«Με ευφυΐα δεν γράφονται ποιήματα»

Βασίλης Καλαμαράς, εφ. Ελευθεροτυπία, 25/7/2004

Κάποτε ο σκηνοθέτης Λευτέρης Ξανθόπουλος είχε ρωτήσει τον Μίλτο Σαχτούρη: «Κύριε Σαχτούρη, τι είναι ένα ποίημα;». «Το ποίημα είναι όνειρο κακό που όμως ντύθηκε τα καλά του», απάντησε ο ποιητής. Σ' αυτή την απάντηση συμπυκνώνεται το σαχτούρειο ποιητικό σύμπαν, το οποίο απλώνεται σε δεκαπέντε ποιητικές συλλογές.

Ο Λευτέρης Ξανθόπουλος (δεξιά) στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «Ποιος είναι ο τρελός λαγός;» στο σπίτι του Μίλτου Σαχτούρη Εικονοκλάστης που κράτησε από τη ζωγραφική της πρωτοπορίας τον εφιάλτη των χρωμάτων και μεθόδευσε το όραμά του «ως κληρονόμος πουλιών / πρέπει / έστω και με σπασμένα φτερά / να πετάω» («Ο ελεγκτής»). Από αυτό το ποίημα, επέλεξε τον τίτλο «Κληρονόμος πουλιών» του φετινού ντοκιμαντέρ, που θα προβληθεί απόψε στις 12, στην ΕΤ1. Η προβολή συμπίπτει με τα γενέθλια του ποιητή: γεννήθηκε σαν σήμερα πριν από ογδόντα πέντε χρόνια.

Είναι το δεύτερο ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη, με θέμα τον Μίλτο Σαχτούρη. Είχε προηγηθεί το «Ποιος είναι ο τρελός λαγός;» (1992), στο οποίο πρωταγωνιστούσε ο ποιητής. Εδώ «υποχωρεί» και εμφανίζεται προς το τέλος, γιατί έχουν λόγο στα πενήντα δύο λεπτά της διάρκειας της ταινίας και οι Θάνος Κωνσταντινίδης, Γιάννης Δάλλας, Μιχάλης Μήτρας, Γιώργος Κακουλίδης, Δημήτρης Κοσμόπουλος. Επίσης, έχει κινηματογραφηθεί η τελετή της απονομής του Μεγάλου Βραβείου Λογοτεχνίας που το παραλαμβάνει, για λογαριασμό του ποιητή, η σύντροφός του, η ζωγράφος Γιάννα Περσάκη. Ο Λευτέρης Ξανθόπουλος υπογράφει και το σενάριο, τη φωτογραφία οι Δημήτρης Κορδελάς και Μιχάλης Αναστασίου, το μοντάζ ο Ηλίας Δημητρίου και τον ήχο ο Δημήτρης Βασιλειάδης.

Τριάντα τρία χρόνια κρατάει η σχέση του Μίλτου Σαχτούρη με τον κατά είκοσι έξι χρόνια νεότερό του Λευτέρη Ξανθόπουλο. «Σαν πατέρα μου τον βλέπω περισσότερο παρά σαν φίλο», εξομολογείται ο δεύτερος.

- Πώς πρωτογνωριστήκατε;

«Οταν εκδόθηκε το "Σκεύος" το 1971 από τα "Κείμενα" του Φίλιππου Βλάχου, εγώ ήδη γνώριζα την ποίησή του. Την ίδια χρονιά αποφάσισα να τον συναντήσω. Είχα μάθει ότι σύχναζε σε μια καφετέρια της Φωκίωνος Νέγρη. Πήγα και τον βρήκα. Από το '65 κατέβαινα στο υπόγειο της παλαιάς "Εστίας" και αγόραζα όλες τις απούλητες ποιητικές συλλογές του Σαχτούρη. Ζήτημα, αν πουλούσε από κάθε βιβλίο 30 - 40 αντίτυπα».

- Ήταν αυθόρμητος μαζί σας;

«Ήταν καλός και ευχάριστος, καθόλου δυσάρεστος. Εκτοτε τον συναντούσα συχνά μέχρι να φύγω από την Ελλάδα, το 1972. Τον ξανασυναντώ, όταν επιστρέφω στην Αθήνα, δέκα χρόνια μετά, το 1982».

