→ Λογοτεχνία → Ποίηση

«Στους Άγγλους αρέσει η ειρωνεία του Καβάφη»

Μανώλης Πιµπλής, εφ. Τα Νέα, 6/12/2010

Με ρυθµό µιας νέας µετάφρασης τον χρόνο κυκλοφορεί ο Κωνσταντίνος Καβάφης στα αγγλικά.

Ο βρετανός µεταφραστής, που έκανε την πιο πρόσφατη, µιλάει για µοναδικό φαινόµενο στον εκδοτικό χώρο

Η Ιθάκη της καβαφικής ποίησης είναι χωρίς καµία αµφιβολία η αγγλική γλώσσα. Από το 1951 που κυκλοφόρησε η πρώτη µετάφραση καβαφικών ποιηµάτων –από τον Τζον Μαυρογορδάτο – στα αγγλικά, η ποίηση του Αλεξανδρινού δεν έπαψε να µεταφράζεται στη γλώσσα αυτή και µάλιστα για λογαριασµό µεγάλων εκδοτικών οίκων. Αυτή τη στιγµήκυκλοφορούν στη βρετανική αγορά και στην αγορά των ΗΠΑ περί τις δέκα διαφορετικές µεταφράσεις του Καβάφη, εκτιµά ο ΝτέιβιντΚόνολι, καθηγητής Θεωρίας και Μεθοδολογίας τηςΜετάφρασης στο Τµήµα Αγγλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Αριστοτελείου, που ούτε κι αυτός εντέλει κατάφερε να αποφύγει την πρόκληση.

Έστω και έπειτα από παραγγελία για τις ανάγκες ενός λευκώµατος, ο Κόνολι πάλεψε επί οκτώ χρόνιαµε ογδόντα καβαφικά ποιήµατα από τα οποία εντέλει δηµοσίευσε τα εξήντα επτά.

«Παρ’ όλο που δεν ήταν δική µου πρωτοβουλία, έπρεπε να βάλωτα δυνατά µου ακριβώς γιατίο Καβάφης είναι τόσο πολύ µεταφρασµένος και ο καθένας να µπορεί να κάνει τη σύγκριση. Πρόκειται για πραγµατικό εκδοτικό φαινόµενο», λέει. Και πράγµατι. Αν από την πρώτη µέχρι τη δεύτερη µετάφραση µεσολάβησαν δέκα χρόνια (το 1961 µεταφράστηκε από τη Ρέι Ντάλβιν) και κατόπιν άλλα δεκατέσσερα µέχρι τη µετάφραση το 1975 των Εντµουντ Κήλυ και Φίλιπ Σέραρντ, αυτό που συµβαίνει σήµερα παίρνει τη µορφή χιονοστιβάδας. Κάπου οκτώ νέες µεταφράσεις έχουν δηµοσιευτεί τα τελευταία εννέα χρόνια, µέσα δηλαδή στον 21ο αιώνα! Είναι χαρακτηριστικό ότι και η πολυδιαφηµισµένη µετάφραση του Ντάνιελ Μέντελσον, που ενθουσίασε την αγγλόφωνη κριτική στις αρχές του 2009, και κυκλοφόρησε σε δύο τόµους από τον αµερικανικό εκδοτικό κολοσσό Alfred A. Knopf, βγήκε σχεδόν ταυτόχροναµε µία ακόµη,του Αλαν Μπέγκεχολντ.

«Ενας λόγοςπου η ποίηση του Καβάφη είναι τόσοδηµοφιλής στις αγγλοσαξονικές χώρες είναι ότι το ιδίωµά του βγαίνει στη µετάφραση ως αγγλοσαξονικό ιδίωµα», λέει στα «ΝΕΑ» ο ΝτέιβιντΚόνολι. «Ακόµη και σε µέτριεςµεταφράσεις κάτι µένει γιατί, όπωςέλεγε και οΟντεν, η φωνή του Καβάφηείναι πάντα αναγνωρίσιµη. Μερικοί λένε επίσης ότι επειδή έζησεσε νεανική ηλικία στη Βρετανία και διάβαζε πολύ αγγλική ποίηση στο πρωτότυπο, επηρεάστηκε στον τρόπο γραφής του και στα ελληνικά. Βέβαια καµία µετάφραση δεν µπορεί να αποδώσει ούτε τη ρίµα ούτε το µέτρο ούτε, κυρίως, τη µεικτή γλώσσα. Γι’ αυτό και πολλές από τις µεταφράσεις διαβάζονται καλά ως αγγλικά ποιήµατα, αλλάδεν έχουν τηγοητεία αυτήςτης γλώσσαςπου χρησιµοποιεί. Υπάρχουν πάντως κι άλλοι λόγοι: πέρα από την οµοφυλοφιλία, η οποία τονίζεται από κάποιους, υπάρχουν οι αναφορές στην αρχαιότητα που για το αγγλόφωνο κοινό είναι ένα συν. Η ειρωνεία του Καβάφη είναι, επίσης, ένα στοιχείο πολύ γνώριµο στον Αγγλο που έχει ασχοληθεί µε την ποίησητου 20ού αιώνα.Από κει και πέραυποστηρίχθηκε κιόλας, κυρίως απότον Ε.Μ. Φόστερ αλλά και από τονΕλιοτ και άλλους. Είναι λοιπόν µια φωνή που γιαδιάφορους λόγους περνάει στον αγγλόφωνο κόσµο. Ενώ, λ.χ. ο Σικελιανός, που είναι ο τελευταίος µεγάλος προφήτης - ποιητής, έχει έναν στόµφο που δεν περνάει στα αγγλικά – τον κάνει γελοίο». Η µόνη µετάφραση που προσπάθησε να αποδώσει τα υφολογικά στοιχεία, χρησιµοποιώντας ιαµβικόµέτρο και οµοιοκαταληξία ήταν του Μαυρογορδάτου, αλλά είναι από τις λίγες µεταφράσεις στις οποίες, όταν διαβάζεις τα ποιήµατα, δεν αναγνωρίζεις τη φωνή του Καβάφη, λέει ο Ντέιβιντ Κόνολι.

