→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Ο Ντοστογιέφσκι συναντά τον Παπαδιαμάντη

Αντιγόνη Καράλη, Εφημερίδα Έθνος, 29/12/2015

Στην Αγία Πετρούπολη του 19ου αιώνα, ο φοιτητής της Νομικής Ρασκόλνικοφ πραγματοποιεί έναν διπλό φόνο, καλύπτοντάς τον με το ιδεολογικό περίβλημα της απονομής μιας ιδιότυπης δικαιοσύνης.

Ο Νίκος Μαγδαληνός, η Ταμίλα Κουλίεβα και ο Βασίλης Ρίσβας πρωταγωνιστούν στο «Έγκλημα και Τιμωρία» που παρουσιάζεται στη σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού

Ομως το έγκλημά του θα προκαλέσει τους ανθρώπινους και τους θείους νόμους, που θα ζητήσουν το οφειλόμενο αντίτιμο, σέρνοντας τον δράστη σ’ έναν μοναχικό και εφιαλτικό δρόμο.

Η συνείδησή του είναι η σκληρότερη τιμωρία, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει, παρά μόνο ακολουθώντας τον δρόμο της αγάπης και της μετάνοιας. Η βαθιά μελέτη της ανθρώπινης ψυχής και των σκοτεινών νόμων που τη διέπουν καθιερώνει το αριστούργημα του Φιόντορ Ντοστογιέφκι «Έγκλημα και Τιμωρία» ως μια διαχρονική και πάντα επίκαιρη λογοτεχνική ανατομία του υποσυνείδητου, γραμμένη το 1866, σε μια εποχή που ο όρος υποσυνείδητο δεν είχε ακόμη επινοηθεί.

Το «Έγκλημα και Τιμωρία» παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Εθνικό Θέατρο, σε μετάφραση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος».

Ο κόσμος του Ντοστογιέφσκι συναντιέται με τον λόγο του «αγίου» των ελληνικών γραμμάτων, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σε μια ιστορική μετάφραση που αποτυπώνει τη βαθιά κατανόηση των δύο μεγάλων συγγραφέων για τη σκοτεινή πλευρά κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.

«Ο Ντοστογιέφσκι γράφει μια βίβλο πεπτωκότων αγγέλων και ο Παπαδιαμάντης τη μεταγράφει σ’ ένα ευαγγέλιο όπου το χάρισμα των δακρύων κυριαρχεί. Φόντο ο ραγισμένος θόλος της μεγαλοπρεπούς πρωτεύουσας· χώρος οι φτωχογειτονιές, τα μουχλιασμένα χαμόσπιτα· πρόσωπα οι φθισικοί, οι πόρνες, οι μέθυσοι, τα παράγωγα μιας μεγάλης ταξικής καταγγελίας» σημειώνει ο Σωτήρης Χατζάκης.

«Εκεί ο Ρασκόλνικοφ, ο κεντρικός ήρωας, θα αδράξει το απόλυτο δικαίωμα που του παρέχει η ύβρις και θα φονεύσει: Μια γραία τοκογλύφο, τον εαυτό του, τον Θεό μέσα του. Ομως ο ίδιος ο φονιάς θα απαιτήσει και τον διώκτη του, τον ανακριτή Πορφύριο, μεθοδικό και αμείλικτο σκακιστή του κράτους, για να παιχτεί ανάμεσά τους το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι.

Αλλά ο δολοφόνος θα δημιουργήσει κι έναν δεινότερο ανακριτή, τον εαυτό του, την ηθική του συνείδηση, εκείνο το άσβεστο φως μέσα στην ψυχή του που θα αμφισβητήσει την κυριαρχία του σκοτεινού και θα οδηγήσει τον ήρωα έξω από την επικράτεια της ύβρεως. Σε κάποιο είδος κάθαρσης; Ποιος ξέρει» προσθέτει.

Η επιλογή της μετάφρασης οδήγησε τη σκηνοθεσία, «λόγω γλώσσας και λόγω τελεστικού πυρήνα, σε περιοχές ιερής πράξης. Το πώς παίζουν οι ηθοποιοί - στοίχημα της τέχνης μας- ορίζεται από το τι λένε. Σημασία δεν έχει πρωτίστως να εκφράζεται κανείς, αλλά να παρίσταται, εδώ και τώρα». Η διασκευή, την οποία επίσης υπογράφει ο Σωτήρης Χατζάκης, διατρέχει το έργο προσπαθώντας να κάνει όσο το δυνατόν «μικρότερο κακό στη μυθιστορηματική ολότητα. Αυτή δυστυχώς είναι η μοίρα της μεταφοράς της λογοτεχνίας στη θεατρική σκηνή» καταλήγει ο Σ. Χατζάκης.

«Στο ''Έγκλημα και Τιμωρία'' ο Ντοστογιέφσκι διατυπώνει τον προβληματισμό του για το πόσο επικίνδυνο είναι για την κοινωνία η ικανότητα του ανθρώπου να έλκεται προς το κακό και κατ' επέκταση προς το έγκλημα. Σε αντίθεση με τον Νίτσε ο οποίος εκφράζει την ιδέα του Υπερανθρώπου, ο Ντοστογιέφσκι στο έργο προφητεύει την παρακμή της κοινωνίας, που θα έρθει από την ταύτιση του ''καλού'' με το ''κακό''», σύμφωνα με την Ταμίλα Κουλίεβα, η οποία υποδύεται την Κατερίνα Ιβάνοβνα Μαρμελάντοβα.

«Η Κατερίνα Ιβάνοβνα Μαρμελάντοβα έχει τραγικό τέλος, γιατί δεν μπορεί να αντέξει το βάρος της ευθύνης της, για τις αμαρτίες της Σόνιας, διότι πολύ απλά είναι ο ηθικός αυτουργός» σημειώνει η πρωταγωνίστρια.

«Μέσα από την ηρωίδα αυτή, ανακαλύπτω πως στον κόσμο του Ντοστογιέφσκι είναι "πιο εύκολο" να θυσιαστείς, παρά να δεχτείς τη θυσία κάποιου άλλου». Η διαδρομή της ηρωίδας είναι «από τον παράδεισο στην κόλαση. Από τα αριστοκρατικά σαλόνια και τους χορούς, στον δρόμο της εξαθλίωσης και της φτώχειας. Οσο κι αν αντιστέκεται έχει χάσει τα πάντα εκτός από την περηφάνια της. Το πιο ανεκτίμητο κομμάτι που φυλάει βαθιά μέσα της, μέχρι την τελευταία της πνοή» τονίζει η ίδια.

Η μετάφραση είναι του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η θεατρική διασκευή, η σκηνοθεσία και η μουσική επιμέλεια του Σωτήρη Χατζάκη, τα σκηνικά της Ερσης Δρίνη, τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ και οι φωτισμοί του Αντώνη Παναγιωτόπουλου. Διανομή (αλφαβητικά): Ν. Αναστασόπουλος, Γ. Γούνας, Μ. Διακοπαναγιώτου, Γ. Καρατζιώτης, Τ. Κουλίεβα, Ν. Μαγδαληνός, Μ. Μάχουτ, Π. Μιχαηλίδης, Π. Μυλωνά, Γ. Νιάρρος, Γ. Νταλάρα, Θ. Πάνου, Β. Ρίσβας, Δ. Σκιάδη, Γρ. Σταμούλης, Χ. Τζωρτζάκης.