Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Ποίηση


Ο ιδανικός και ανάξιος εραστής του ταξιδιού

Ευριπίδης Γαραντούδης, εφ. Τα Νέα, 12/8/2006

Tα νεανικά πεζά και ποιήματα του Kαββαδία προαγγέλλουν την εξέλιξη του έργου του

ΣYΓKENTPΩMENA ΣE ENAN TΟMΟ TA NEANIKA ΠEZΟΓPAΦHMATA KAI ΠΟIHMATA TΟY KABBAΔIA ΠPΟΣΦEPΟYN THN EYKAIPIA NA ANAZHTHΣΟYME TIΣ EKΦPAΣTIKEΣ KATABΟΛEΣ TΟY ΩPIMΟY EPΓΟY TΟY KAI NA ANAPΩTHΘΟYME ΠΩΣ ΔIABAZETAI ΣHMEPA KAI ΠOY OΦEIΛETAI H EΠITYXIA TOY

O Καββαδίας, ένας από τους πολυδιαβασμένους και αναμφίβολα ο πιο πολυτραγουδισμένος Έλληνας ποιητής κατά τη μεταπολίτευση, στις τρεις ποιητικές συλλογές του, Μαραμπού (1933), Πούσι (1947) και Τραβέρσο (1975), δημοσίευσε μόλις 53 ποιήματα. Σε αυτά προστέθηκε το εξαίρετο μυθιστόρημα H βάρδια (1954), ενώ μετά τον θάνατό του εκδόθηκαν αυτοτελώς τα μικρής έκτασης αφηγήματα Λι και Του πολέμου / Στο άλογό μου (1987). Το ολοένα αυξανόμενο τις τελευταίες δεκαετίες ενδιαφέρον για το έργο του Καββαδία αιτιολογεί τη συγκέντρωση σε ένα κομψό βιβλίο των, κυρίως νεανικών, δημοσιευμένων σε περιοδικά και εφημερίδες πεζών και ποιητικών κειμένων του που παρέμεναν αθησαύριστα, δηλαδή μη προσιτά στο αναγνωστικό κοινό.

Τα 19 ποιήματα της περιόδου 1926-1934 δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο νεαρός Καββαδίας είναι στη θεματική του ένας ισχνός επίγονος του Ουράνη και του Εμμανουήλ και στον ψυχισμό του ένας ακόμη από τους πολλούς ακόλουθους των ελεγείων του Καρυωτάκη

Την έκδοση αυτών των κειμένων επιμελήθηκε ο Γάλλος νεοελληνιστής Guy Saunier. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για 11 πεζογραφήματα και 24 ποιήματα. Τα περισσότερα πεζά γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν το 1932. Από τα 24 ποιήματα τα 19 γράφτηκαν από το 1926 μέχρι το 1934 και δημοσιεύτηκαν από το 1928 μέχρι το 1939. Τα σχόλια και η έκδοση του φιλολογικού επιμελητή ελέγχονται ως προς δύο σημεία τους. Ο Saunier συσχετίζει με ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις τα θέματα των αθησαύριστων κειμένων με εκείνα των ώριμων έργων του Καββαδία, αλλά ο χαρακτηρισμός ορισμένων από τα εκδιδόμενα κείμενα ως «σημαντικότατων αριστουργημάτων» (σ. 11· παραλλαγές αυτού του χαρακτηρισμού απαντούν στις σ. 10, 16 και 125) είναι τουλάχιστον υπερβολικός, καθώς θέτει ένα καίριο ζήτημα σύγκρισης: Αν τα νεανικά γραπτά του Καββαδία είναι «αριστουργήματα» με ποιο μέτρο θα αποτιμήσουμε την αξία των νεανικών κειμένων των λίγο-πολύ συνομηλίκων του μειζόνων ποιητών της γενιάς του 1930; Επίσης στην έκδοση των κειμένων ο επιμελητής έπρεπε να δείξει μεγαλύτερη προσοχή, καθώς σε μερικά ποιήματα διατηρούνται προφανή, τόσο από νοηματική όσο και μετρική σκοπιά, τυπογραφικά αβλεπτήματα των πρώτων δημοσιεύσεων.

H συγκέντρωση των νεανικών κειμένων του Καββαδία προσφέρει μια καλή ευκαιρία να ιχνηλατήσουμε τις εκφραστικές καταβολές του ώριμου έργου του. Ιδίως τα 19 ποιήματα της περιόδου 1926-1934 συγκροτούν μια πρωτόλεια συλλογή που δείχνει ξεκάθαρα ότι ο νεαρός Καββαδίας είναι στη θεματική του ένας ισχνός επίγονος του Ουράνη και του Εμμανουήλ και στον ψυχισμό του ένας ακόμη από τους πολλούς ακόλουθους των ελεγείων του Καρυωτάκη. Τα ίδια ωστόσο ποιήματα προκαταβάλλουν τη θεματική, τη μυθολογία και κυρίως το βασικό νόημα της ώριμης ποίησης και πεζογραφίας του Καββαδία: η ναυτική ζωή και το θαλασσινό ταξίδι είναι κατά βάθος η θλιβερή αλληγορία της κάθε είδους ουτοπίας. Τα νεανικά πεζογραφήματα είναι σαφώς καλύτερα από τα ποιήματα, επειδή, αν και έχουν κατά βάση την ίδια θεματική, δεν επιβαρύνονται από τις εκφραστικές συμβάσεις και αφέλειες των ποιημάτων, οφειλόμενες στην εξάρτηση των τελευταίων από την ποίηση της γενιάς του 1920. H ποιοτική υπεροχή των νεανικών πεζών έναντι των ποιημάτων υποδεικνύει ένα μέτρο σύγκρισης, που βέβαια δύσκολα μπορεί να γίνει δεκτό, και για το ώριμο έργο του Καββαδία: Ίσως ο πεζογράφος της Βάρδιας είναι καλύτερος από τον ποιητή των βιβλίων Πούσι και Τραβέρσο.

