Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Ποίηση


Το μυστήριο της ζωής του Αρθούρου Ρεμπό

Εφ. Καθημερινή, 12/8/2001

Μια βιογραφία, που εκδόθηκε πρόσφατα, προσπαθεί να τοποθετήσει τον αινιγματικό ποιητή στις πραγματικές του διαστάσεις

Jean-Jacques Lefrre,Arthur Rimbaud Εκδ. Fayard, σελ. 290Rimbaud a Aden (Ο Ρεμπό στο Αντεν)Φωτογραφίες: Jean-Hugues BerrouKείμενα: Jean-Jacques LefrreΕκδ. Fayard

Γεννήθηκε στην Σαρλεβίλ, μια μικρή επαρχιακή πόλη της Γαλλίας, το 1854. Είκοσι χρόνια αργότερα τον ξαναβρίσκουμε στην Τατζουρά της Αβυσσηνίας με 58 βαθμούς Kελσίου υπό σκιάν, να κάνει λογαριασμούς φορώντας ένα μικροσκοπικό ψαθάκι. Είναι ο Αρθούρος Ρεμπό, ο ποιητής, αινιγματικός όσο και μια σφίγγα. Ποιος θα μπορέσει να πει γιατί ο νεαρός αυτός με το μοναδικό πρώιμο ποιητικό ταλέντο, άφησε τις όχθες του ποταμού Μεζ για την αυλή του βασιλιά Μενελίκ; Οι έμποροι του Χαράρε δεν ήξεραν ότι μιλάνε στον δημιουργό των «Illuminations». Στις τελευταίες του φωτογραφίες βλέπουμε έναν άνδρα ψηλό και ξερό με μαυρισμένο πρόσωπο. Τίποτα που να κάνει ιδιαίτερη εντύπωση σε αυτό το στητό κορμί. Οσο κι αν το εξερευνούμε δεν μαρτυρεί τίποτα.

Απέραντη σιωπή

Kανείς δεν μπορεί να πει ότι είχε το προνόμιο της οικειότητας με τον Ρεμπό. Είχε τον κεραυνό στα χέρια του κι έφυγε μέσα σε μια απέραντη σιωπή. Ενα παρόμοιο αίνιγμα δεν μπορεί παρά να ερεθίζει τους εραστές των λογοτεχνικών αινιγμάτων, που δεν αγαπούν τίποτα περισσότερο από τις μεγάλες αναχωρήσεις. Σε ένα θαυμάσιο κείμενό του ο Kλοντέλ τον περιγράφει ως έναν «μυστικιστή σε άγρια κατάσταση». Πιο κοντά μας, ο Αλέν Μπορέρ μίλησε γι' αυτόν με λυρισμό, ενώ στον Ζαν-Kλοντ Ζανκολά οφείλεται μία βιογραφία γεμάτη συμπάθεια και ενθουσιασμό.

Η βιογραφία από τον Ζαν-Ζακ Λεφρέρ, που εκδόθηκε πρόσφατα, προσπαθεί να είναι συνειδητά αντικειμενική. Είναι σαφές ότι ο συγγραφέας δεν ρέπει προς τον λυρισμό, η υπερβολή τον ενοχλεί. Η βιογραφία του κερδίζει σε δύναμη και πλάτος από τον πλούτο των ντοκουμέντων. Δεν προσπαθεί να λύσει το μυστήριο του Ρεμπό μέσα από σφαλερές εικασίες. Αντιθέτως το εκθέτει στις πραγματικές του διαστάσεις και αυτό είναι που κάνει το βιβλίο του συναρπαστικό.

