Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Οι δαίμονες ενός γίγαντα

Μανώλης Πιμπλής, εφ. Τα Νέα, 2/2/2008

ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Ο ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΞΑΝΑΜΕΤΑΦΡΑΖΕΤΑΙ ΑΡΧΗΣ ΓΕΝΟΜΕΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΟΙ «ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ», ΜΙΑ ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΤΑ «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΕΝΑΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΑΣΤΗ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΗΘΟΥΣ

«Οι μηδενιστές και οι δυτικιστές χρειάζονται ένα γερό μαστίγωμα», έγραφε ο Ντοστογιέφσκι στον φίλο και συνεργάτη του Στράχοφ, το 1870. Ένα χρόνο αργότερα δημοσίευσε τους Δαιμονισμένους, το πλέον πολιτικό μυθιστόρημά του, με το οποίο ουσιαστικά επισημοποίησε και την αλλαγή ιδεολογικού στρατοπέδου που είχε συντελεστεί χρόνια πριν. Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι που ξεκίνησε στις παρυφές των αναρχικών, ενταγμένος στον επαναστατικό όμιλο του Πετρασέφσκι και συνομιλώντας με τους Δεκεμβριστές του Τσααντάγιεφ, ο Ντοστογιέφσκι που φυλακίστηκε για τη δράση του και πήρε χάρη γλιτώνοντας τελευταία στιγμή την κρεμάλα (το 1849), εκτίοντας εντέλει ποινή τεσσάρων χρόνων καταναγκαστικών έργων στη Σιβηρία (εμπειρία από την οποία γεννήθηκε ένα σπουδαίο του έργο, Το σπίτι των πεθαμένων ), είχε προσχωρήσει πλέον σε πολύ διαφορετικές απόψεις. Οι Ρομανόφ που λίγο έλειψε να τον κρεμάσουν, τώρα διάβαζαν τα βιβλία του με προσοχή.

Αυτό όμως δεν σημαίνει απολιτική στάση. Ο Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε και πέθανε ως «ζώο πολιτικό», στηρίζοντας τις απόψεις του με πάθος, με κείμενα που φλέγονταν από ζωή. Δεν αναζητούσε πλέον την επανάσταση, αναζητούσε όμως τη «γνήσια» ρωσική ψυχή, το λαϊκό πνεύμα, αλλά και έναν πανσλαβισμό με ηγέτιδα τη Ρωσία που σήμερα θα φάνταζε αποικιοκρατικός, τότε όμως λογιζόταν ως αναζήτηση ταυτότητας και άρνηση των δυτικόστροφων απόψεων των συγχρόνων του διανοουμένων.

Αυτή η δεύτερη φάση της γραφής του συνοδεύτηκε και από θρησκευτικές αναζητήσεις που, χωρίς να τον οδηγήσουν στη θρησκοληψία, τον έφεραν πιο κοντά στο ατομικό πεπρωμένο και τον βοήθησαν, ενδεχομένως, να χτίσει τους ανυπέρβλητους χαρακτήρες του.

Είναι ενδιαφέρον που σήμερα στην Ελλάδα, υπάρχουν «μικροί» εκδότες έτοιμοι να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για τα κείμενα αυτού του μεγάλου Ρώσου και να ανανεώσουν την επαφή του ελληνικού κοινού με το έργο του. Γιατί τα μυθιστορήματά του, εκτός από συναρπαστικά είναι επίσης τεράστια σε έκταση, καθώς ο Ντοστογιέφσκι, είτε επειδή είχε την αρρώστια του τζόγου, είτε γιατί έπρεπε να θρέψει την οικογένεια του αγαπημένου του αδελφού έγραφε μυθιστορήματα σε συνέχειες και μετά εξέδιδε τα «τούβλα» του και αυτοτελώς.

Μια τέτοια περίπτωση είναι οι 1.262 σελίδες της νέας έκδοσης των Δαιμονισμένων, του μυθιστορήματος που εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από την υπόθεση του σκληρού επαναστάτη Νετσάγιεφ και που κυκλοφόρησε ξανά στα ελληνικά από την Ίνδικτο σε μετάφραση, πρόλογο και επίμετρο της Ελένης Μπακοπούλου. Μια εξαιρετική έκδοση με πληθώρα σημειώσεων και με τις δύο εκδοχές του περίφημου ένατου κεφαλαίου του δεύτερου μέρους που, στην πρώτη έκδοση, λογοκρίθηκε από τον συντηρητικό εκδότη του περιοδικού «Ρούσκιι Βέστνικ». Επρόκειτο για την εξομολόγηση του Σταβρόγκιν που περιελάμβανε και ομολογία ασέλγειας σε μικρό κορίτσι. Αργότερα διασώθηκαν δύο εκδοχές του κεφαλαίου αυτού, που ο Ντοστογιέφσκι θεωρούσε πολύ σημαντικό, η δεύτερη μάλιστα με πολλές στρογγυλοποιήσεις των αιχμηρών σημείων. Το βιβλίο περιέχει και τις δύο εκδοχές, όπως περιέχει και μια υπόσχεση του εκδότη και της μεταφράστριας, ότι θα προχωρήσουν, ει δυνατόν, στην επανέκδοση του σύνολου έργου του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Οι πιο μύχιες ανθρώπινες πλευρές

Οι νέες μεταφράσεις έργων του Ντοστογιέφσκι είναι μάλλον λιγοστές, και αυτό δεν μπορεί να είναι άσχετο με τη βαριά σκιά της υπογραφής του Άρη Αλεξάνδρου στις Εκδόσεις Γκοβόστη. Ωστόσο το εγχείρημα ξεκίνησε από την Ίνδικτο. Και ακολουθείται από έναν ακόμη εκδοτικό οίκο, τον Αρμό, που μόλις κυκλοφόρησε- επίσης πλούσια επεξεργασμένα- κείμενα της ίδιας περίπου εποχής με τους Δαιμονισμένους. Πρόκειται για το Γ΄ Μέρος του Ημερολογίου του συγγραφέα (1876) σε εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη. Το Ημερολόγιο αποτελείται από σχόλια για την επικαιρότητα της εποχής, από το Ανατολικό ζήτημα μέχρι υποθέσεις αστυνομικού ενδιαφέροντος, όπου ο Ντοστογιέφσκι ανιχνεύει τις πιο μύχιες ανθρώπινες πλευρές αλλά από όλες τις οπτικές γωνίες- έτσι ώστε να δίνει, λέει ο μεταφραστής, «μαθήματα δημοσιογραφικού ήθους». Μια μικρή- πλην εξαιρετική- νουβέλα που παρεισέφρησε στα Ημερολόγια, η Μειλίχια - άλλοτε είχε εκδοθεί με τον τίτλο Γλυκιά - κυκλοφορεί και αυτοτελώς.