→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Το πάθος της ρουλέτας

Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Ελευθεροτυπία, 30/4/2006

Το πάθος της ρουλέτας. Ο πυρετός του τζόγου. Η αδιέξοδη φρενίτιδα του ρίσκου. Κανείς δεν μίλησε καλύτερα γι' αυτά απ' ό,τι ο Ντοστογιέφσκι στον «Παίχτη».

Το σύντομο αυτό μυθιστόρημα, που προσφέρει σήμερα η «Κ.Ε», πρωτοδημοσιεύτηκε το 1866 στην Πετρούπολη, στα «Απαντα» του συγγραφέα που εκδόθηκαν από τον οίκο «Στελόφσκι». Μόλις είκοσι έξι μέρες χρειάστηκε ο ρώσος κλασικός για να υπαγορεύσει το έργο του στην προσληφθείσα γι' αυτόν τον σκοπό στενογράφο -και μετέπειτα σύζυγό του- Αννα Γκριγκορίεβνα Σνίτκινα. Η ιδέα που ανέπτυσσε δεν ήταν καινούρια. Μόνο που αρχικά την προόριζε για διήγημα.

Σε επιστολή του 1863 -την οποία παραθέτει ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος στην μυθιστορηματική βιογραφία «Ο μεγάλος αμαρτωλός»- ο Ντοστογιέφσκι έγραφε: «Η υπόθεση του διηγήματος είναι η ακόλουθη: ένας τύπος Ρώσου του εξωτερικού (...) Παίρνω έναν χαρακτήρα αυθόρμητο κι αρκετά καλλιεργημένο, αλλά σ' όλα του ακόμη αδιαμόρφωτο. Εχασε την πίστη του, αλλά δεν τολμά να μην πιστεύει, διαμαρτύρεται κατά των καθιερωμένων αξιών αλλά και τις φοβάται (...) Το πιο σπουδαίο είναι πως όλοι οι χυμοί της ζωής του, οι δυνάμεις του, η ανταρσία του, ο ανδρισμός του, διοχετεύτηκαν στη ρουλέτα. Είναι παίχτης, μα όχι ένας απλός παίχτης(...).. Είναι ένας ποιητής στο είδος του, το θέμα όμως είναι πως ο ίδιος ντρέπεται αυτήν την ποίηση γιατί νιώθει βαθιά πόσο φτηνή είναι, παρ' όλο που η ανάγκη του κινδύνου τον εξυψώνει κάπως μπροστά στα ίδια του τα μάτια (...) Αυτό το διήγημα σίγουρα θα το προσέξουν, γιατί θα δώσει μια ζωντανή περιγραφή του παιχνιδιού στη ρουλέτα μ' όλες του τις λεπτομέρειες».

Ο «Παίχτης» πήρε μορφή στα διαλείμματα της σύνθεσης του «Εγκλημα και Τιμωρία». Μια ζωή ο Ντοστογιέφσκι αγωνιζόταν να επιβιώσει από τα γραπτά του, αλλά η πίεση που ασκείτο πάνω του το 1866 ήταν ασφυκτική. Δεσμευμένος από ένα πολύ σκληρό συμβόλαιο με τον εκδότη Στελόφσκι, ήταν υποχρεωμένος να του παραδώσει ώς την 1η Νοεμβρίου ένα καινούριο μυθιστόρημα 192 σελίδων, διαφορετικά θα έχανε την κυριότητα όλων των συγγραφικών δικαιωμάτων για τα έργα που είχε ήδη εκδώσει.

Την τελευταία στιγμή, κι αφού είχε αρνηθεί την προσφερόμενη από φίλους του βοήθεια -να περιοριστεί δηλαδή στον σκελετό και την τελική επεξεργασία ενός κειμένου που θα έγραφαν στη θέση του άλλοι-, προσέλαβε μια σπουδάστρια στενογραφίας κι από την επομένη κιόλας, άρχισε να της υπαγορεύει ένα από τα πιο αυτοβιογραφικά του μυθιστορήματα.

Η δράση στον «Παίχτη» εκτυλίσσεται σε μια επινοημένη γερμανική λουτρόπολη, το Ρουλέτενμπουργκ. Πίσω της κρύβεται το Βίσμπαντεν, στα καζίνα του οποίου τα προηγούμενα καλοκαίρια ο Ντοστογιέφσκι είχε παίξει και χάσει ό,τι είχε και δεν είχε.

Κεντρικός ήρωας και αφηγητής της ιστορίας είναι ένας ρώσος δάσκαλος στην υπηρεσία ενός χαρτοπαίχτη, μισοδιεφθαρμένου στρατηγού, ο Αλεξέι Ιβάνοβιτς. Ρώσοι και πολωνοί εμιγκρέδες, ευγενείς κι απατεώνες, «γλεντζέδες» που η μοίρα τους ορίζεται από το κόκκινο και το μαύρο του παιχνιδιού, συνθέτουν γύρω του έναν πολυπληθή θίασο βυθισμένο στην παρακμή και το χάος. Κι εκείνος δεν βασανίζεται μόνο από το πάθος της ρουλέτας αλλά κι από τον δίχως ανταπόκριση έρωτά του για την προγονή του εργοδότη του, την αινιγματική και αντιφατική Πολίνα. Μια γυναίκα με δύσκολο χαρακτήρα, όπως ακριβώς κι η τότε αγαπημένη του Ντοστογιέφκι, Απολινάρια Σουσλόβα, που μόλις είχε αρνηθεί να τον παντρευτεί...