ΕπιπλέονΕπιπλέον

Η ποιήτρια Κική Δημουλά

Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμ-ματολογικά στοιχεία:

1. Το φύλο των καλλιτεχνών αποτυπώνεται συνήθως στο έργο τους. Πιστεύετε ότι το δεδομένο αυτό ισχύει και για την ποίηση της Κ. Δημουλά; Εάν ναι, ποια στοιχεία των ποιημάτων που ανθολογούνται στα βιβλία σας παραπέμπουν στην ιδιαιτερότητα της γυναικείας γραφής; [Σύμφωνα με ομολογία της ποιήτριας, π. Ποίηση, τχ. 10, σ. 21, η γυναικεία γραφή εκφράζει τη διεκδίκηση της συμπάθειας του άλλου φύλου και το παράπονο για την «υστέρηση» των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες]

2. Η ποιήτρια εστιάζει σε ασήμαντα αντικείμενα και γεγονότα τα οποία μετασχηματίζει σε άποψη για την ανθρώπινη ζωή και μοίρα. Να εντοπίσετε στα ποιήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας ανάλογες «ασήμαντες» ποιητικές αφορμήσεις και να επισημάνετε τη μορφή που παίρνουν στην ποίησή της.

3. Οι αμφισημίες, η εναλλαγή της κυριολεκτικής και της μεταφορικής σημασίας των λέξεων, η απουσία ρήματος, η μετάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και από το γενικό στο ειδικό καθώς και η πολλαπλότητα των γενών αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής της Κ. Δημουλά. Να εντοπίσετε στα ποιήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας ένα τουλάχιστον παράδειγμα για κάθε γνώρισμα.

4. Η Κ. Δημουλά χρησιμοποιεί απλές καθημερινές λέξεις, οι οποίες συνδυάζονται με πρωτότυπο τρόπο. Μπορείτε να εντοπίσετε στα συγκεκριμένα ποιήματα δείγματα αυτής της γραφής;

5. Ποια στοιχεία των ποιημάτων θα συνηγορούσαν στην άποψη πως η ποιήτρια δέχτηκε επιδράσεις από τον υπερρεαλισμό;

Σημείο Αναγνωρίσεως

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Πώς δομείται το περιεχόμενο του ποιήματος;

2. Ποιος είναι ο ρόλος της επανάληψης του επιρρήματος κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους και γιατί τονίζεται το εγώ;

3. Ποιο κλίμα δημιουργεί η προσφώνηση του αγάλματος σε β΄ ενικό πρόσωπο και ποια αισθήματα της ποιήτριας εκφράζονται με αυτήν;

4. Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να ταυτίζεται με το άγαλμα - γυναίκα. Ποια κοινά χαρακτηριστικά θα συνηγορούσαν σ’ αυτή την ταύτιση;

5. Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η «αιχμαλωσία» της γυναίκας;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Η ποιήτρια χαρακτηρίζει τη γυναίκα αιχμάλωτη. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το περιεχόμενο της «αιχμαλωσίας» της;

2. Να σχολιάσετε τους στίχους 16-19, στους οποίους διακρίνεται το παράπονο του ποιητικού υποκειμένου για τη γυναίκα-άγαλμα.

3. Ποια εντύπωση δημιουργεί στο ποιητικό υποκείμενο η στάση του αγάλματος και ποιες σκέψεις του υποβάλλει;

4. Πώς συνδέεται ο Άργος με τη γυναίκα-άγαλμα;

5. Πώς αντιλαμβάνεσθε την «ελευθερία» και την «ισότητα» για την οποία αγωνίζονται οι «δούλοι», οι «νεκροί» και το «αίσθημά μας»; [Κοινωνική ελευθερία - αθανασία - συναισθηματική πληρότητα κ.λπ.]

6. «Σε λέω γυναίκα γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη»: Ποια πεποίθηση για τη θέση της γυναίκας δηλώνεται σ’ αυτούς τους στίχους;

7. Με ποιο τρόπο σχολιάζει το ποιητικό υποκείμενο την προσφορά της γυναίκας στη δημιουργία (στ. 35-37);

2.3. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:

Λ. Μεγάλου-Σεφεριάδη: Δελφοί

Μεγάλου-Σεφεριάδη Λ., «Δελφοί», Ο Δραπέτης στο δέντρο, εκδ. Ερμής, σ. 35

Κάποτε αναρωτιόμουνα

πώς ο ηνίοχος των Δελφών

δεν είναι διόλου απελπισμένος

που δεν είναι καν ηνίοχος.

Τώρα νιώθω ό,τι ο γλύπτης

ερήμην του τυράννου

του Γέλαντα και των Συρακουσών

είχε διαβλέψει:

πως η ζωή είναι εντελώς απλή·

δεν είναι παρά ο θάνατος

που ελλοχεύει.

Α. Δημουλάς: Στο Μουσείο

Κοκκίνη Σπ., Ανθολογία Νεοελληνικής ποιήσεως 1708-1977, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Β΄ έκδ., 1977, σσ. 126-127

Το ακέφαλο άγαλμα, στημένο

στη μέση της αίθουσας, κοιτάζω.

