Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος

β. [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός] (στίχοι 767-818)

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει.

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει,

σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει.

Χορτάρια εβγήκαν εις τη γη, τα δεντρουλάκια ανθίσα 5

κι από τσ' αγκάλες τ' ουρανού γλυκύς βορράς εφύσα.

Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο,

γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά εγρικάτο.

Ολόχαρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει,

εγέλαν η ανατολή κι η δύση καμαρώνει. 10

Ο ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζει

με λάμψη κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει

τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσα,

στα κλωναράκια των δέντρων έσμιγαν κι εφιλούσα.

Δυο δυο εζευγαρώνασι, ζεστός καιρός εκίνα, 15

έσμιξες, γάμους και χαρές εδείχνασι κι εκείνα.

Εσκόρπισεν η συννεφιά, οι αντάρες εχαθήκα,

πολλά σημάδια τση χαράς στον ουρανό εφανήκα.

Παρά ποτέ τως λαμπυρά, τριγύρου στολισμένα,

στον ουρανό είν' τα νέφαλα σαν παραχρουσωμένα. 20

Τα πάθη πλιο δεν κιλαδεί το πρικαμένο αηδόνι,

αμέ πετά πασίχαρο, μ' άλλα πουλιά σιμώνει.

Γελούν τση χώρας τα στενά κι οι στράτες καμαρώνου,

όλα γρικούν κουρφές χαρές κι όλα τσι φανερώνου.

Και μες στη σκοτεινή φ'λακήν, οπού 'το η Αρετούσα, 25

εμπήκα δυο όμορφα πουλιά κι εγλυκοκιλαδούσα.

Στην κεφαλή της Αρετής συχνιά χαμοπετούσι

και φαίνεται σου και χαρές μεγάλες προμηνούσι.

Πάλι με τον κιλαδισμόν απ' την φ'λακήν εφύγα,

αγκαλιαστά, περιμπλεχτά τσι μούρες τως εσμίγα. 30

Η νένα, οπού 'το φρόνιμη γυναίκα του καιρού της

κι ήκουσε κι είδε και πολλά, ήβαλε μες στο νου της

το πως ετούτα τα πουλιά, που έσμιξαν έτσι ομάδι,

χαρά μεγάλη προμηνού και γάμου είναι σημάδι.

ΦΡΟΣΥΝΗ

Λέγει: «Αρετούσα, κάτεχε, σ' καλό πολύ το πιάνω 35

τούτον, οπού 'ρθαν τα πουλιά στην κεφαλή σου απάνω:

σημάδι είναι του γάμου σου, ώρα καλή ώρα να 'ναι·

για δε κι ό,τι είναι για καλό στο λογισμό σου βάνε.

Ως πότε θε να κάθεσαι στο βρώμο, θυγατέρα,

να διώχνεις τόσες προξενιές που του κυρού σου εφέρα; 40

Κι ως πότε το Ρωτόκριτο να στέκεις ν' ανιμένεις;

Εσύ από τούτη τη φ'λακήν, ώστε να ζεις, δε βγαίνεις,

παρά στα θέλει ο κύρης σου να του θεληματέψεις·

μη βούλεσαι ανημπόρετα πράματα να γυρέψεις.

Και χίλιοι χρόνοι ανέ διαβού, δεν τόνε κάνεις ταίρι 45

κι ώστε να ζει, δεν έρχεται προς τα δικά σας μέρη.

Κι αν αποθάνει ο κύρης σου, παραγγελιάν αφήνει

κι όσοι απομείνου οπίσω του ξορίζουν τον κι εκείνοι.

Λοιπό, κερά μου, σκόλασε το λογισμό τον έχεις

κι ο ξένος γίνεται άντρας σου, κάμε να το κατέχεις· 50

αυτός οπού επολέμησε κι εγλίτωσε τη χώρα,

πε το κι εσύ πως τόνε θες και να βρεθεί καλή ώρα».

(Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου σσ. 80-82)

