→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Μοντέρνο φάντασμα

Μικέλα Χαρτουλάρη, εφ. Τα Νέα, 19/11/2005

Μέλπω Αξιώτη

H Ντόρα και η Λίζα. Χαϊδεύονται, ξεσκίζονται, φιλιώνουν, σε ένα αιρετικό μυθιστόρημα του 1929, το πρώτο στα ελληνικά δεδομένα που εισάγει την ομοφυλόφιλη γυναικεία οπτική. H Ντόρα, παραπέμπει στη συγγραφέα-φάντασμα Ντόρα Ρωζέττη, που γράφει σε α' πρόσωπο, με νεωτερική προφορική γραφή, ένα είδος ημερολογίου το οποίο προσελκύει την προσοχή του Γρηγόριου Ξενόπουλου. Είναι μια αριστερίζουσα φοιτήτρια Χημείας, καλλιεργημένη, μάλλον άσχημη, ανοιχτή σε διάφορες εμπειρίες, που ερωτεύεται με μανία τη Λίζα αδιαφορώντας για τα κουτσομπολιά, αρνείται τα χρήματα των γονιών της και αγωνίζεται να επιβιώσει διεκδικώντας το δικαίωμα στη σωματική, πνευματική, ψυχική απόλαυση. H Λίζα, είναι η Ερωμένη της, όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου (Μεταίχμιο). Ένα πανέμορφο κορίτσι του κόσμου, που θυμίζει την Μπίλιω-Σαλώμη του Σεφέρη, στο πεζό του «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη» το οποίο αναφέρεται στην ίδια εποχή. Είναι αμφιφυλόφιλη, φιλήδονη, με ισχυρή προσωπικότητα και εκπέμπει έναν ερωτισμό χωρίς αναστολές. H ιστορία τους θα διαρκέσει τρεισήμισι χρόνια και θα τελειώσει με τη φυγή τους στην Ιταλία. Βρισκόμαστε στη Μεσοπολεμική Αθήνα, όταν ο Κονδύλης κάνει το πραξικόπημά του (1926), τριγυρνάμε στα Εξάρχεια, στο Ζάππειο, στη Νεάπολη, παίρνουμε το τραμ, κάνουμε εκδρομές, παρακολουθούμε τζαζ μπαντ ή τένις, μπαίνουμε σε νεανικά στέκια ή φοιτητικές λέσχες, βλέπουμε φίλους να υποκύπτουν στην κοκαΐνη, κοπέλες να ικανοποιούν τις ερωτικές τους επιθυμίες κόντρα στα κυρίαρχα πρότυπα και στις συμβάσεις... Είμαστε στην καρδιά της ανήσυχης νεολαίας με τις επαναστατικές, ελευθέριες ιδέες. Κάπου εκεί κυκλοφορούν και οι ήρωες από την «Αργώ» του Θεοτοκά, αλλά εκείνοι δεν παίρνουν χαμπάρι απ' όλα αυτά... Έχουμε δηλαδή εδώ ένα μυθιστόρημα τολμηρά ερωτικό μεν, κοινωνικά διεισδυτικό δε. Ένα αναπάντεχο διαμάντι, που το έφερε στο φως η αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (στα Ιωάννινα) Χριστίνα Ντουνιά, η οποία και σκάλισε την ταυτότητα τής αινιγματικής συγγραφέως του. Ετοιμαστείτε για εκπλήξεις!

