και consulto ( = consulere ) opus est δει βουλεύεσθαι: είναι ανάγκη να σκεφθούμε ( με αφαιρετική του ενικού του ουδετέρου της μετοχής του παθητικού παρακειμένου, που ισοδυναμεί με απαρέμφατο ενεστώτα ).