- Μάθατε κοντά του;

«Συνεχώς μαθαίνω. Είναι μια σχέση μαθητή και δασκάλου. Δεν μου μεταφέρει συγκεκριμένες γνώσεις, μαθαίνω από τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο, πώς αντιμετωπίζει τη ζωή του και επιπλέον είναι γεμάτος ανέκδοτα και περιστατικά από τις εποχές που ανήκε στη μεγάλη ομάδα η οποία σύχναζε στο "Μπραζίλιαν": των Ελύτη, Ρίτσου, Γκάτσου, Εγγονόπουλου, Εμπειρίκου, Γ. Χ. Μακρή, Γονατά, Βαλαωρίτη, Λίκο, Παπαδίτσα».

- Θυμάσθε κάποιο από τα περιστατικά;

«"Ο Ρίτσος είναι όπως ο Παλαμάς: οι επόμενες γενιές θα ψάχνουν να βρουν έναν στίχο", μου έχει πει. Δείτε, όμως, την αντίφαση: ο Σαχτούρης ανήκε στη γενιά που είχε φάει με το κουτάλι τον Παλαμά, τον ήξερε απέξω. Πέρσι το καλοκαίρι, όταν βγήκε από την εντατική και πήγαινε καλύτερα, ρώτησε μια νοσοκόμα: "Από πού είσθε;". "Από το Μεσολόγγι", του απάντησε εκείνη. Και τότε άρχισε να απαγγέλνει, μ' ένα μοναδικό τρόπο, στίχους του Παλαμά που αναφέρονταν στο Μεσολόγγι».

- Βλέπει πολύ θέατρο και κινηματογράφο, έτσι δεν είναι;

«Του αρέσει ο Τένεσι Ουίλιαμς, γιατί έχει ποίηση, ενώ τον απωθεί ο Ευγένιος Ο' Νιλ. Μιλάει συνεχώς για τον Μπέργκμαν. Θυμάται μέχρι τώρα σκηνές απέξω: από την "Εβδομη σφραγίδα" ώς τις "Αγριες φράουλες"».

- Έχει κακίες;

«Όχι δεν έχω ακούσει κάτι από τη μεριά του εις βάρος κάποιων. Αυστηρός ναι, είναι πολύ».

- Πώς σχολιάζει τη νέα ποιητική δημιουργία;

«Λέει "ότι γράφουν πολύ οι νέοι σήμερα, μόνο που η ποίησή τους είναι εξαιρετικά ευφυής. Με ευφυΐα δεν γράφονται ποιήματα και έτσι κινδυνεύουν". Λατρεύει τον Εγγονόπουλο μέχρι σήμερα, τον θεωρεί δάσκαλό του».

- Παράλληλα με τον κινηματογράφο, γράφετε και ποιήματα. Εχει ποτέ αναφερθεί σ' αυτά;

«Δεν μιλάμε ποτέ για ποίηση, οι συναντήσεις μας δεν είναι φιλολογικές. Πολύ συχνά κάνουμε αστεία. Δεν μου έχει μιλήσει ποτέ για τα ποιήματά μου και τα δικά του πριν τα τυπώσει, σπάνια μου τα διάβαζε. Μόνον μία φορά, όταν έβγαλα ένα δίφυλλο εκτός εμπορίου. Του το έδωσα την επόμενη φορά που συναντηθήκαμε. Μου είπε, εν είδει αστείου, σαν να με μάλωνε: "Τι θα γίνει μ' αυτά που γράφεις, θα μας φας το ψωμί;"».

- Κι ένα στιγμιότυπο από την καθημερινότητα του Σαχτούρη;

«Καλοκαίρι στη Φωκίωνος Νέγρη, πίνουμε καφέ. Κοιτάζω κάτω και βλέπω ότι φορούσε μία κάλτσα κόκκινη και μία άσπρη. Του λέω: "Κύριε Σαχτούρη, φοράτε παράταιρες κάλτσες". Σκύβει κάτω, σηκώνει το βλέμμα του αμέσως μετά και ξεσπάει σ' ένα βροντώδες γέλιο: "Μα βέβαια, γιατί είμαι ποιητής!"».