→ Λογοτεχνία → Ποίηση

Καταπιστεύματος τύχαι

Γιάννης Βαρβέρης, εφ. Ελευθεροτυπία, 12/8/2005

Αγάπησα πολύ την ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου και, καθώς έχω προσπαθήσει να αναλύσω αλλού, νομίζω ότι κάπως κατάφερα να καταλάβω (ίσως και να μιμηθώ) τον τρόπο με τον οποίο διάβαζε ο ίδιος τα ποιήματά του, όπως τουλάχιστον μας έχει διασωθεί στο γνωστό δίσκο της Lyra.

Πρέπει να μ' άκουσε λοιπόν να απαγγέλλω το «Καφφενείον ο Κουτρούμπας» και το «Περί ύψους» σε κάποια εκδήλωση η κόρη τού ποιητή Ερριέττη Εγγονοπούλου και να διαισθάνθηκε την αγάπη μου αυτήν, εκδηλωμένη από παλιά και μ' ένα ποίημά μου a la maniere του ποιητή («Ανέκδοτο;» στη συλλογή «Ο θάνατος το στρώνει», 1986).

Με την Ερριέττη Εγγονοπούλου ουσιαστικά γνωριστήκαμε μέσω του κοινού φίλου Θανάση Χαρμάνη, στον εκδοτικό οίκο του οποίου (το ένδοξο «Υψιλον») η Ερριέττη και η μητέρα της είχαν εμπιστευθεί, εκτός από όλα τα ζωγραφικά σχέδια, και τα σκόρπια πεζά του ποιητή, καθώς και διάφορες συνεντεύξεις, συνομιλίες του και σχόλια. Ετσι, τρόφιμος κι εγώ του «Υψιλον» για πολλά χρόνια, δημιούργησα μια καλή φιλία με την κόρη του ποιητή, και ως εκ τούτου συνομιλήσαμε αρκετές φορές για κείνον, περνώντας με άνεση και θέρμη από την ποίηση στην περί αυτόν ανεκδοτολογία. Ωσπου μια ωραία πρωία περί το 2000, με εξέπληξε η ευθεία, δωρική και τιμητική πρότασή της: «Θέλω να αναλάβεις το Αρχείο Εγγονόπουλου».

Δεν είμαι φιλόλογος, πολλώ δε μάλλον επιμελητής εκδόσεων. Ομως, ριγώντας συμφώνησα, υπογραμμίζοντάς της ταυτόχρονα πως οποιαδήποτε χρήση θα έπρεπε να είναι αποτέλεσμα κοινής μας συμφωνίας.

Το περιορισμένο ανέκδοτο υλικό φωτοτυπήθηκε και μου παραδόθηκε «για να μου καίει τα χέρια», όπως έλεγε ο Καβάφης. Οι βασικές σκέψεις απ' τις οποίες ξεκινήσαμε ήσαν δύο: η έκδοση, στα εικοσάχρονα από το θάνατο του ποιητή (31-10-1985), ενός βιβλίου με τα αθησαύριστα ποιήματά του από τις εκδόσεις «Υψιλον», και η έκδοση ενός δεύτερου, το 2007 (100 χρόνια από τη γέννηση του Εγγονόπουλου), με τις εναπομείνασες ανέκδοτες μεταφράσεις του.

Το πρώτο βιβλίο, που ήδη στήνεται με την πολύτιμη βοήθεια του φίλου φιλόλογου και ποιητή Δημήτρη Αρμάου, φέρει τον τίτλο «Το μέτρον: ο Ανθρωπος» (τίτλος περιλαμβανόμενου ποιήματος) και ειδικότερα θα περιέχει: δέκα πίνακες, ένα εντελώς ανέκδοτο ποίημα και τέσσερα δημοσιευμένα σε περιοδικά (τα δυο από τον ποιητή: η «Γιαβουκλού», στη «Λέξη» τ. 1 το 1981 και τα «Γαρύφαλλα», πάλι στη «Λέξη» τ. 29-30, το 1983.