Ερωτήσεις

  1. Σε ποιο μέρος του “Ερωτόκριτου” ανήκει το εξεταζόμενο απόσπασμα; Πώς συνδέεται αυτό με την υπόθεση του έργου;
  2. α) Τι δηλώνει ο υπότιτλος της ενότητας [Ήρθεν η ώρα και ο καιρός]; β) Για ποιο θέμα προειδοποιεί ο ποιητής με τη φράση αυτή;
  3. Τι θα αποτελέσει την κορύφωση του έργου; Πώς προετοιμάζεται από τον ποιητή στο απόσπασμα;
  4. Στους στίχους 3-24 ο ποιητής περιγράφει τη φύση. α) Σε ποια χρονική στιγμή την περιγράφει και με ποιους εκφραστικούς τρόπους; β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, επεκτείνεται ο ποιητής σε τόσο λεπτομερειακή περιγραφή της φύσης;
  5. α) Να βρείτε πώς οργανώνονται από τον ποιητή οι εικόνες. β) Ποιοι είναι οι κεντρικοί άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται οι εικόνες του αποσπάσματος;
  6. Αφού εντοπίσετε στους στίχους 17-22 τα αντιθετικά ζεύγη, να επισημάνετε τι αντιπαραβάλλεται σ’ αυτά.
  7. Ποιο είναι το περιεχόμενο των στίχων 23-24; Ποια σχήματα λόγου λειτουργούν στους στίχους αυτούς;
  8. α) Ποια θέση κατέχει η Αρετούσα στην ενότητα; Πώς γίνεται αισθητή η θέση αυτή; β) Ποια σημασία έχει η επιλογή του συγκεκριμένου ονόματος;
  9. α) Πώς συσχετίζεται ο χώρος στον οποίο βρίσκεται η Αρετούσα (φυλακή) με αυτόν που περιγράφεται στην πρώτη ενότητα (φύση); β) Ποιο μοτίβο συνδέει τους δύο χώρους;
  10. Πώς ερμηνεύει η νένα το πέταγμα των πουλιών μέσα στη φυλακή;
  11. α) Ποιες απόψεις της εποχής εκφράζει η νένα; β) Ποια αρετή τη διακρίνει; γ) Ποια είναι η σχέση της με την Αρετούσα;
  12. Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί η νένα να πείσει την Αρετούσα να δεχτεί το γάμο με τον ξένο σωτήρα της πατρίδας της;
  13. Ο Κωστής Παλαμάς το 1907 γράφει: “Δεν υπάρχει σε μάς ακόμα μια έκδοση του Ερωτόκριτου (η έκδοση του Ξανθουδίδη έγινε το 1915). Ντροπή στο Έθνος που ακόμα δεν κατάλαβε, ύστερα από πέντε αιώνων περπάτημα, πως ο ποιητής του “Ερωτόκριτου”, αυτός είναι ο μέγας του Ελληνικού Έθνους και αθάνατος ποιητής… Του πρέπει ένα ύψωμα σε θέση εθνικού και σημασίας πανελληνίου έργου σαν εκείνα τα έργα που ξεχωρίζουν με κάθε λογής φροντίδα μέσα σε θήκες, όμοια με κείνες που έβαζε μέσα τους ο Μέγας Αλέξανδρος την Ιλιάδα, σέρνοντας την μαζί του στα στρατόπεδα” . Τι θέλει να τονίσει ο Παλαμάς με την εκτίμηση αυτή;
  14. Ο Κοραής αποκάλεσε τον Κορνάρο “Όμηρο της χυδαϊκής φιλολογίας” (δηλαδή της λαϊκής φιλολογίας). α) Μπορείτε να εντοπίσετε τεχνικές της ομηρικής ποίησης στην ενότητα; β) Ποιος είναι ο ρόλος τους στο απόσπασμα;
  15. Να αποδώσετε περιληπτικά τα γεγονότα που προηγούνται του συγκεκριμένου αποσπάσματος.
  16. α) Ποια είναι τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ενότητας; β) Ποιων άλλων προσώπων η παρουσία υπονοείται και ποια η σχέση τους με τους ήρωες του αποσπάσματος;
  17. Ποια είναι τα θέματα του αποσπάσματος και από ποια πρόσωπα προωθούνται;
  18. Ποιος κατευθύνει τη δράση στη συγκεκριμένη ενότητα;
  19. Από ποιες ενότητες αποτελείται το εξεταζόμενο απόσπασμα; Ποια είναι τα θέματα της καθεμιάς;
  20. Ποιο γεγονός αναμένεται να συμβάλει στη λύση του έργου; Ποιες εικόνες του αποσπάσματος την προετοιμάζουν;
  21. α) Να διακρίνετε τις επιμέρους εικόνες στην περιγραφή της φύσης. β) Να βρείτε τις μεταφορές και προσωποποιήσεις και να τις αξιολογήσετε.
  22. Ποιοι γλωσσικοί ιδιωματισμοί υπάρχουν στο απόσπασμα; Να τους εντοπίσετε και να εξηγήσετε την προέλευση τους.
  23. Ποιες λαϊκές αντιλήψεις ανιχνεύονται στο απόσπασμα; Ποιο πρόσωπο τις εκφράζει; Πώς δικαιολογούνται;
  24. Πού, κατά τη γνώμη σας, υπάρχει στο απόσπασμα η κορύφωση της δράσης; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
  25. Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Κ. Θ. Δημαράς συμφωνούν ότι το απόσπασμα αυτό είναι κορυφαία εκδήλωση του καθαρού λυρισμού και της μορφικής τελειότητας. Συμφωνείτε με τις απόψεις τους; Να δικαιολογήσετε τη γνώμη σας.
  26. Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι, αν νομίζετε ότι το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασμένο. α)Οι δύο πρώτοι στίχοι του αποσπάσματος προετοιμάζουν την αποκάλυψη της ταυτότητας του Ερωτόκριτου.oo β)Στο απόσπασμα η παραμάνα γνωρίζει ότι ο ξένος είναι ο Ερωτόκριτος. oo γ)Η αισιόδοξη περιγραφή της φύσης προαναγγέλλει την επικείμενη ευτυχία των ηρώων. oo δ)Η ερμηνεία που δίνει η νένα στο πέταγμα των πουλιών είναι λογικά και συναισθηματικά αδικαιολόγητη. oo
  27. Βάλτε σε κύκλο το γράμμα της απάντησης που θεωρείτε σωστή. Το έργο “Ερωτόκριτος” του Βιτσέντζου Κορνάρου είναι: α) τραγωδία β) κρητική φαρσοκωμωδία γ) θρησκευτικό δράμα δ) έμμετρο μυθιστόρημα.
  28. Α. Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι, αν νομίζετε ότι το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασμένο. α) Το απόσπασμα διαπνέεται από λυρισμό.o o β) Ο ποιητής χρησιμοποιεί την “ειρωνεία” ως στοιχείο πλοκής.oo γ) Η νένα εκφράζει πρωτοποριακές για την εποχή της απόψεις.oo δ)Οι συμβουλές της νένας δείχνουν την οργή της για το πείσμα της Αρετούσας. oo Β. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας “σωστό-λάθος” στις περιπτώσεις (β) και (δ).
  29. Ποια στοιχεία του λαϊκού παραμυθιού ή και των λαϊκών παραδόσεων διακρίνετε στο εξεταζόμενο απόσπασμα του Ερωτόκριτου;
  30. Να βρείτε μελοποιημένα αποσπάσματα από τον “Ερωτόκριτο” και να τα παρουσιάσετε στην τάξη σας.
  31. Να καταγράψετε ομοιότητες και διαφορές του “Ερωτόκριτου” με τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια και τις παραλογές που εξετάσατε.
  32. Να μελετήσετε το απόσπασμα από το δοκίμιο του Γ. Σεφέρη “Ερωτόκριτος” (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ. 189-193) και να απαντήσετε στο ερώτημα που ο ίδιος θέτει: “τι βλέπει στο ποίημα ο ποιητής του Ερωτόκριτου”;

