Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Σύμμεικτα


Παναγιώτης Mουλλάς: δάσκαλος καθαρός και κριτικός μιγάδας

Τάσος Χατζητάτσης, εφ. Τα Νέα, 1/7/2006

Aνοιχτός σε ποικίλες αναγνώσεις

ΟI TIMHTIKEΣ EKΔΟΣEIΣ EΞANTΛΟYNTAI ΣYNHΘΩΣ ΣE EΓKΩMIA. Ο TΟMΟΣ ΓIA TΟN ΠANAΓIΩTH MΟYΛΛA ME 32 APΘPA MAΘHTΩN KAI ΦIΛΩN TΟY, EXEI THN ΠPΩTΟTYΠIA NA ANAΔEIKNYEI TΟYΣ ΟMΟKENTPΟYΣ KAI EKKENTPΟYΣ KYKΛΟYΣ TΩN ENΔIAΦEPΟNTΩN TΟY. ΣAN MIA ΔIAΦΟPETIKH IΣTΟPIA THΣ ΛΟΓΟTEXNIAΣ

O Παναγιώτης Μουλλάς γεννήθηκε στο Κιλκίς το 1935 και τελείωσε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Ένα τυπικό βιογραφικό, που δεν βρίσκεται στον τόμο - ως ευκόλως εννοούμενο; - θα ανέφερε ότι από το 1961 μέχρι το 1966 βρίσκεται στην Αθήνα, επιστημονικός συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Έπειτα στο Παρίσι από το 1966, όπου διδάσκει νεοελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Nanterre και στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης, μέχρι το 1977 που εκλέγεται καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Και βέβαια το βιογραφικό θα αποσιωπούσε την πνιγερή εμφυλιακή ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο Κιλκίς εκείνα τα χρόνια, τις επιδώσεις του Μουλλά στον αθλητισμό, - εφηβικό ρεκόρ στο άλμα - την ανακάλυψη της ηδονής της ανάγνωσης στην τεράστια βιβλιοθήκη του Κατηχητικού, τους κοινωνικοπολιτικούς προβληματισμούς του, τον αγώνα του να συμφιλιώσει τις διάφορες εκφραστικές του ανάγκες, από το δοκίμιο και την κριτική μέχρι τη μετάφραση, καθώς και το μεράκι του για τη μουσική.

Decadent

Από το πρώτο δοκίμιο, «Σωκράτης ο Σωφρονίσκου» (Διαγώνιος, 1959) όπου ο Σωκράτης εμφανίζεται ως «ένα τυπικό παράδειγμα αδιόρθωτου decadent» μέχρι τα Αθησαύριστα κείμενα του Ροΐδη (M.I.E.T., 2005) ο Μουλλάς με τα θέματά του διεγείρει ερωτήματα, κεντρίζει απορίες, δεν αφήνει τον αναγνώστη να εφησυχάζει. Μας διδάσκει την αμφιβολία, το μη τελεσίδικο των συμπερασμάτων. Οι ερευνητικές και καθηγητικές του ασχολίες επικεντρώνονται στην ελληνική λογοτεχνία του 19ου και 20ού αιώνα: ποιητικοί διαγωνισμοί, όψεις της παραλογοτεχνίας στον 19ο αιώνα, ο αιώνας του ρομαντισμού, παλιότερη (Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Ροΐδης) και νεώτερη πεζογραφία, επιστολογραφία, αυτοβιογραφικός λόγιος, ιστορία της κριτικής και των ιδεών. Εκ παραλλήλου ασκείται γόνιμα στη μετάφραση (Λουκιανός, δυο τραγωδίες του Αισχύλου για τον Κουν, Φλωμπέρ και Μοντεσκιέ) και το κυριότερο δεν παραμελεί την βιβλιοκριτική σε λογοτεχνικά περιοδικά. Από τη Διαγώνιο και την Κριτική, τις Εποχές και την Επιθεώρηση Τέχνης σε παλιότερες εποχές, μέχρι τον Πολίτη, το Αντί και το Εντευκτήριο στη μεταπολίτευση. Ασχολείται κυρίως με την πεζογραφία χωρίς να αποκλείει και επισκέψεις στην ποίηση, για φίλους, συνοδοιπόρους (Το βάρος της ιστορίας, Αναγνωστάκης, Κύρου, Θασίτης) ή για δασκάλούς του παρελθόντος (Κάλβος, Σολωμός, Καβάφης). Αλλιώς ο πεζός λόγος βρίσκεται στο επίκεντρο του κριτικού του βλέμματος από τους μεταπολεμικούς πεζογράφους μέχρι και τους πρόσφατους (Βαλτινός, Φάις).

