ΛατινικάΣυντακτικό

Μετοχή

Η μετοχή του ενεστώτα εκφράζει πράξη σύγχρονη με αυτή του ρήματος:

• pugnans cadit πέφτει πολεμώντας (ενώ πολεμάει)
• pugnans cecidit έπεσε πολεμώντας (ενώ πολεμούσε)
• pugnans cadet θα πέσει πολεμώντας (ενώ θα πολεμάει)

Η μετοχή του μέλλοντα εκφράζει πράξη μεταγενέστερη από αυτή του ρήματος:

• moriturus tremit τρέμει καθώς (επειδή) πρόκειται να πεθάνει
• moriturus tremuit έτρεμε καθώς (επειδή) επρόκειτο να πεθάνει moriturus tremet θα τρέμει καθώς (επειδή) θα πρόκειται ναπεθάνει.

Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου εκφράζει πράξη προγενέστερη από αυτή του ρήματος:

• vulneratus cadit πέφτει αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί)
• vulneratus cecidit έπεσε αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί)
• vulneratus cadet θα πέσει αφού πληγωθεί (έχοντας πληγωθεί)

Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενο της στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση· το υποκείμενο της συνημμένης μετοχής είναι το ίδιο με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία ευρίσκεται. Π.χ. Claudius exclusus prorepserat· miles adgnovit eum latentem.

Η επιθετική μετοχή ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση, π.χ,vela praetenta (= quae praetenta erant) foribus = παραπέτασμα που κρεμόταν μπροστά στην πόρτα (πρβ. άνήρ καλώς πεπαιδευμένος).

Πολύ συνηθισμένη είναι η επιρρηματική χρήση της μετοχής (χρονική, αιτιολογική, εναντιωματική, υποθετική). Πολύ περιορισμένη είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής· εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως (ακούω, βλέπω) κ.ά. Π.χ. eum latentem vidit τον είδε να κρύβεται (πρβ. ήκουσα αυτού διαλεγομένου).

Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου σχηματίζεται από το θέμα του σουπίνου και έχει τη μορφή δευτερόκλιτου επιθέτου amatum.: amatus -a -um· deletum: deletus -a -um- lectum : lectus -a -um· auditum : auditus -a -um. Έχει παθητική σημασία (με κυριότερη εξαίρεση την παθητική μετοχή των αποθετικών ρημάτων που έχει ενεργητική σημασία) [Ιστορικά αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα σε -τος της ελληνικής (πρβ. θετός = τεθειμένος· άπρακτος, άστράτευτος κτλ.)]. Μεταφράζουμε: pudore adducti σπρωγμένοι από ντροπή

Απόλυτη αφαιρετική

Όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμιά σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος, τότε η μετοχή και το υποκείμενο της τίθενται σε πτώση αφαιρετική, που ονομάζεται απόλυτη αφαιρετική (πρβ. την απόλυτη γενική της ελληνικής: καταστάσης ἐκκλησίας ἐς ἀντιλογίαν ἦλθον). Η μετοχή διατηρεί και στην περίπτωση αυτή την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική κτλ.)

• Tarquinio Superbo regnante Pythagoras in Italiam venit Ο Πυθαγόρας ήλθε στην Ιταλία ενώ βασίλευε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος (Tarquinio = υποκ. της μτχ., Pythagoras = υποκ. του ρημ.).
• Romani urbe capta (ενν. a Gallis) arcem tamen retinuerunt Οι Ρωμαίοι κράτησαν την ακρόπολη, αν και η πόλη είχε καταληφθεί από τους Γαλάτες.

Στα λατινικά η χρήση της απόλυτης μετοχής είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι στα αρχαία ελληνικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν. Για να μεταφράσουμε π.χ. την αρχαιοελληνική πρόταση: ταῦτ' εἰπὼν ἀπῆλθε, πρέπει να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική χρησιμοποιώντας τη μετοχή του παθητικού παρακειμένου σε απόλυτη αφαιρετική: His rebus dictis discessit = αφού αυτά τα πράγματα είχαν ειπωθεί από αυτόν, αναχώρησε — αφού είπε αυτά τα πράγματα, αναχώρησε.

Εντελώς ιδιόμορφη είναι η απόλυτη αφαιρετική που αποτελείται από ένα «υποκείμενο» και ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο:

• Cicerone puero hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν παιδί
• Cicerone consule hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ύπατος
• Cicerone vivo hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ζωντανός

Συμπληρωματικές (στο βιβλίο) παρατηρήσεις

Α)Γνήσια ή κανονική:

Αντιστοιχεί με τη γενική απόλυτη της αρχαίας ελληνικής. Το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμιά σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος. Η μετοχή διατηρεί την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική... ).