Τα ελαττώματα έγιναν αρετές

Ανεξάρτητα από τη δεδομένη αξία της ποίησης του Καββαδία, στην εκδοτική επιτυχία της φαίνεται να συνέβαλε μια γενικότερη συγκυρία. Οι συνθέτες άρχισαν να μελοποιούν τον Καββαδία από τη δεκαετία του 1970, σε μια εποχή που άρχισε να παρατηρείται μια γενικότερη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των συνθετών από τους μείζονες ποιητές της γενιάς του 1930 με το πολύ ισχυρό ποιητικό (Σεφέρης και Ελύτης) και ιδεολογικό όραμα (Ρίτσος) προς τους ελάσσονος τόνου ή και «καταραμένους» ποιητές (Καβάφης, Καρυωτάκης και ορισμένοι μεταπολεμικοί). Ουσιαστικά ο Καββαδίας συμπεριελήφθη στην ομάδα των «καταραμένων» ποιητών μέσω και των μελοποιήσεων της ποίησής του, όταν η γενικότερη αλλαγή του πολιτισμικού ορίζοντα επέφερε την προϊούσα έκπτωση των μεγάλων οραμάτων και των μειζόνων αφηγήσεων του μοντερνισμού και ευνόησε την ποικίλη ανάδειξη ποιητών άλλου τύπου. Στην περίπτωση του Καββαδία ό,τι παλαιότερα του καταλογιζόταν ως ελάττωμα, δηλαδή η εκφραστική και μορφολογική παράκαμψη του μοντερνισμού, άρχισε πλέον να λειτουργεί ως αρετή. H εξωτική ναυτική θεματική, το διάχυτο ηθογραφικό στοιχείο, ο αυστηρά έμμετρος στίχος και η ομοιοκαταληξία διευκόλυναν τις μελοποιήσεις και συνεπώς το άνοιγμα της μεγάλης λεωφόρου προς το πλατύ κοινό. Αρκετοί πιστεύουν - και δεν έχουν άδικο - ότι ο ποιητής Καββαδίας είναι πια πολύ δύσκολο να διαβαστεί, εξαιτίας των μελοποιήσεων που κατά κάποιον τρόπο δεσμεύουν την ανάγνωσή του. Ίσως η πρόσφατη στροφή των μελετητών προς τον πεζογράφο της Βάρδιας δείχνει έναν δρόμο που θα μας οδηγήσει σε έναν άλλο, πολύ λιγότερο φθαρμένο και πιο αυθεντικό Καββαδία.

H ΖΩΗ ΩΣ ΑΔΙΑΚΟΠΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ

H εκδοτική επιτυχία της ποίησης του Καββαδία κατά τη μεταπολίτευση και μέχρι σήμερα είναι τόσο εντυπωσιακή (από το 1975 κ.ε. έγιναν 33 εκδόσεις του Μαραμπού και του Πούσι και 24 εκδόσεις του Τραβέρσο), ώστε γεννάται το ερώτημα ποιοι είναι οι όροι της πρόσληψης αυτής της ποίησης. Το να αποδοθεί η εκδοτική επιτυχία της στην ποιότητα των, ούτως ή άλλως ποικιλότροπων, μουσικών ερμηνειών της, μέσω των μελοποιήσεων (από τον Γιάννη Σπανό, τη Μαρίζα Κωχ, το συγκρότημα Ξέμπαρκοι και κυρίως τον Θάνο Μικρούτσικο με τον περίφημο Σταυρό του Νότου [1979]), και στον αδιαμφισβήτητο εξωτισμό της είναι μια ερμηνεία που υπερτιμά τους συνθέτες και υποτιμά τον ποιητή. Βέβαια ο εξωτισμός της ναυτικής ζωής παραμένει το κυρίαρχο στοιχείο της επιφανειακής επαφής με τους στίχους του συμβατικά αποκαλούμενου «ποιητή της θάλασσας», τον οποίο πολλοί αδαείς εξισώνουν με στιχουργό και προφανώς σιγοτραγουδούν μαζί με στιχάκια τραγουδιών του συρμού. Αλλά ο ουσιαστικός συντελεστής της συνεχιζόμενης εκδοτικής επιτυχίας του Καββαδία είναι ο θεματικός και ψυχοσυναισθηματικός πυρήνας της ποίησής του, αυτός που οι μελοποιήσεις, λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα, πρόβαλλαν στο ευρύ κοινό: H ζωή είναι ένα αδιάκοπο ναυτικό ταξίδι που κατανικά ή έστω απαλύνει το άλγος της ψυχής για τις χαμένες προσδοκίες.