Ο λόγος της απουσίας

Δημήτρης Χουλιαράκης, εφ. Το Βήμα, 27/11/2005

O μισός αιώνας πρωτότυπης δημιουργίας του ποιητή Νίκου Φωκά και η αναγνώρισή του με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του

Ο Νίκος Φωκάς

Στιγμές απειροελάχιστες του βίου, κινήσεις ανεπαίσθητες που συλλαμβάνεις με την άκρη του ματιού, λόγια που δεν βγήκαν από το στόμα ενώ βρίσκονταν στην άκρη της γλώσσας, πρόσωπα μισοφωτισμένα και τοπία που ακινητούν μες στην αλλόκοτη φθορά και την παντοδύναμη καθήλωση του χρόνου. Με αυτά τα ταπεινά υλικά πλάθει εδώ και μισόν αιώνα το δικό του ποιητικό σύμπαν ο Νίκος Φωκάς, ένας από τους λιγοστούς πια επίμονους και συνειδητούς τεχνίτες. Την τέχνη του να συναρθρώνει όλα αυτά τα υλικά και να δημιουργεί κόσμους ξεχωριστούς τίμησε η κριτική επιτροπή εφέτος και του απένειμε το Μεγάλο Βραβείο για το σύνολο του έργου του.

«H μελαγχολία, η πικρία κάποτε, ο σαρκασμός αποτελούν το σημερινό κλίμα του N. Φωκά» έγραφε στην «Επιθεώρηση Τέχνης» ο Νικηφόρος Βρεττάκος για τη συλλογή Μάρτυρας Μοναδικός που εκδόθηκε στο Δίφρο το 1961. Αυτά τα στοιχεία στις επόμενες συλλογές του εντάθηκαν ακόμη περισσότερο, ο σαρκασμός δε κατέκτησε νέες ποιότητες στον Μύθο της καθέτου (1981). «Ο σαρκασμός του Φωκά, στραμμένος τις περισσότερες φορές ενάντια στην τεχνολογική πολτοποίηση, συμπλέκεται αξεχώριστα με μια αίσθηση αδήριτης φθοράς και συλλαμβάνει εικόνες φαντασιακές που, στην υπερβολή τους, συμπυκνώνουν και εκπέμπουν, με τρόπο έμμεσο, φωτεινά σήματα κινδύνου» γράφει ο Αντώνης Φωστιέρης στη «Λέξη». Κρίνοντας την τελευταία συλλογή του, ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου σημειώνει ότι οι κόσμοι του ποιητή είναι τώρα «... ο ώριμος μηρυκασμός των παιδικών χρόνων, ο θρίαμβος και η πτώση του έρωτα, η τυραννική επιμονή της μνήμης, η ανάγκη για θέωση εν απουσία του θείου, η ισχυρή αλλά πρακτικά μάταιη αίσθηση των πάσης φύσεως ταξικών, κοινωνικών και πολιτικών διαφορών, μα πάνω απ' όλα η χαίνουσα άβυσσος και το απλήρωτο κενό της ανθρώπινης ύπαρξης». Συνοψίζοντας την ποιητική τού Φωκά, ο Αλέξης Ζήρας επισημαίνει πως ένας από τους σημαντικότερους άξονές της είναι «η αέναη κίνηση του ποιητικού εγώ προς εκείνο που εξαλλάσσεται ξεγελώντας, μη παραδίδοντας εύκολα τη βαθύτερη ουσία του».

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πάντως ότι ο Φωκάς είναι και δεινός μεταφραστής. Ανάμεσα στους συγγραφείς που έργα τους μετέφερε στη γλώσσα μας συγκαταλέγονται και οι Προσπέρ Μεριμέ, Γιάννους Γκλοβάτσκι, Τόμας Χάρντι, Ρόμπερτ Φροστ, Τόμας ντε Κουίνσι, Σέλμα Λάγκερλεφ, Ιωάννης Μέγεντορφ και Κάρολος Μποντλέρ (για τα Δεκαπέντε ποιήματα του οποίου απέσπασε Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης το 1995). Ας προστεθεί τέλος πως μόλις πέρυσι κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη ο τόμος του Με θάμβος και κρίση, όπου στεγάζει δοκίμια για τον Παπαδιαμάντη, ενώ πριν από λίγες ημέρες η συλλογή «πεζοποιημάτων» Ελεύθερο θέμα (εκδόσεις της Εστίας). Τα ποιήματά του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Υψιλον (στον τόμο Ποιητικές συλλογές 1954-2000). Από αυτά ας μας επιτραπεί να ξεχωρίσουμε, εντελώς αυθαίρετα εννοείται, τα βιβλία Προβολέας στα μάτια (1985), Στον ποταμό Κολύμα (1997) και Το μέτρο της φωνής μας (2000).