• Tarquinio Superbo regnante Pythagoras in Italiam venit.
• Romani urbe capta (a Gallis) arcem tamen retinuerunt.
• Paetus... occiso Scriboniano... trahebatur. (Lectio 23)

Β)Κι όταν ακόμα το υποκείμενο της πράξεως που φανερώνει η μετοχή λογικώς είναι το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος της προτάσεως (πβ. συνημμένη μετοχή αορίστου ή παρακειμένου στην αρχαία ελληνική), η λατινική χρησιμοποιεί ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη. Τούτο συμβαίνει διότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν (εξαίρεση η μετοχή παρακειμένου των αποθετικών-μεταβατικών-ρημάτων).

• Ταῦτα εἰπὼν ἀπῆλθε· his rebus dictis discessit ή his dictis abiit. Αλλά: haec locutus abiit
• Galli deletis legionibus (a Gallis) everterunt. (Lectio 21)
• Aemilius expulso fratre (a Aemilio) regnavit.

Γ)Εντελώς ιδιόμορφη (ατελής ή νόθη) είναι η απόλυτη αφαιρετική στη λατινική που αποτελείται από ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και από κατηγορηματικό προσδιορισμό σ’ αυτό, χωρίς καμία μετοχή. Το ουσιαστικό φανερώνει κάποιο αξίωμα, ιδιαίτερη σχέση ή ενέργεια ή ηλικία:consul, praetor, arbiter, auctor, dux, praeceptor, socius, testis, puer, adulescentulus, senex κ.τ.ό. Το επίθετο φανερώνει μια ιδιαίτερη διάθεση ή κατάσταση: adversus, conscius, nescius, incertus, invitus, salvus, superstes, vivus κ.τ.ό. Αυτή η αφαιρετική απόλυτη φανερώνει το πότε ή υπό ποιες συνθήκες γίνεται κάτι.

• Augustus natus est Cicerone et Antonio consulibus.
• Patre vivo haec domus aedificata est.
• Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus (Lectio 19)
• Cicerone puero hoc accidit.

Δεν μπορούμε να λέμε ότι σε φράσεις όπως οι παραπάνω εννοείται η αφαιρετική της μετοχής ενεστώτα του sum που δεν υπάρχει, γιατί ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατό να το σκέπτονται εκείνοι που τη μιλούν...

www.study4exams.gr

Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία σχέση με τους όρους του ρήματος της πρότασης. Στα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και το υποκείμενό της, εκφέρεται με αφαιρετική πτώση.

Διακρίνεται σε:

Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη

Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη

Γ. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη

Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη

Είναι μετοχή κάθε χρόνου ενεργητικής ή παθητικής φωνής. Το υποκείμενό της δεν έχει σχέση, ούτε συντακτική ούτε νοηματική, με τους όρους του ρήματος της πρότασης.

Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη

Είναι πάντα μετοχή παθητικού παρακειμένου σε αφαιρετική πτώση και ισοδυναμεί με μετοχή ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας ελληνικής, την οποία η λατινική δε διαθέτει. Το εννοούμενο ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος. Αν και είναι μετοχή παθητικού παρακειμένου στη μετάφρασή της χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη.

Γ. Ιδιόμορφη ή ατελή αφαιρετική απόλυτη

Σε αυτή την περίπτωση έχουμε σχηματισμό αφαιρετικής απόλυτης χωρίς καμία μετοχή αλλά με ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και με ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο ως κατηγορηματικό προσδιορισμό. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει ανάγκη χρήσης της μετοχής ενεστώτα του sum, η οποία δεν υπάρχει στα λατινικά. Τη μετοχή δεν μπορούμε να την εννοήσουμε, αφού ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατόν να το σκέφτονται εκείνοι που τη μιλούν.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΝΗΣΙΑΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση διατηρώντας την ενεργητική ή παθητική σύνταξη.

Η διαδικασία μετατροπής έχει ως εξής:

α) Το υποκείμενο της μετοχής (που βρίσκεται σε αφαιρετική) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε ονομαστική).

β) Η μετοχή γίνεται ρήμα ίδιας φωνής με τη μετοχή.

Παράδειγμα

- Occiso Scriboniano (κείμενο 23) = cum Scribonianus occisus esset ή postquam/ ubi/ ut Scribonianus occisus est.

Β. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΑΖΟΥΣΑΣ Ή ΝΟΘΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση τρέποντας την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

Τα βήματα που ακολουθούμε για την ανάλυσή της είναι:

α) Η παθητική σύνταξη τρέπεται σε ενεργητική

β) Το υποκείμενο της μετοχής τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε πτώση αιτιατική).

γ) Το ποιητικό αίτιο (που εννοείται) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης.

