ΛατινικάΣυντακτικό

Αιτιολογικές προτάσεις

• Οι αιτιολογικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εισάγονται με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam (quando). Όταν η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή, τότε η έγκλιση που αναμένεται είναι η οριστική. Αντίθετα, όταν η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (δηλαδή εκφράζει την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης), η έγκλιση είναι λογικά η υποτακτική. Στα αρχαία ελληνικά έχουμε αντίστοιχα (α) οριστ., δυνητ. οριστ., δυνητ. ευκτική (β) ευκτ. του πλάγιου λόγου, για υποκειμενική αιτιολογία.
• Συχνά ο σύνδεσμος quod (αλλά και ο quia) συνοδεύεται από διάφορα επιρρήματα ή εμπρόθετους προσδιορισμούς που σημαίνουν «γι' αυτό το λόγο» (π.χ. propterea quod), οπότε ξέρουμε σίγουρα ότι η πρόταση είναι αιτιολογική και όχι αναφορική. Παραδείγματα:
  • Tacent quia periculum metuunt = σιωπούν επειδή φοβούνται τον κίνδυνο
  • Socrates accusatus est quod iuvenes corrumperet = ο Σωκράτης κατηγορήθηκε γιατί τάχα διέφθειρε τη νεολαία (πρβ. αρχ. οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Περικλέα ἐκάκιζον, ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι ἐπὶ τοὺς πολεμίους)
  • Hoc facio non quod mihi placeat, sed quod debeo: το κάνω όχι επειδή μου αρέσει αλλά επειδή πρέπει.
• Αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται και με το σύνδεσμο cum και εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (όπως δηλαδή και ο διηγηματικός cum). Ο λόγος που έχουμε την υποτακτική είναι επειδή συνήθως η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας. Παράδειγμα: Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura αφού είσαι θνητός, φρόντιζε για ό,τι αφορά τους θνητούς
• Συχνά ο αιτιολογικός cum συνοδεύεται από μόρια ή επιρρήματα (π.χ. όπως το praesertim) που μας βοηθούν να τον ξεχωρίσουμε από τον ιστορικό ή τον παραχωρητικό.
• Όταν στην αιτιολογική πρόταση υπάρχει υποτακτική, τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων.
• Μετά από ρήματα που δηλώνουν ψυχικό πάθος (gaudeo, queror, indignor κτλ.) ακολουθούν ουσιαστικές προτάσεις που εισάγονται με το quod, εκφέρονται με οριστική και εκφράζουν την αιτία π.χ. gaudeo quod urbs servata est.

Προσδιορισμοί της αιτίας

• Οι προθέσεις ob, per και propter + αιτιατική εκφράζουν το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο (propter frumenti inopiam, ob repentinum monstrum). Πρόκειται για το αίτιο που εντοπίζεται σε εξωτερικές καταστάσεις, όχι σε ψυχικές συγκινήσεις και συναισθήματα.
• Όταν όμως το αίτιο είναι εσωτερικό, δηλαδή όταν εκφράζει ψυχική αντίδραση, τότε χρησιμοποιείται η απλή αφαιρετική. Χρησιμοποιείται προκειμένου για λέξεις που δηλώνουν ψυχικό πάθος (dolore, timore, spe, metu, pudore κτλ.) και συχνά συνοδεύεται από μετοχή του παθητικού παρακειμένου που σημαίνει «παρακινημένος, σπρωγμένος» κτλ., όπως adductus permotus (permoveo), incensus (incendo) κτλ. Π.χ. pudore adductus σπρωγμένος από ντροπή· dolore permotus παρακινημένος από λύπη· ira incensus ξαναμμένος από οργή
• Το ποιητικό αίτιο των παθητικών ρημάτων εκφέρεται με την πρόθεση ab(a) + αφαιρετική ( = υπό + γενική) προκειμένου για έμψυχα, ονόματα περιληπτικά ή άψυχα προσωποποιημένα (προκειμένου για άψυχα χρησιμοποιείται η απλή αφαιρετική) π.χ. vinum a mercatoribus non importatur δεν εισάγεται κρασί από τους εμπόρους.