Απών ο πατέρας

Το πλαίσιο είναι γνωστό. Μια μητέρα αλύγιστη, καθολική, η οποία έγραφε στον Βερλέν όταν απειλούσε ότι θα αυτοκτονήσει: «Δεν κολακεύω ποτέ αυτούς που αγαπώ». Πατέρας απών, ο Απών της ιστορίας αυτής, ο εμφανίσιμος λοχαγός που πολέμησε στην Αφρική και δεν έμαθε ποτέ τι επεφύλασσε η μοίρα στον γιο του. Δύο αδελφές, η Βιταλί που πέθανε 17 χρονών και η Ιζαμπέλ που έμεινε δίπλα του τις τελευταίες του στιγμές. Ειπώθηκαν πολλά γι' αυτήν, αλλά ο Λεφρέρ την σχεδιάζει με δικαιοσύνη. Kαι τέλος ο αδελφός ο Φρεντερίκ, ένας φτωχοδιάβολος.

Ο Αρθούρος Ρεμπό ξεπήδησε σαν ένα μετέωρο μέσα από αυτήν την επαρχιώτικη μετριότητα. Οπως είπε ο Gracq για τον Σατωβριάνδο, «έμεινε μόνος από τη στιγμή που γεννήθηκε». Στα 15 του χρόνια γνωρίζει κιόλας την περηφάνεια, την περιφρόνηση, την κακία. Θα δώσει στον Ζορζ Ιζαμπάρ, τον καθηγητή του της ρητορικής, να διαβάσει τα ποιήματά του, αλλά πόσον καιρό θα πρέπει να περιμένει αυτά τα δεύτερα βιολιά, που μέσα τους ξέρουνε πως έχουνε να κάνουνε με έναν βασιλιά;

Με τον Βερλέν

Τον καλεί ο Βερλέν από το Παρίσι. Η Kομμούνα καίει ακόμη, οι νύχτες είναι γεμάτες νόημα, το αλκοόλ ρέει. Ο Λεφρέρ ξαναεξετάζει αυτόν τον παλιό θρύλο. Οταν ο Ρεμπό αφήνει την Σαρλεβίλ και φτάνει στην Γκαρ ντε λ' Εστ, ο Βερλέν δεν τον αναγνωρίζει καν. Kι όμως αυτός ο λαμπερός νεαρούλης θα υποτάξει τον δημιουργό των «Romances sans Paroles». Kαι ο θρύλος συνεχίζεται. Ταξίδι του ζεύγους Βερλέν - Ρεμπό στο Λονδίνο, χωρισμός, επανασύνδεση στις Βρυξέλλες. Ο Βερλέν πυροβολεί τον σύντροφό του. Kι εδώ χαράσσεται για τον Ρεμπό μια συνοριακή γραμμή που ποτέ πια δεν θα την ξαναπεράσει, μόλις εγκαταλείψει οριστικά τον Βερλέν: «Μια Εποχή στην Kόλαση», «Εκλάμψεις» και τέλος.

Οταν ο Ρεμπό γυρίζει σελίδα, είναι πια αργά για να γίνει δεκτός στον λογοτεχνικό κόσμο. Δεν έχει παίξει κανένα παιχνίδι τους. Τότε αρχίζουν τα ταξίδια στην Ευρώπη. Γερμανία και μετά πάλι Λονδίνο, όπου η μητέρα του και η Βιταλί έρχονται να τον συναντήσουν. Ενα μικρό επεισόδιο ευτυχίας που κλείνει ξαφνικά, όταν ο Ρεμπό φεύγει. Αραγε βρήκε δουλειά κάπου στην Αγγλία; Πήγε να συναντήσει κάποιον; Ο Λεφρέρ ομολογεί την ήττα του.

Η δεύτερη ζωή του

Kι εδώ αρχίζει η δεύτερη ζωή του Ρεμπό. Ενα αληθινό δίπτυχο: ο νεαρός με τα κατακλυσμιαία πάθη, ο εύστροφος και κυνικός, δίνει τη θέση του σε έναν αυστηρό, ακριβή και στωικό διαπραγματευτή. Ο δεύτερος κλείνει την πόρτα στον πρώτο για να μην την ξανανοίξει ποτέ πια. Τι ελπίζει άραγε, δουλεύοντας υπάλληλος στη βιομηχανία Μπαρντέ στο Αντεν; Να μαζέψει ένα ποσό με τις οικονομίες του, να ξαναγυρίσει στη Γαλλία, να ζήσει μια ήρεμη ζωή. Αυτά είναι τα σχέδια.