Παραδείγματα

1. deletis legionibus (κείμενο 21) = cum Galli legiones delevissent ή postquam/ ubi/ ut Galli legiones deleverunt.
2. quibus interemptis (κείμενο 21) = cum Camillus eos interemisset ή postquam/ ubi/ ut Camillus eos interemit.
3. audita salutatione (κείμενο 29) = cum Augustus salutationem audivisset ή postquam/ ubi/ ut Augustus salutationem audivit.
4. abiectis armis (κείμενο 34) = cum praedones arma abiecissent ή postquam/ ubi/ ut praedones arma abiecerunt.
5. occupata urbe (κείμενο 40) = cum Sulla urbem occupavisset ή postquam/ ubi/ ut Sulla urbem occupavit.
6. hac re audita (κείμενο 47) = cum Augustus hanc rem audivisset ή postquam/ ubi/ ut Augustus hanc rem audivit.
7. admissis amicis (κείμενο 48) = cum Sertorius amicos admisisset ή postquam/ ubi/ ut Sertorius amicos admisit.

Προσοχή στην αφαιρετική απόλυτη μετοχή intercepta epistula (κείμενο 45). Η μετοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι παθητικής φωνής. Όμως στην πραγματικότητα η μετοχή είναι ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (= ποιητικό αίτιο) του ρήματος εξάρτησης. Σε κάθε περίπτωση η μετοχή αναλύεται ως εξής: Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Στα προς εξέταση κείμενα συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες (Brenno duce (κείμενο 21) και patre imperatore (κείμενο 30), οι οποίες αναλύονται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικό ή τον καθαρά χρονικό ακολουθώντας τα εξής βήματα:

α) Τρέπουμε το υποκείμενο και τον κατηγορηματικό προσδιορισμό σε υποκείμενο του ρήματος της πρότασης και σε κατηγορούμενο αντίστοιχα (όλα σε πτώση ονομαστική)

β) Δημιουργούμε τύπο του ρήματος sum σε υποτακτική παρατατικού, (όταν πρόκειται για τον cum τον ιστορικό - διηγηματικό) και σε οριστική παρατατικού (όταν πρόκειται για τον cum τον καθαρά χρονικό).

Παραδείγματα

- Brenno duce (κείμενο 21) = cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat

Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.

Brenno = υποκείμενο

Duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο Brenno.

- patre imperatore (κείμενο 30) = cum pater imperator esset ή cum pater imperator erat.

Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.

patre = υποκείμενο

duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο patre.

ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΕ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ

Α.

1. Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε ενεστώτα /παρατατικό/μέλλοντα ενεργητικής φωνής ή σε παρακείμενο/υπερσυντέλικο αποθετικού ή ημιαποθετικού ρήματος ή σε παθητικό παρακείμενο/υπερσυντέλικο (δηλαδή δεν είναι σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής) και
2. αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναι διαφορετικό από το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε μετοχή:

   α. Τρέπουμε το υποκείμενο του ρήματος σε υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική και χωρίς να αλλάξουμε τον αριθμό)

   β. Τρέπουμε το ρήμα σε μετοχή (σε αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενο).

Παραδείγματα

- quod illic aurum pensatum est (κείμενο 21) = auro illic pensato

- cum lacrimae suae vincerent prorumperentque (κείμενο 23) = lacrimis suis vincentibus prorumperentibusque

- quod Nasica … mentiebatur (κείμενο 24) = Nasica … mentiente

- quotiescumque avis non respondebat (κείμενο 29) = ave/i non respondente

- si … habet Asia suspicionem quandam luxuriae (κείμενο 30) = Asia habente

- si pergis (κείμενο 43) = te pergente

Β. - Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής,

τότε, ανεξάρτητα από το αν το υποκείμενο του ρήματος της υπό μετατροπή πρότασης ταυτίζεται ή όχι με κάποιον από τους όρους του ρήματος της κύριας πρότασης, ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε μετοχή:

α. το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος που θέλουμε να τρέψουμε σε μετοχή γίνεται υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική)

β. το ρήμα (που θα είναι σε ενεργητικό παρακείμενο ή υπερσυντέλικο) τρέπεται σε μετοχή παρακειμένου (παθητικής φωνής) (σε πτώση αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενό της)

γ. αν το ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης, το παραλείπουμε. Στην αντίθετη περίπτωση, το δηλώνουμε κανονικά.

Παραδείγματα

- quod Asiam vidit (κείμενο 30) = Asia visa

- Quod ut praedones animadverterunt (κείμενο 34) = eo animadverso

- Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt (κείμενο 34) = his relatis Scipioni a domesticis

- Cum … dona posuissent (κείμενο 34) = donis positis

- … cum ad eum magnum pondus attulissent (κείμενο 36) = magno pondere allato ad eum a Samnitibus

- cum viri sui consilium … cognovisset (κείμενο 49) = consilio … cognito

- … quod tonsoris praeripuisset officium (κείμενο 49) = officio tonsoris praerepto (ab ea)