→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Η αλήθεια στο στόχαστρο

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Ελευθεροτυπία, 4/10/2009

Ένας φρικιαστικός θάνατος και μια δυσεξιχνίαστη εξαφάνιση στη νοτιοδυτική Αγγλία του 18ου αιώνα, όπου το πνεύμα της ανατροπής αμφισβητεί την αλήθεια κάθε εξουσίας. Τζον Φόουλς, «Ενα καπρίτσιο»

Τι δουλειά μπορεί να έχει μια αλλοπρόσαλλη συντροφιά ευγενών και λαϊκών (ένας νεαρός αριστοκράτης, μια γοητευτική πόρνη, δύο ηθοποιοί κι ένας κωφάλαλος υπηρέτης), παραμονή Πρωτομαγιάς του 1736, σ' ένα αγγλικό πανδοχείο, από το οποίο και θα σπεύσει να αποχωρήσει χωρίς πολλές εξηγήσεις τις επόμενες ημέρες, με άμεση συνέπεια έναν φρικιαστικό θάνατο και μια δυσεξιχνίαστη εξαφάνιση;
Με το μυθιστόρημά του «Ενα καπρίτσιο», που κυκλοφορεί σε υποδειγματική μετάφραση του Φαίδωνα Ταμβακάκη από τις εκδόσεις «Εστία», ο Τζον Φόουλς (1926-2005) κατορθώνει να στήσει μια χορταστική, γεμάτη διεισδυτικές αποχρώσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες περιπέτεια, αλλά και να παίξει διά μακρών με τις αφηγηματικές τεχνικές και τη σκηνοθεσία του, δίνοντας ένα αμιγές δείγμα του ευρωπαϊκού μεταμοντερνισμού στις ημέρες μας.

Τοποθετημένο χρονικά ανάμεσα στην Αγγλική Επανάσταση του 1688 και τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, το βιβλίο του Φόουλς είναι μια ανάγλυφη απεικόνιση της πολιτικής και θρησκευτικής αμφισβήτησης που γεννιέται στην Ευρώπη ενόσω περνάμε από τον 17ο στον 18ο αιώνα. Ο κεντρικός ήρωας του Φόουλς, ο υποβλητικά εκκεντρικός και μυστηριώδης κύριος Βαρθολομαίος, είναι ένα πνεύμα άρνησης και ανατροπής, που προκαλεί ρίγη ανατριχίλας τόσο στην κοινωνική του τάξη όσο και στους αφοσιωμένους υποτακτικούς της.

Κεντημένη γύρω από την έρευνα για την ανεύρεση του κυρίου Βαρθολομαίου, η πλοκή στο «Καπρίτσιο» θεμελιώνεται σε τρία είδη κειμένων: στο υλικό των ανακρίσεων τις οποίες διενεργεί για την πολύκροτη υπόθεση ο δικηγόρος Χένρι Εϊσκοφ (ένας τυραννικός διάλογος μεταξύ ερωτώντος και ερωτωμένων), στις επιστολές διαφόρων μαρτύρων τις οποίες λαμβάνει ο ίδιος για το θέμα και στην τριτοπρόσωπη, αντικειμενική αφήγηση ενός σύγχρονου μυθιστοριογράφου, ο οποίος πρόθυμα αναλαμβάνει, με τα απανωτά σχόλιά του, και χρέη ιστορικού ή κοινωνιολόγου.

Το αποτελεσματικότερο εύρημα του Φόουλς είναι ο τρόπος με τον οποίο αμφισβητεί τη μυθιστορηματική του αλήθεια (όπως το κάνει και ο κύριος Βαρθολομαίος για την εποχή του), σκορπίζοντας στον άνεμο και το τελευταίο ψίχουλο της αξιοπιστίας της.

Παρακολουθώντας τα πρόσωπά του εξωτερικά (από το ανακριτικό και το επιστολογραφικό υλικό), ο συγγραφέας, που μας δίνει, παρ' όλα αυτά, δύο σπουδαίους χαρακτήρες (την πόρνη, που θα γεννήσει τη Μητέρα Αννα της αίρεσης των Σέικερς, και τον Εϊσκοφ), φωτίζει όλα τα κρίσιμα γεγονότα της δράσης (το «Καπρίτσιο» αναπτύσσεται μέσα σε μιαν έντονα αστυνομική ατμόσφαιρα) σύμφωνα με την ιδεολογία, τις κοσμοθεωρητικές πεποιθήσεις και το βαθμό αντίληψης του εκάστοτε αφηγητή-μάρτυρά του, δείχνοντας ότι πραγματικότητα μπορεί να είναι τα πάντα (μαγεία, σατανισμός, διαστημικό ταξίδι, αλλά και ορθολογισμός ή εξαγνιστική τελετή) και πως εκείνο που έχει ενδεχομένως μεγαλύτερη σημασία είναι η πειθώ ή λάμψη του παραμυθιού που φτιάχνει ο καθένας για το σύστημα της ζωής του.