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  1. Αφού μελετήσετε το ποίημα του Δ. Σολωμού με τον τίτλο “Η μέρα της Λαμπρής”, τμήμα από το ανολοκλήρωτο έργο του “Λάμπρος”:
  2. “Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε
    της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,
    σύγνεφο καταχνιά, δεν απερνούσε,
    τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη.
    Και από κει κινημένο αργοφυσούσε
    τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αέρι,
    που λες και λεει μες στης καρδιάς τα φύλλα
    γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα”

    και το δοκίμιο του Γ. Σεφέρη “Ερωτόκριτος”, ιδιαίτερα τη σελίδα 193 , να εξετάσετε τους τομείς στους οποίους επηρέασε ο “Ερωτόκριτος” το Διονύσιο Σολωμό (στίχο, γλώσσα, εικόνες).

  3. Ο “Ερωτόκριτος” είναι από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα ενός έργου της έντεχνης λογοτεχνίας που αφομοιώθηκε από το λαό και έγινε σχεδόν δημοτικό τραγούδι. Αφού μελετήσετε το απόσπασμα από το δοκίμιο του Γ. Σεφέρη: “Η γλώσσα του Ερωτόκριτου” , να ερευνήσετε σε τι οφείλεται η πλατιά αποδοχή του έργου από το λαό και η βαθιά του επίδραση σ’ αυτόν.
  4. Αφού μελετήσετε ολόκληρη τη σκηνή της δοκιμασίας στην οποία υποβάλλει ο Ερωτόκριτος την αγαπημένη του και με το δεδομένο ότι το μοτίβο της δοκιμασίας και της αναγνώρισης είναι γνωστό από την ομηρική ποίηση και το δημοτικό τραγούδι, να συγκρίνετε τη δοκιμασία και την αναγνώριση Ερωτόκριτου - Αρετούσας: α) με την αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη στην Οδύσσεια και β) με την αναγνώριση της γυναίκας του ξενιτεμένου στο δημοτικό τραγούδι “Ο γυρισμός του ξενιτεμένου”.
  5. Να μελετήσετε τη “Θυσία του Αβραάμ” του Βιτσέντζου Κορνάρου και να συνθέσετε εργασία σχετικά με την υπόθεση του έργου, το περιεχόμενο του αποσπάσματος και την ψυχολογική απεικόνιση των προσώπων. Να συγκρίνετε το έργο αυτό με τον “Ερωτόκριτο” ως προς τα παραπάνω θέματα.
  6. Να διαβάσετε ολόκληρο το δοκίμιο του Γ. Σεφέρη “Ερωτόκριτος” και να το παρουσιάσετε αξιολογώντας το.