Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Ένα ανέκδοτο κείμενο, γραμμένο το 1961

Αυτό το ανέκδοτο κείμενο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες γράφτηκε τον Ιούλιο του 1961, λίγες μέρες μετά το θάνατο του Χέμινγουεϊ.

Αποχαιρετισμός στον Χέμινγουεϊ

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, μτφρ. Θανάσης Γιαλκέτσης, εφ. Ελευθεροτυπία (Βιβλιοθήκη), 29/7/2005

Αυτή τη φορά φαίνεται πως είναι αληθινό: ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ είναι νεκρός. Η είδηση συγκίνησε, σε αντικρινές και απομακρυσμένες τοποθεσίες του κόσμου, τα γκαρσόνια των μπαρ που σύχναζε, τους οδηγούς του στο κυνήγι, τους νεαρούς ταυρομάχους του, τους ταξιτζήδες του, ορισμένους αποτυχημένους πυγμάχους και κάποιους συνταξιούχους πιστολέρο. Ωστόσο, στην πολίχνη Κέτσαμ του Αϊντάχο, ο θάνατος του καλού γείτονα υπήρξε μόλις ένα οδυνηρό τοπικό δυστύχημα. Το πτώμα παρέμεινε άταφο για έξι μέρες όχι επειδή θα του αποδίδονταν στρατιωτικές τιμές, αλλά επειδή περίμεναν κάποιον που κυνηγούσε λιοντάρια στην Αφρική.

Το σώμα δεν θα εγκαταλειφθεί στα όρνια, κοντά στα παγωμένα απομεινάρια μιας λεοπάρδαλης στην κορυφή ενός βουνού, αλλά θα αναπαυτεί ήρεμα σε ένα από τα υπερβολικά υγιεινά νεκροταφεία των Ηνωμένων Πολιτειών, περιβαλλόμενο από φιλικά πτώματα.

Αυτές οι περιστάσεις, που μοιάζουν τόσο με την πραγματική ζωή, μας υποχρεώνουν αυτή τη φορά να πιστέψουμε ότι ο Χέμινγουεϊ είναι αληθινά νεκρός, με την τρίτη προσπάθεια. Πριν από πέντε χρόνια, όταν το αεροπλάνο του είχε ένα ατύχημα στην Αφρική, ο θάνατος δεν μπορούσε να είναι αληθινός. Τα συνεργεία που τον αναζήτησαν τον βρήκαν κεφάτο και μισομεθυσμένο σε ένα ξέφωτο του δάσους, σε μικρή απόσταση από τον τόπο όπου περιφερόταν μια οικογένεια ελεφάντων. Το ίδιο το έργο του Χέμινγουεϊ, οι ήρωες του οποίου δεν έχουν το δικαίωμα να πεθάνουν προτού γευτούν κάποιο διάστημα την πίκρα της νίκης, είχε δυσφημήσει από την αρχή αυτό το είδος θανάτου, που ταιριάζει περισσότερο με τον κινηματογράφο παρά με τη ζωή. Τώρα όμως ο 62χρονος συγγραφέας, που την περασμένη άνοιξη νοσηλεύτηκε δύο φορές στο νοσοκομείο για να θεραπευτεί από μια γεροντική διαταραχή, βρέθηκε νεκρός στο δωμάτιό του με το κεφάλι τσακισμένο από τη σφαίρα ενός κυνηγετικού δίκαννου.

Υπέρ της εκδοχής της αυτοκτονίας υπάρχει ένα τεχνικό επιχείρημα: η εμπειρία του στη χρήση των όπλων αποκλείει την πιθανότητα ενός ατυχήματος. Εναντίον αυτής της εκδοχής υπάρχει μόνον ένα λογοτεχνικό επιχείρημα: Ο Χέμινγουεϊ δεν φαινόταν να ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που αυτοκτονούν. Στα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του η αυτοκτονία είναι ανανδρία και τα πρόσωπά του είναι ηρωικά μόνο σε συνάρτηση με την τόλμη τους και τη φυσική τους αξία.

Σε κάθε περίπτωση, το αίνιγμα του θανάτου του Χέμινγουεϊ είναι καθαρά περιστασιακό, επειδή αυτή τη φορά τα πράγματα πήγαν προς τη σωστή κατεύθυνση: ο συγγραφέας πέθανε όπως το πιο κοινό από τα πρόσωπά του και κυρίως για τα ίδια τα πρόσωπά του.

Σε αντίθεση προς την ειλικρινή οδύνη των πυγμάχων, καταγράφτηκε αυτές τις μέρες η αβεβαιότητα των κριτικών της λογοτεχνίας. Το κεντρικό ερώτημα είναι μέχρι ποιο σημείο ο Χέμινγουεϊ υπήρξε μεγάλος συγγραφέας και σε ποιο βαθμό αξίζει μια δόξα, η οποία στον ίδιο φαινόταν πάντα σαν ένα απλό ανέκδοτο, σαν μια επεισοδιακή περίσταση στη ζωή ενός ανθρώπου.

