ΕπιπλέονΕπιπλέον

Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η Τιμή και το Χρήμα

Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:

  1. Ο Κ. Θεοτόκης θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος του κοινωνικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα . Για ποιους λόγους θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε “κοινωνικό” αυτό το έργο του Θεοτόκη;
  2. Να σχολιάσετε το θέμα της κοινωνικής αδικίας και της άνισης κατανομής του πλούτου, όπως περιγράφεται στο κείμενο.
  3. Πώς προβάλλεται η σοσιαλιστική ιδεολογία του συγγραφέα μέσα από την αφήγηση; [Η εβδομαδιαία εφημερίδα Εργάνης που εκδίδεται από τις αρχές του 1912 και την αρχισυνταξία της χρεώνεται για ένα δίμηνο ο Κεφαλλονίτης σοσιαλιστής Ν. Μαζαράκης, έγραψε ότι ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης ανήκει στους λιγοστούς εκπροσώπους της σοσιαλιστικής ιδέας που μπορούν να αποτινάξουν την πλουτοκρατική ακρόπολη.]
  4. Για ποιους λόγους κατακρίνει ο Κ. Θεοτόκης το πολιτικό σύστημα της εποχής του; Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα τα οποία αναφέρονται στο πεζογράφημα;
  5. Να περιγράψετε την κοινωνία της Κέρκυρας των αρχών του αιώνα με στοιχεία του κειμένου.
  6. Ποια στοιχεία του κειμένου θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν την τεχνοτροπία του Θεοτόκη νατουραλιστική ρεαλιστική; [Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα ο ευρωπαϊκός ρεαλισμός είχε φθάσει στην κορύφωση και την εξάντληση των δυνατοτήτων του. Ο νατουραλισμός, ακραία έκφανσή του, εισβάλλει με τις ανατρεπτικές του θεωρίες και οι νατουραλιστές συγγραφείς ρίχνουν το βάρος τους στην απεικόνιση της ζωής των φτωχών εργατικών τάξεων]

Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγημαικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

  1. Ποια είναι η σχέση του τίτλου με το περιεχόμενο της αφήγησης;
  2. Χαρακτηριστικό της αφήγησης είναι οι συχνές αναδρομές. Μπορείτε να δώσετε δείγματα αυτής της τεχνικής του συγγραφέα;
  3. Ποιος είναι ο ρόλος των διαλογικών μερών του κειμένου;
  4. Το ύφος του Θεοτόκη θεωρείται απλό. Να βρείτε χαρακτηριστικά χωρία που το αναδεικνύουν.
  5. Η ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της αφηγηματικής τεχνικής του Θεοτόκη. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα στοιχεία εκείνα που την προσδιορίζουν;
  6. Τι προσέφερε κατά τη γνώμη σας στο κείμενο η ανάμικτη γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Θεοτόκης στα διαλογικά μέρη του μυθιστορήματος; [Η γλώσσα του Θεοτόκη είναι νεοελληνική ανάμικτη με τύπους κερκυραϊκού ιδιώματος]
  7. Το έργο αυτό του Θεοτόκη, εκτός από κοινωνικό, μπορεί να χαρακτηριστεί και ψυχογραφικό. Να σχολιάσετε την ψυχογραφική ικανότητα του συγγραφέα και να περιγράψετε τη Ρήνη με βάση τα στοιχεία που δίνει γι’ αυτήν το κείμενο.

Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

  1. Σύμφωνα με μια άποψη η επωδός “Ανάθεμά τα τα τάλαρα!” “δυναμώνει την αίσθηση της πίκρας και της αδικίας” . Να σχολιάσετε την άποψη αυτή με βάση το κείμενο.
  2. Πιστεύετε ότι οι ήρωες του Θεοτόκη είναι τα μοιραία, ανεύθυνα θύματα ενός κοινωνικού συστήματος που βασίζεται στην αδικία;
  3. Ποια δύναμη έχει το χρήμα στο εξεταζόμενο κείμενο; Πώς επηρεάζει τη σχέση του Αντρέα και της Ρήνης; [Η άτυχη έκβαση των γεγονότων για τη Ρήνη και τον Αντρέα πλαισιώνεται από την πολιτική κατάσταση που επικρατεί και που χαρακτηρίζεται από την εκλογική συναλλαγή και τη δύναμη του χρήματος]
  4. Ποιες είναι οι αξίες που επικρατούν την εποχή που περιγράφει ο Θεοτόκης;
  5. Ποιο είναι το γυναικείο πρότυπο που αντιπροσωπεύει η στάση της Ρήνης;
  6. Να σχολιάσετε τη στάση της σιόρας Επιστήμης και να εξηγήσετε τους λόγους, για τους οποίους αρνήθηκε αρχικά την προίκα στον Αντρέα.
  7. Η υπόληψη της τιμής και η αξία του χρήματος επηρεάζουν ιδιαίτερα την πλοκή του μυθιστορήματος και τη στάση των ηρώων. Να σχολιάσετε τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό και να εκφράσετε την προσωπική σας άποψη.
  8. “Και ξαναγοράζεις και την αγάπη”; Να σχολιάσετε το χωρίο και να προσδιορίσετε το ρόλο που παίζει στην εξέλιξη των γεγονότων.
  9. “Τέλος ο πατέρας της είπε, σφίγγοντάς την στην αγκαλιά του: “Σ’ εδυστύχεψε!” Ποιον εννοεί κατά τη γνώμη σας ο πατέρας της Ρήνης στο παραπάνω χωρίο;
  10. Να σχολιάσετε το χαρακτήρα των βασικών ηρώων του αποσπάσματος.
  11. Τι συμπεραίνουμε απ’ όσα συμβαίνουν στη Ρήνη για τη θέση της γυναίκας στην εποχή εκείνη;

Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:

Δ. Χατζής: Μαργαρίτα Περδικάρη

Όταν οι Γερμανοί την τουφέκισαν, στις αρχές του καλοκαιριού του 1944, λίγο πριν την απελευθέρωση, η Μαργαρίτα δεν είχε πατήσει ακόμη τα είκοσι χρόνια της. Το λιγνό κορμί της βάσταξε μ’ απίστευτη αντοχή όλες τις κακουχίες της φυλακής, το στόμα της έμεινε κλεισμένο σ’ όλα τα μαρτύρια που μαθεύτηκε πως της κάνανε. Και στάθηκε μπροστά στο απόσπασμα χαμογελώντας το πικρό χαμόγελο των Περδικάρηδων. Αυτό το τελευταίο για το χαμόγελο το ‘πε ο παπάς, που, με την απαραίτητη παρουσία του στις θανατικές εκτελέσεις, επικυρώνει, στ’ όνομα του Καίσαρος, την απόδοση της ψυχής στο Θεό. Ο ίδιος είπε πως, όταν σήκωσαν τα ντουφέκια, η μικρή Μαργαρίτα κούνησε το χέρι της κ’ είπε ένα ακατανόητο καληνύχτα, μάλιστα δεν είπε καληνύχτα, είπε ακριβώς -“καληνύχτα ντε…”

Ήταν η πρώτη γυναίκα στη δική μας πόλη που πέθαινε με τέτοιον τρόπο. Ως τα τότε οι γυναίκες εκεί ξέρανε μόνο να πεθαίνουν αμίλητες στο κρεβάτι ή το στρώμα τους απ’ αρρώστιες κι από γεράματα, πεθαίνανε πάνω στη γέννα ή τη λεχωνιά τους, από το μαράζι της φτώχειας, της κακής παντριάς ή της ξενητιάς των αντρών τους και των παιδιών τους - τέτοια πράματα π’ ο καθένας τα βρίσκει πολύ φυσικά. Αν πεις και για τις γυναίκες των Περδικάρηδων από το δικό τους το σόι, οι γυναίκες των Περδικάρηδων πέθαιναν από γεροντοχτικιό, από κρίσεις νευρικές και καρδιακές -γεροντοκόρες το πλείστον. Τελευταία στο σόι τους η Μαργαρίτα πέθανε κι αυτή ανυμέναια”.

Η στάση της Μαργαρίτας Περδικάρη απέναντι στη ζωή διαφέρει από τη συνηθισμένη στάση των γυναικών που την περιέβαλλαν στο οικογενειακό και κοινωνικό της περιβάλλον. Η Ρήνη στο εξεταζόμενο κείμενο διαφέρει πολύ από τις άλλες γυναίκες προβάλλοντας ένα ριζοσπαστικό πρότυπο για την εποχή της. Να συγκρίνετε τις δύο γυναίκες.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

  1. Να περιγράψετε τα δύο γυναικεία πρότυπα που προβάλλονται μέσα από την αφήγηση.
  2. Ποια δύναμη κυριαρχεί και ρυθμίζει τη συμπεριφορά όλων των ηρώων;
  3. Πιστεύετε ότι ο Θεοτόκης κατάφερε να ρίξει φως στις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά την εποχή που έγραψε το μυθιστόρημά του;
  4. Ποιος αναδείχθηκε νικητής σ’ αυτή την πάλη με τη δύναμη του χρήματος και τις δυσάρεστες κοινωνικές συνθήκες; [Η ανεξαρτησία και η ελευθερία είναι ο πραγματικός νικητής και εκφράζεται στο κείμενο από τη Ρήνη]
  5. Πώς κρίνετε τη στάση του Αντρέα στο απόσπασμα;

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