→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Παραμύθι με όνομα

Μανώλης Πιμπλής, εφ. Τα Νέα, 18/12/2004

H MΟNAΞIA, OI EPΩTEΣ, AΛΛA KAI H ΠΟΛITIKH ΣTPATEYΣH, ΣTΟ ΠΛAIΣIΟ TΟY TΟTE BENIZEΛIKΟY EΘNIKIΣMΟY, THΣ ΠPΩTHΣ ΓYNAIKAΣ ΣYΓΓPAΦEΩΣ ΠAIΔIKΟY BIBΛIΟY, THΣ ΠHNEΛOΠHΣ ΔEΛTA, ANAΣYNTIΘETAI XAPH ΣTO ΠΛΟYΣIΟ APXEIΟ ΦΩTΟΓPAΦIΩN TΟY MΟYΣEIΟY MΠENAKH

H φωτο-βιογραφία της Πηνελόπης Δέλτα

Οι ιστορικοί προσδιορίζουν τις αρχές της δεκαετίας του 1860, οπότε και ιδρύθηκε στην Αλεξάνδρεια ο εμπορικός οίκος Χωρέμη-Mellor & Σία, ως περίοδο του Cotton Boom. Το βαμβάκι πουλιόταν ακριβά, λόγω και του αμερικανικού εμφυλίου, και η Αίγυπτος είχε καταστεί σχεδόν αποκλειστικός προμηθευτής της Ευρώπης. Από το 1876 η εταιρεία πέρασε στη διεύθυνση του Εμμανουήλ Μπενάκη, του οποίου την αδερφή Βιργινία είχε παντρευτεί ο Ιωάννης Χωρέμης. Δύο χρόνια νωρίτερα, είχε γεννηθεί ένα από τα παιδιά του Μπενάκη, η Πηνελόπη, αργότερα σύζυγος Στέφανου Δέλτα.

Το ογκώδες βιβλίο «Πηνελόπη Δέλτα - Αφήγηση ζωής» της Βαλεντίνης Τσελίκα δεν είναι βιογραφία. Είναι λεύκωμα, πλουσιότατο σε φωτογραφικό υλικό από τα αρχεία (κυρίως, αλλά όχι μόνο) του Μουσείου Μπενάκη - η συγγραφέας είναι, άλλωστε, Επιμελήτρια των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου. Φωτογραφίες, των οποίων η χρονική έκταση καλύπτει μεγαλύτερο διάστημα από τη ζωή της συγγραφέως. Μπορεί κανείς να δει το λιμάνι της Αλεξάνδρειας ή το Quartier Grec στα μέσα του 19ου αιώνα, μπορεί όμως να δει και τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην έπαυλη των Μπενάκηδων, με μπαταρισμένο το χέρι από την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του.

Το κλίμα στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε η Πηνελόπη Δέλτα - και προκύπτει αυτό, μερικώς τουλάχιστον, από τις φωτογραφίες και τις εκτεταμένες λεζάντες ή τα συνοδευτικά κείμενα -, ήταν κλίμα πλούτου, υψηλής εκπαίδευσης, αλλά και μοναξιάς. Μοναξιάς που οφειλόταν στην απόσταση με τους γονείς, αλλά και στους καλά υπολογισμένους γάμους της τάξης αυτής, που ήταν γάμοι συμφερόντων, αλλά αποκλειστικά στο πλαίσιο της ελληνικής παροικίας - οι μεικτοί γάμοι ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι. Για τον χαρακτήρα της, την καθημερινή συμπεριφορά της, από το λεύκωμα δεν μαθαίνουμε αρκετά. Μαθαίνουμε, όμως, για την «αδειοσύνη της ψυχής» της από τα παλαιά ημερολόγιά της. Είχε πάντως, αργότερα, την τύχη να συναναστρέφεται με όλη την ιντελιγκέντσια της Αθήνας - από τον Παλαμά μέχρι τον Εφταλιώτη και από τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη μέχρι τον Δημήτρη Γληνό (στο λεύκωμα παρουσιάζεται τμήμα της μεταξύ τους αλληλογραφίας). Όπως είχε και την ατυχία να μην μπορεί να υπερβεί τα κοινωνικά εμπόδια και να χωρίσει τον Δέλτα ώστε να παντρευτεί τον κατοπινό μεγάλο της έρωτα - τον Ίωνα Δραγούμη.

Έγραψε από μοναξιά

H Πηνελόπη Δέλτα, ορμώμενη από την προσωπική μοναξιά της στην παιδική ηλικία, αλλά και βλέποντας το βιβλιογραφικό κενό της εποχής της, άρχισε να γράφει βιβλία για νέους. Πιο πολύ έμειναν, από τη γυναικεία ετούτη φιγούρα της λογοτεχνίας μας, βιβλία όπως ο «Τρελαντώνης» (είναι ο αδελφός της και ιδρυτής του Μουσείου, Αντώνης Μπενάκης), το «Παραμύθι χωρίς όνομα», ο «Μάγκας», αλλά και τα «Μυστικά του βάλτου», το οποίο επικεντρώνεται στο Μακεδονικό - βάλτος, είναι η λίμνη των Γιαννιτσών, επίκεντρο των ελληνοβουλγαρικών συγκρούσεων. Στα σημερινά μάτια, τα γραπτά της είναι υπέρ το δέον «εθνικιστικά». Παράδοξο; Ίσως, αν σκεφθεί κανείς ότι ήταν ως το κόκαλο βενιζελική και δημοκρατική. Ωστόσο, οι δημοτικιστές του κύκλου της και τα προοδευτικά στοιχεία προσέβλεπαν στην τόνωση του φρονήματος για την ποθούμενη προς Βορράν επέκταση του κράτους. Την εποχή που άρχισε να γράφει, το Μακεδονικό ήταν στο φόρτε του. Έλληνες και Βούλγαροι έκαναν αντάρτικο υπό τη διαιτησία του οθωμανικού κράτους. Ο Ίων Δραγούμης, γαμπρός του Παύλου Μελά, είχε και ο ίδιος πολεμήσει στη Μακεδονία. Οπότε το «Για την Πατρίδα», το πρώτο βιβλίο της που ανασυνθέτει μυθοπλαστικά τις βουλγαρικές επιδρομές στη Θεσσαλονίκη τον 10ο αιώνα (επιρροή από τον βυζαντινολόγο της εποχής της Γουσταύο Σλουμπερζέ), είναι καθαρά στρατευμένο βιβλίο.