Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Για ένα κομμάτι ψωμί

Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Ελευθεροτυπία, 4/6/2006

Όσο θα υπάρχει, εξαιτίας των νόμων και των ηθών, κοινωνική αδικία που δημιουργεί τεχνητά κόλαση την ώρα που ο πολιτισμός εξελίσσεται και μπερδεύει το θείο προορισμό του ανθρώπου με την φθαρτή του μοίρα.

Όσο θα μένουν άλυτα τα τρία προβλήματα του αιώνα μας: ο εξευτελισμός του άντρα από τη φτώχεια, η ηθική κατάπτωση της γυναίκας από την πείνα, το μαράζωμα του παιδιού απ' το σκοτάδι. Όσο ο λαός μας είναι καταδικασμένος να πεθαίνει από κοινωνική ασφυξία γιατί τον μαστίζει η φτώχεια και η αμορφωσιά, βιβλία σαν αυτό δεν είναι ίσως ανώφελα».

Μ' αυτά τα λόγια προλόγιζε ο Βικτόρ Ουγκό τους «Αθλίους» του, όταν πρωτοκυκλοφόρησαν από βέλγο εκδότη στις Βρυξέλλες, το 1862. Εκατόν πενήντα χρόνια κοντεύουν να συμπληρωθούν από τότε, αλλά το μυθιστόρημα-ποταμός του μεγάλου γάλλου συγγραφέα με το οποίο αναδείκνυε την πραγματικότητα της φτώχειας και της εξαθλίωσης των εργαζομένων της προβιομηχανικής Γαλλίας, μόνο «ανώφελο» δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς διευρύνεται διαρκώς, κι όπου εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη εξακολουθούν να παραμένουν στο περιθώριο των ανεπτυγμένων κοινωνιών μέσα σε μια γενικευμένη σχεδόν αδιαφορία, αυτό το εγχειρίδιο αγωγής του πολίτη, το κάλεσμα ελευθερίας και ανθρωπισμού που πρόσφερε ο Ουγκό, φαντάζει επίκαιρο όσο ποτέ.

Τριάντα πέντε χρόνια υπολογίζουν οι βιογράφοι του Ουγκό ότι κυοφορούσε αυτό το βιβλίο που, απλωμένο σε τρεις τόμους, προσφέρει από αυτή την Κυριακή στους αναγνώστες της η «Κ.Ε.». Το εξέδωσε στα 60 του, έχοντας προηγουμένως διακριθεί σ' όλα σχεδόν τα είδη του λόγου, κι έχοντας ήδη υποστεί τις συνέπειες από την ανάμειξή του στις πολιτικές θύελλες του καιρού του.

Γεννημένος στην Μπεζανσόν στα χρόνια της ναπολεόντειας αίγλης, ο Ουγκό (1802- 1885) υπήρξε στη νεότητά του συντηρητικός και φιλομοναρχικός. Στην πορεία ωστόσο, καθώς ανακάλυπτε σε βάθος την σημασία του κοινωνικού ζητήματος, ριζοσπαστικοποιήθηκε. Ενα από τα κομβικά σημεία, άλλωστε για την ιδεολογική του στροφή, υπήρξε και η Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Ασυμβίβαστος υπερασπιστής των δημοκρατικών ιδεωδών και δριμύς κατήγορος του αυτοκράτορα Ναπολέοντα του 3ου -γεγονός που του κόστισε πολύχρονη εξορία από την πατρίδα του-, στράφηκε προς την αριστερά εμπνεόμενος από έναν κοινωνικό χριστιανισμό και θέτοντας ως θεμέλια της κοινοβουλευτικής του δράσης την πάλη υπέρ των ατομικών ελευθεριών, την κατάργηση της θανατικής ποινής και τον αγώνα ενάντια στη δυστυχία και την εργατική αλλοτρίωση.

Τοιχογραφία της γαλλικής κοινωνίας

«Οι άθλιοι», που έγραψε εξόριστος στο νησί Γκουέρνσεϊ της Μάγχης, διαδραματίζονται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα κι αποτελούν μια τεράστια τοιχογραφία της γαλλικής κοινωνίας της εποχής, με όλες τις ταξικές και πολιτικές της συγκρούσεις. Βασικός άξονας της αφήγησης του Ουγκό είναι η ιστορία του θρυλικού πια ήρωα Γιάννη Αγιάννη. Ενός εποχιακού εργάτη γης, ο οποίος από ανέχεια εξαναγκάζεται να κλέψει ένα καρβέλι ψωμί μ' αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε 19 χρόνια φυλάκισης σε κάτεργο, ικανά να τον μετατρέψουν σε κτήνος.

Μετά την απελευθέρωσή του, και υπό την επήρεια ενός επισκόπου που τηρεί τις ανθρωπιστικές αρχές του χριστιανισμού, ο Αγιάννης θ' αγωνιστεί να εξιλεώσει το παρελθόν του με πράξεις αγαθοεργίας και αυτοθυσίας. Η μοίρα του θα διασταυρωθεί μ' αυτήν της Φαντίνας, της εργάτριας που η φτώχεια ώθησε στην πορνεία, όπως και μ' εκείνη του αστυνομικού Ιαβέρη -αρχετυπική μορφή πλέον διώκτη- ο οποίος, αν και προέρχεται από το κοινωνικό περιθώριο, έχει ανακηρύξει τον εαυτό του σε άτεγκτο θεματοφύλακα της τάξης και του νόμου, καταδιώκοντας ανελέητα τον Αγιάννη σε κάθε φάση της ζωής του...

Κοινωνικό και ιστορικό μυθιστόρημα, με αρμονική συνύπαρξη ρομαντικών και ρεαλιστικών στοιχείων, αστυνομικό ανάγνωσμα όπου σκιαγραφείται σε βάθος ο ψυχισμός των χαρακτήρων, πολεμική αφήγηση και πολιτική διατριβή, οι «Αθλιοι» του Ουγκό εξακολουθούν να διασχίζουν τους αιώνες, να διασκευάζονται στο θέατρο και στον κινηματογράφο και να γαλουχούν γενιές δικαιώνοντας την πρόθεση του δημιουργού τους να βαδίσει στα χνάρια του Δάντη. Όπως είχε δηλώσει ο Ουγκό, «Ο Δάντης έκανε την Κόλασή του με την ποίηση. Εγώ επιχείρησα να κάνω τη δική μου με την πραγματικότητα».