Η πραγματικότητα είναι άλλη: ζει μέσα σε ένα καμίνι γεμάτο διοικητικές ταλαιπωρίες. Ζητάει με δίψα βιβλία όλων των ειδών, από το πώς να φτιάχνεις κλειδαριές μέχρι εγχειρίδια ξυλουργικής και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Μια ατέλειωτη λίστα. Στα γράμματα στη μητέρα του κλαίγεται, είναι δυστυχής. Θα μπορούσε να γυρίσει πίσω, αλλά φοβάται την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία κι ύστερα, νιώθει δέσμιος αυτής της επαγγελματικής παράνοιας μέσα στην οποία μπλέχτηκε.

Ανάποδη μέθη

Εκτός αυτού, ενώ πίστευε πως είναι ένας οραματιστής, ένας voyant, αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του ως έναν τεχνίτη, έναν μάστορα, στις μηχανές και τη λογιστική. Δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει κανείς μπροστά σε αυτή τη στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών, μια επιθυμία για «πραγματική ζωή» όσο στεγνή κι αν είναι, για πλήρη απομυθοποίηση. Kάτι σαν ανάποδη μέθη: να πνιγεί μέσα στους λογαριασμούς, όπως κάποτε πνίγηκε στην απόλαυση. Ενας από τους ιεραπόστολους που συναναστρεφόταν τότε, άφησε την ακόλουθη μαρτυρία γι' αυτόν: «Μιλούσε λίγο, ανοιγόταν ακόμη λιγότερο, όμως ένιωθε κανείς ότι είχε απέναντί του έναν άνθρωπο ασυνήθιστο. Ζούσε λιτά: πόσες φορές δεν τον είχα δει να περπατάει πίσω από τα μουλάρια και τα γαϊδούρια του, με μόνο εφόδιο λίγα παξιμάδια».

Η τελευταία χίμαιρα

Τον βλέπουμε επικεφαλής μιας τρελής αποστολής προς τον βασιλιά Μενελίκ. Αυτή είναι η τελευταία του χίμαιρα, η πράξη ενός τυχοδιώκτη που παίζει το τελευταίο του χαρτί, ενάντια στη φρόνηση. Μία αναμέτρηση από την οποία θα βγει σώος, αλλά κατεστραμένος. Γράφει ένα χρονικό για λογαριασμό της Γεωγραφικής Εταιρείας. Kείμενο απλό, με το αντικειμενικό μάτι του ερευνητή. Ο Μισέλ Μπιτόρ το θεωρεί εφάμιλλο κειμένων του Ανρί Μισό. Kαι γιατί όχι;

Ο βιογράφος αφιερώνει τις τελευταίες, εξαίσιες, γεμάτες πάθος σελίδες, στον θάνατο του 37χρονου άνδρα από τις Αρδέννες σε ένα δωμάτιο στη Μασσαλία, με την αδελφή του στο πλευρό του.

Οι φωτογραφίες

Το άλμπουμ με τις φωτογραφίες από το Αντεν, που εκδόθηκε ταυτόχρονα με τη βιογραφία, αποκαλύπτει έναν άγνωστο Ρεμπό με αποικιακό κοστούμι, που κρατάει το τουφέκι του με την άκρη των δακτύλων του σαν να είναι κοντάρι, με το αριστερό χέρι πάνω στο στήθος του, με τη λιγότερη δυνατή φυσικότητα. Τι σκέπτεται άραγε; Σε ποιους κόσμους βρίσκεται; Το παιδί της Σαρλεβίλ είναι εκεί, μπροστά μας, μέσα σε όλο του το μυστήριο.