«Το στοίχηµα ήταν για µένα ακριβώς να αποδώσω αυτή τη φωνή, την ειρωνική και χαµηλότονη. Προσπάθησα να αποφύγω τον πειρασµό να κοιτάξω τις λύσεις των άλλων. Μόνο στο τέλος το έκανα από επαγγελµατική περιέργεια. Και βρήκα... σηµεία και τέρατα. Βρήκα λάθη, δηλαδή, γιατί κάποιοι δεν έχουν πρόσβαση στο πρωτότυπο».

Ο Καβάφης έγινε γνωστός στον αγγλόφωνο κόσµο από τη µετάφραση της Ρέι Ντάλβιν, µε πρόλογο του Γ. Χ. Οντεν. Με την τρίτη, όµως, των Κήλυ και Σέραρντ, εδραιώθηκε. «Η “Ιθάκη” που διαβάστηκε στην κηδεία της Τζάκι Κέννεντυ ήταν από αυτή την µετάφραση και την άλλη µέρα έγιναν τροµερές πωλήσεις», εξηγεί ο Ντέιβιντ Κόνολι.

Στις πολύ καλές καβαφικές µεταφράσεις συµπεριλαµβάνει και του Στρατή Χαβιαρά ενώ, λέει, ότι ενδεικτικό της δηµοτικότητας του αλεξανδρινού ποιητή στον αγγλοσαξονικό κόσµο είναι ότι η µετάφραση του Θεοχάρη Θεοχάρη είχε πρόλογο του Γκορ Βιντάλ, ενώ και η µετάφραση του Ευάγγελου Σαχπέρογλου, που είχε κυκλοφορήσει ιδίοις εξόδοις του µεταφραστή, έπεσε στα χέρια τουΠίτερ Μάκριτζ, του άρεσε, την προλόγισε, την επιµελήθηκε και την έβγαλε από το Oxford University Press.

Η προσπάθεια του Ντέβιντ Κόνολι ξεκίνησε από παραγγελία του ∆ηµήτρη Γέρου για τις ανάγκες ενός λευκώµατος που κυκλοφόρησε πρόσφατα µε φωτογραφίες εµπνευσµένες από την καβαφική ποίηση. «Τα ποιήµατα που µετέφρασα θα τα χαρακτήριζε κανείς ερωτικά αν και δεν είναι όλα ερωτικά, περιλαµβάνονται και κάποια από τα πιο γνωστά, µερικά µάλιστα δεν είχαν ξαναµεταφραστεί στο παρελθόν», εξηγεί ο Ντέιβιντ Κόνολι. ∆εν ανήκουν µόνο στον κανόνα, αλλά και στα απαγορευµένα και τα ατελή.

Η µόνη µετάφραση που προσπάθησε να αποδώσει τα υφολογικά στοιχεία χρησιµοποιώντας ιαµβικό µέτρο και οµοιοκαταληξία ήταν του Μαυρογορδάτου, αλλά είναι από τις λίγες µεταφράσεις στις οποίες, όταν διαβάζεις τα ποιήµατα, δεν αναγνωρίζεις τη φωνή του Καβάφη, υποστηρίζει ο Ντέιβιντ Κόνολι

«Η Ιστορία ερµηνεύει το παρόν»

Ένας ακόµα ποιητής, µε αρκετές καβαφικές επιρροές, ο Κύπριος Κυριάκος Χαραλαµπίδης, βρήκε τον δρόµο της αγγλόφωνης αγοράς µεταφρασµένος από τον Ντέιβιντ Κόνολι. «Τόνισα κυρίως τα ιστορικά και λιγότερο τα αµιγώς κυπριακά ποιήµατα, που είναι δύσκολα για το αγγλόφωνο κοινό», λέει ο µεταφραστής ο οποίος έκανε µια ανθολογία («Myths and Histrory», εκδ. Nostos)

βασισµένη στις 3 - 4 τελευταίες συλλογές του ποιητή. «Τα ιστορικά του είναι πιο αναγνωρίσιµα ακριβώς λόγω του Καβάφη. ∆εν τον αντιγράφει, αλλά χρησιµοποιεί την ιστορία και τη µυθολογία µε τον ίδιο τρόπο, γράφει δηλαδή ιστορικά ποιήµατα για να περιγράψει σύγχρονες καταστάσεις. Υπάρχει ένας διάλογος µε τον Καβάφη στα ποιήµατα του Χαραλαµπίδη».