Εδώ, σκόπιμο θα ήταν να διευκρινίσω ότι, μέσα στη λογική της διατήρησης στην -αυστηρότερη δυνατή- επικαιρότητα της μνήμης του ποιητή, σκεφθήκαμε επίσης ότι από τα τέσσερα υπολειπόμενα αδημοσίευτα ποιήματα του Εγγονόπουλου θα μπορούσαμε σταδιακά να παραχωρήσουμε δύο ή τρία σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά. Το ένα, ήταν το περιοδικό «Κ» των Αλ. Ζήρα - Κ.Γ. Παπαγεωργίου (τ. 1, 2003), όπου δημοσιεύτηκε πρωτοσέλιδο «Το μέτρον: ο Ανθρωπος» και το άλλο «Η λέξη», τ. 179, όπου και πάλι πρωτοσέλιδο, το ποίημα «Το νησί με τη δοξασμένη πολιτεία» έδωσε στον Αντώνη Φωστιέρη και στον Θανάση Νιάρχο την ευκαιρία να στήσουν ένα λαμπρό αφιέρωμα στον ποιητή. Το προς διάθεση ποίημα («Ο πιστός ο στρατιώτης») έχει έναν θρησκευτικό χαρακτήρα ιδιαίτερα προκλητικό για τον μωαμεθανισμό κι έτσι, μετά από συζητήσεις με ενδιαφερόμενους, κρίθηκε ότι κανένα λογοτεχνικό περιοδικό δεν θα 'πρεπε να επωμισθεί τους πραγματικά σοβαρούς κινδύνους του. Επίσης αποφασίστηκε, για λόγους υψηλής σκοπιμότητας, το ποίημα αυτό να παραλειφθεί και από το προς έκδοση βιβλίο. Το τέταρτο αδημοσίευτο φέρει τον τίτλο «Εξομολογήσεις της στεριάς, της θάλασσας».

Περιττό να προσθέσω και πάλι εδώ ότι όλα τα σχετικά μου διαβήματα φρόντιζα να έχουν την επίνευση της φίλης πια Ερριέττης.

Το δεύτερο βιβλίο που σχεδιάζεται για το 2007 θα περιέχει ανέκδοτες μεταφράσεις Λόρκα, Μαγιακόφσκι, Τσελίνι και μια του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, η οποία ήδη έχει παραχωρηθεί για προδημοσίευση στο κυπριακό λογοτεχνικό περιοδικό «Υλαντρον» του Μιχάλη Πιερή.

Καμιά σκέψη δεν έχει γίνει ακόμη για τις λίγες ανέκδοτες και άτιτλες, βραχείες ή εκτενέστερες, σημειώσεις του Εγγονόπουλου, γραμμένες στα ελληνικά ή στα γαλλικά, και οι οποίες αναφέρονται σε θέματα τέχνης, σε προσωπικές αναμνήσεις παιδικής ηλικίας και σε γενικές περί του βίου απόψεις. Έχουμε -έχουμε;- καιρό.

Δεν ξέρω αν ως τώρα διαχειριζόμαστε το θέμα σύμφωνα με τις εικαζόμενες θελήσεις του ποιητή. Πάντως, ο Εγγονόπουλος, τα τελευταία χρόνια της ζωής του διέμενε στην οδό Αναγνωστοπούλου αρ. 69 και Ομήρου γωνία, στο Κολωνάκι, εκεί που αρχίζουν να κατεβαίνουν τα σκαλιά, ώς να τελειώσουν φθάνοντας στην πολυκατοικία όπου μένω τώρα εγώ. Από κει ψηλά λοιπόν εποπτεύει, πιστεύω, τις πρωτοβουλίες μου, αν και μας χωρίζουν -ουσιαστικά και μεταφορικά- τόσο πολλά σκαλιά.