Απ’ τα πόδια του ως το λαιμό, σπουδάζω

τις λεπτομέρειες: το λυγισμένο

κάπως γόνατο, το τεντωμένο

χέρι, τους μυς του στήθους. Αλλάζω

θέση και απόσταση. Θαυμάζω

στο σύνολο το σώμα. Και προσμένω

από τη μια στιγμή ως την άλλη

(της φαντασίας η δύναμη μεγάλη

όταν σε τούτο η τέχνη βοηθή),

ασύγκριτα προσθέτοντας κάλλη,

στη θέση, απ’ όπου λείπει, να φανή

υπέροχο, απολλώνειο, το κεφάλι.

Τζ. Τζόυς: Έβελιν

Ν.Ε.Λ., Β11, σ. 249

Δε θα ’κλαιγε αφήνοντας το μαγαζί. Στο νέο τόπο που θα πήγαινε, σ’ αυτή τη μακρινή χώρα, δε θα ’ταν το ίδιο. Έπειτα θα παντρευόταν. Ναι, αυτή η Έβελιν. Και ο κόσμος θα της φερόταν με σεβασμό. Δε θα της φερόταν όπως στη μητέρα της. Δηλαδή όπως ο πατέρας της φερόταν στη μητέρα της. Ακόμα και τώρα που η ίδια είχε κλείσει τα δεκαεννιά, ένιωθε ακόμα να κινδυνεύει από το θυμό του πατέρα της. (...)

Κι από πάνω αυτοί οι ατέλειωτοι καβγάδες για τα λεφτά, κάθε σαββατόβραδο, άρχισαν πολύ να τη βασανίζουν. Πάντα έδινε όλο το βδομαδιάτικό της -εφτά σελίνια- και ο Χάρης πάντα έστελνε ό,τι μπορούσε, όμως η δυσκολία ήταν να δώσει λίγα λεφτά κι ο πατέρας της. Της έλεγε πως σπαταλούσε τα λεφτά, πως δεν είχε κουκούτσι μυαλό να νομίζει πως αυτός θα της εμπιστευόταν το χρήμα του που το κέρδισε με τον ιδρώτα του, για να το σπαταλήσει αυτή η σπάταλη, κι έλεγε, έλεγε, κάθε σαββατόβραδο και πιο γκρινιάρης και κακορίζικος από το προηγούμενο. Στο τέλος με τα πολλά της έδινε κάτι πενταροδεκάρες και ακόμα πιο θυμωμένα τη ρωτούσε αν είχε σκοπό ν’ αγοράσει να φάνε κι αυτοί κάτι την Κυριακή. Τότε αυτή έπρεπε να τρέξει όσο πιο γρήγορα μπορούσε να προλάβει να ψωνίσει, κρατώντας σφιχτά το μαύρο δερμάτινο πορτοφολάκι, ανοίγοντας δρόμο με τους αγκώνες, σπρώχνοντας το πλήθος· να γυρίσει έπειτα αργά στο σπίτι φορτωμένη και τσακισμένη απ’ την κούραση. Δύσκολο να κρατά το σπίτι, να φροντίζει τα δυο μικρά παιδιά να τρώνε καθημερινά και να πηγαίνουν τακτικά στο σχολείο, να τρέχει στο μαγαζί κι από πάνω να τη βρίζουν, ως πότε, ως πότε αυτή η σκληρή δουλειά, αυτή η πικρή ζωή...

(απόσπασμα)

3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Τι συμβολίζουν «τα επί αιώνες δεμένα χέρια» της γυναίκας-αγάλματος κατά την ποιήτρια; Ποια είναι η άποψή σας για τη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία;

2. Να βρείτε εικόνες γυναικείων αγαλμάτων, οι οποίες αποδίδουν έννοιες όπως «ελευθερία», «νίκη», «έρωτας» κ.λ.π. και να τις σχολιάσετε.

Κονιάκ Μηδέν Αστέρων

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Το ποίημα δομείται σε δύο ενότητες. Σε ποια επίπεδα χρόνου αναφέρονται αντίστοιχα και πώς συνδέονται μεταξύ τους;

2. Να επισημάνετε την τραγική ειρωνεία των στίχων 6-8 και να τη σχολιάσετε.

3. Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η αίσθηση της ματαιότητας των ανθρώπινων πραγμάτων;

4. Ποιες αφηρημένες έννοιες προσωποποιούνται στο ποίημα και ποιο αισθητικό αποτέλεσμα προκύπτει απ’ αυτήν την τεχνική;

5. Ποια είναι η λειτουργία της φωτογραφίας στο ποίημα;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος και τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται με το περιεχόμενο του.