Στην πραγματικότητα, ο Χέμινγουεϊ υπήρξε μόνον ένας αχόρταγος μάρτυρας της ατομικής δράσης περισσότερο και λιγότερο της ανθρώπινης φύσης. Ο ήρωάς του εμφανιζόταν σε οποιονδήποτε τόπο του κόσμου, σε οποιαδήποτε κατάσταση και σε οποιοδήποτε επίπεδο της κοινωνικής κλίμακας, στο οποίο ήταν αναγκαίο να παλέψει λυσσαλέα όχι τόσο για να επιβιώσει όσο για να πετύχει τη νίκη. Και έπειτα, η νίκη ήταν μόλις ένα επίπεδο ανώτερη από τη φυσική κούραση και την ηθική αβεβαιότητα.

Ωστόσο, στο σύμπαν του Χέμινγουεϊ η νίκη κερδιζόταν όχι από τον πιο ισχυρό αλλά από τον πιο οξυδερκή, που διέθετε μιαν ευστροφία προερχόμενη από την εμπειρία. Με αυτή την έννοια ήταν ένας ιδεαλιστής. Στο μεγάλο έργο του λίγες φορές παρουσιάστηκε μια κατάσταση στην οποία η ωμή δύναμη να κυριάρχησε πάνω στη γνώση. Το μικρό ψάρι, αν ήταν πιο εύστροφο, μπορούσε να φάει το μεγάλο. Ο κυνηγός δεν νικούσε το λιοντάρι επειδή ήταν οπλισμένος με ένα δίκαννο, αλλά επειδή γνώριζε λεπτομερώς τα μυστικά της δουλειάς του, και τουλάχιστον δύο φορές το λιοντάρι είχε μάθει καλύτερα τα μυστικά της δικής του δουλειάς.

Στο βιβλίο του «Ο γέρος και η θάλασσα» -το μικρό μυθιστόρημα που φαίνεται να είναι μια σύνθεση των ελαττωμάτων και των προτερημάτων του συγγραφέα- ένας μοναχικός ψαράς, εξουθενωμένος και καταδιωκόμενος από την κακοτυχία, κατορθώνει να νικήσει το πιο μεγάλο ψάρι του κόσμου σε έναν αγώνα που βασίζεται περισσότερο στην ευφυΐα παρά στη δύναμη.

Ο χρόνος θα δείξει όμως ότι ο Χέμινγουεϊ, ως ελάσσων συγγραφέας, θα νικήσει πολλούς μεγάλους συγγραφείς χάρη στη γνώση του για τα κίνητρα των ανθρώπων και για τα μυστικά του επαγγέλματός του. Κάποτε, σε μια συνέντευξη Τύπου, έδωσε τον καλύτερο ορισμό του έργου του παραλληλίζοντάς το με το παγόβουνο με το γιγάντιο μέγεθος πάγου που πλέει στην επιφάνεια.

Είναι μόνον το ένα όγδοο του συνολικού όγκου και είναι ακαταμάχητο χάρη στα εφτά όγδοα που το υποστηρίζουν κάτω από το νερό. Η σημασία του Χέμινγουεϊ υποστηρίζεται ακριβώς από την κρυφή οξυδέρκεια που κρατάει στην επιφάνεια ένα αντικειμενικό έργο με μιαν άμεση και απλή δομή, που μερικές φορές γίνεται και ισχνή μέσα στη δραματικότητά της.

Ο Χέμινγουεϊ αφηγήθηκε μόνο τα πράγματα που είδε με τα δικά του μάτια, εκείνα που απόλαυσε και υπέφερε μέσα από τη δική του εμπειρία, που ήσαν σε τελευταία ανάλυση και τα μόνα στα οποία μπορούσε να πιστέψει. Η ύπαρξή του υπήρξε μια συνεχής και ριψοκίνδυνη μαθητεία στο επάγγελμά του, στο οποίο υπήρξε έντιμος ώς το όριο της υπερβολής. Θα έπρεπε να αναρωτηθούμε πόσες φορές βρέθηκε σε κίνδυνο η ίδια η ζωή του συγγραφέα, προκειμένου να είναι έγκυρη μια απλή χειρονομία του μυθιστορηματικού προσώπου του.

Με αυτή την έννοια, ο Χέμινγουεϊ δεν υπήρξε τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από αυτό που θέλησε να είναι: ένας άνθρωπος πλήρως ζωντανός σε κάθε χειρονομία της ζωής του. Η μοίρα του, με μιαν ορισμένη έννοια, υπήρξε εκείνη των ηρώων του, που είχαν μόνο μια πρόσκαιρη αξία σε οποιονδήποτε τόπο της γης και που έγιναν αιώνιοι χάρη στην αφοσίωση εκείνων που τους ακολούθησαν. Αυτή είναι ίσως η πιο ακριβής διάσταση του Χέμινγουεϊ. Πιθανόν αυτή δεν θα είναι το τέλος ή η αρχή στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αλλά είναι η φυσική κληρονομιά ενός θαυμάσιου ανθρώπινου υποδείγματος, ενός καλού και ασυνήθιστα αξιοπρεπούς δουλευτή, ο οποίος ίσως αξίζει κάτι παραπάνω από μια θέση στη διεθνή δόξα.