Ποια κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο Ντόρα Ρωζέττη; Ένας άντρας; Αποκλείεται, δεν θα έγραφε έτσι. Μια γυναίκα που τρόμαξε από τις αντιδράσεις στο βιβλίο της και δεν ξανάγραψε ποτέ; Μπορεί· όμως θα καταπίεζε τέτοιο ταλέντο; H Χριστίνα Ντουνιά, ύστερα από έρευνες δύο ετών, έχει καταλήξει σε ένα διαφορετικό σενάριο: ότι πρόκειται για μια δόκιμη συγγραφέα, γνωστή στους Μεσοπολεμικούς κύκλους των διανοουμένων, που οι συνθήκες της ζωής της και η όλο και πιο συντηρητική, μετά το 1930, ελληνική (και ευρωπαϊκή) πραγματικότητα, την εμπόδισαν να αποκαλύψει την ταυτότητά της. Στο επίμετρό της όπου αναλύει τη σημασία αυτού του βιβλίου η Ντουνιά δεν δίνει όνομα, διότι δεν έχει ολοκληρώσει την έρευνά της. Έχει όμως, όπως μου έλεγε, σοβαρές ενδείξεις (καταγωγή νησιώτικη, υφολογικές και υπαρξιακές ομοιότητες, κατοπινές λογοτεχνικές ηρωίδες στις «Δύσκολες νύχτες» και στην «Κάδμω», γραφικός χαρακτήρας κ.ά.) ότι πρόκειται για τη Μέλπω Αξιώτη, 24 χρόνων το 1929, η οποία χώριζε τότε από τον Βασίλη Μάρκαρη. Όμως θα μπορούσε να είναι και μια άλλη εμβληματική συγγραφέας της Αριστεράς: η Έλλη Παπαδημητρίου, που σπούδαζε στη Γεωπονική εκείνη την εποχή, είχε γράψει ένα Σαπφικό ποίημα και είχε επαφές με την Αλεξάνδρεια. Εκεί κοντά, στη Ρωζέττη, ανακαλύφθηκε η στήλη που επέτρεψε την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών....

«Εντυπωσιάζει η μοντέρνα συνείδηση της Ντόρας» λέει η Ντουνιά. Διότι η συγγραφέας-ηρωίδα, επιμένει ότι η ερωτική επιθυμία είναι θέμα ελεύθερης επιλογής και όχι βιολογικό, αποτυπώνει τον γυναικείο δυναμισμό, θίγει ζητήματα διεκδίκησης δικαιωμάτων με φεμινιστικό και σοσιαλιστικό πνεύμα, και τελικά καταφέρνει να μεταπλάσει το βίωμά της σε κρίσιμη εμπειρία, την οποία και αναστοχάζεται.

Χριστίνα Ντουνιά

H Χριστίνα Ντουνιά έχει συμβάλει ουσιαστικά με τις φιλολογικές μελέτες της (για τη λογοτεχνία και την πολιτική στον Μεσοπόλεμο, για τον Καρυωτάκη, κ.ά.) στην ανάδειξη της δεκαετίας του '20, η οποία προκύπτει, καθώς λέει, πιο δυναμική από την περίφημη δεκαετία του '30. H περίπτωση Ρωζέττη την κέντρισε, όταν είδε τη διθυραμβική κριτική του Ξενόπουλου καθώς ετοίμαζε το βιβλίο της για τα περιοδικά της Αριστεράς. Όπου και να έψαξε όμως, όποιον και να ρώτησε, δεν μπόρεσε να βρει τα ίχνη της, ώσπου το 2003 ανακάλυψε ένα αντίτυπο της «Ερωμένης» της στη βιβλιοθήκη του Τάκη Ελευθεριάδη στη Λέσβο, και ένα στη βιβλιοθήκη-αρχείο του Καβάφη! Από εκεί οδηγήθηκε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στην τεράστια διεθνή βιβλιογραφία του «κοινωνικού φύλου» (gender studies) και της γυναικείας ομοφυλοφιλικής λογοτεχνίας, η οποία της αποκάλυψε ότι η πρώτη γυναίκα συγγραφέας που είπε αυτά τα πράγματα με το όνομά τους, ήταν η Αγγλίδα Ράντκλιφ Χολ στο «Πηγάδι της μοναξιάς» του 1928 (εκδ. Κουκίδα, στα ελληνικά). Μόνο που η Ντόρα Ρωζέττη αποδεικνύεται, ιδεολογικά, κοινωνικά και λογοτεχνικά, πολύ πιο πρωτοποριακή.