2. Πώς σχολιάζει η ποιήτρια το θάνατο στους τρεις πρώτους στίχους;

3. Ποια συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου ανακινεί η φωτογραφία;

4. Ποια αντίληψη της ποιήτριας για τη ζωή υποδηλώνεται στο στίχο «νέοι λιγάκι ανώφελα αγκαλιασμένοι»;

5. Τι συμβολίζει η λέξη θάλασσα στον τελευταίο στίχο;

6. Πώς εκφράζεται στο ποίημα η αίσθηση της χαμένης ευτυχίας;

2.3. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:

Κ. Δημουλά, Απροσδοκίες

Δημουλά Κ., Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1999, σσ. 303-304

Θεέ μου τι δεν μας περιμένει ακόμα.

Κάθομαι εδώ και κάθομαι.

Βρέχει χωρίς να βρέχει

όπως όταν σκιά

μας επιστρέφει στο σώμα.

Κάθομαι εδώ και κάθομαι.

Εγώ εδώ, απέναντι η καρδιά μου

και πιο μακριά

η κουρασμένη σχέση μου μαζί της.

Έτσι, για να φαινόμαστε πολλοί

κάθε που μας μετράει το άδειο.

Φυσάει άδειο δωμάτιο.

Πιάνομαι γερά από τον τρόπο μου

που έχω να σαρώνομαι.

Νέα σου δεν έχω.

Η φωτογραφία σου στάσιμη.

Κοιτάζεις σαν ερχόμενος

χαμογελάς σαν όχι.

Άνθη αποξηραμένα στο πλάι

σου επαναλαμβάνουν ασταμάτητα

το άκρατο όνομά τους semprevives

semprevives - αιώνιες, αιώνιες

μην τύχει και ξεχάσεις τι δεν είσαι.

Με ρωτάει ο καιρός

από πού θέλω να περάσει

πού ακριβώς τονίζομαι

στο γέρνω ή στο γερνώ.

Αστειότητες.

Κανένα τέλος δεν γνωρίζει ορθογραφία.

Νέα σου δεν έχω.

Η φωτογραφία σου στάσιμη.

Όπως βρέχει χωρίς να βρέχει.

(απόσπασμα)

Ζ. Καρέλλη: Αρρώστια

Κοκκίνη Σπ., ό.π., σ. 241

Όλο τους πεθαμένους σκέφτομαι αυτές τις μέρες.

Πλούσια από θάνατο η μνήμη μου

τους φέρνει εμπρός μου ζωντανούς.

Μιλούνε ορισμένα απ’ τα λόγια τους:

«Ένα πουκάμισο χρώμα σαν το καΐσι.»

«Να σε φιλήσω, γιατί πέθανα.»

«Ζητούσα να σας δω και ήρθα.»

Πρόσωπα, λόγια πολλά, που τα κρατώ

σαν ξένα, θέλω δικά μου να τα κάνω

και δεν μπορώ, γιατί δεν εννοώ

τον θάνατο, αρνιέμαι να τον καταλάβω.

Όμως ούτε και τη ζωή, έτσι,

μπορώ ν’ αγγίζω, όπως θέλω

να την κρατήσω, που βλέπω τις κινήσεις

των ζωντανών, σαν να ’ναι μες στη μνήμη μου

κι αυτές και δε μπορώ να τις αγγίξω

ζωντανές. Τις χαίρομαι συχνά,

τις αγαπώ, τις βλέπω εκστατικά,

κι έξαφνα γίνονται σαν από πεθαμένους.

Κ. Ουράνης: Η ζωντανή νεκρή

Κοκκίνη Σπ., ό.π., σ. 382

Δεν πέθανες! Στην κάμαραν ακόμα τ’ άρωμά σου

είναι απλωμένο ως τώρα δα να μ’ άφησες, κι απάνω

στον καναπέ ατέλειωτο μένει το κέντημά σου

και το κομμάτι που ’παιζες είναι ανοιχτό στο πιάνο.

Απάνω στο τραπέζι μου πάντα η δική σου εικόνα,

που πάντα με την ήρεμη ματιά της με κοιτάζει,

και δεν είναι άνεμος, μα είσαι εσύ, την πόρτα

που μισανοίγεις για να μπεις την ώρα που βραδιάζει.

Δεν πέθανες. Είσαι παντού και είσαι μέσα σ’ όλα:

στων ρόδων το ξεφύλλισμα, στο στεναγμό του αγέρα,

στα νέφη που χρυσίζουμε σαν πάει να σβήσει η μέρα

κι ως και τις νύχτες δίπλα μου σε νιώθω ξαπλωμένη…

Δεν πέθανες. Αδιάφορο οι μήνες κι αν περνάνε:

τότε οι νεκροί πεθαίνουνε, όταν τους λησμονάνε!

3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Με δεδομένο ότι η φωτογραφία είναι η «μνήμη του παρελθόντος», να σχολιάσετε τις αναμνήσεις του ποιητικού υποκειμένου και τα συναισθήματα που τις διέπουν.

2. «…της μικρής φωτογραφίας που είναι ακόμη στον ανθό του μέλλοντός της»: Ποιες σκέψεις της ποιήτριας για τη ζωή υποδηλώνονται σ’ αυτό το στίχο;