Όνειρο και γραφή, ιδιωτικό και δημόσιο

Αν η κριτική του Μουλλά εμφανίζεται ως μια θαρραλέα νεωτερική άποψη για τους παλιότερους πεζογράφους (Βιζυηνό, Παπαδιαμάντη), ερχόμενη και σε αντίθεση με επισημάνσεις αγαπημένων του δασκάλων (Πολίτη, Δημαρά), για τους μεταπολεμικούς πεζογράφους έχει διατυπώσει γνώμες και αξιολογήσεις, από τη δεκαετία του '60, με τολμηρή οξύνοια που με τα χρόνια θα επαληθευτούν. Ο αναγνώστης των κριτικών του σημειωμάτων επικοινωνεί με την ευαισθησία και τον στοχασμό ενός κριτικού «μιγάδα», όπως θέλει ο ίδιος να χαρακτηρίζεται, χωρίς εμπαθή κριτήρια και ψυχρές θεωρητικολογίες αλλά με επαγγελματική ηθική. Ο λόγος του δεν εμπίπτει ούτε ως προς την γραφή ούτε ως προς τις διακρίσεις σε τυπικές κριτικές συμπεριφορές, είναι φιλολογικός αλλά εκπληκτικά εύρωστος και ακριβής, πολιτικά ενεργός, ανοικτός σε οσμώσεις και αποτυπώματα από τις ακάματες και ποικίλες αναγνώσεις. Είναι μια γέφυρα μετάβασης από έναν κριτικό λόγο παραδοσιακό, βολικά μυθολογικό, θυμικά και ιδεολογικά υπερφορτισμένο προς νεωτερικές δομές και διαφωτιστικές προσεγγίσεις. Ο ασπρομάλλης πάρηβος, χαλκέντερος και θαλερός, έχει ακόμα πολλές απορίες και ερωτήματα να μας υποβάλλει, πολλά βιβλία να γράψει.

Τελειώνω με την περιγραφή ενός ονείρου:

«... Οπότε να, πάνω σ' αυτό, με παίρνει ο ύπνος και ξυπνώ τα χαράματα με το μυαλό μου πάντα στο άρθρο μου, που ωστόσο τώρα είναι τελειωμένο σε μεγάλο βαθμό, έχει σχεδόν γραφεί (από ποιόν;) την ώρα που κοιμόμουνα, έτσι που μπορώ να ψιθυρίσω ολόκληρες φράσεις του, φράσεις που έρχονται και ξανάρχονται στο μυαλό μου για να καταλήξουν σε μια τελευταία, που επαναλαμβάνεται επίμονη, ανεξήγητη, ακατάληπτη "πολιτικός λόγος σήμερα είναι ο εγγαστρίμυθος''».

Είναι απόσπασμα από τη «Σελίδα από ένα ανύπαρκτο ημερολόγιο» του Μουλλά, δημοσιευμένο στον «Δεκαπενθήμερο Πολίτη» (23.3.1984). Είναι αφιερωμένο στον Μανόλη Αναγνωστάκη. Όνειρο και γραφή, ιδιωτικό και δημόσιο. Οι ρίζες της γραφής, βαθιά στη μήτρα της γης, μπλέκονται πάντα με τις ρίζες της πολιτικής, ακόμα και σε καιρούς εγγαστρίμυθους. Ρίζες και ερωτηματικά δεν απεικονίζει και ο Κάρολος Τσίζεκ στο εξώφυλλο του τόμου;

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ 32 ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Πνεύμα ανήσυχο, δάσκαλος, μελετητής της πεζογραφίας, μεταφραστής, κριτικός, ο Παναγιώτης Μουλλάς είναι ένας πολιτικά ενεργός φιλόλογος που έβαλε τη σφραγίδα του στη νεοελληνική λογοτεχνία

Στον Λόγο της παρουσίας, που τον επιμελήθηκαν με γνώση και επιτυχία η Μαίρη Μικέ, ο Μίλτος Πεχλιβάνος και η Λίζυ Τσιριμώκου, οι τριάντα δύο συνεργασίες αναδεικνύουν τα ενδιαφέροντα του Μουλλά. Αναφέρω μόνο ενδεικτικά ορισμένους τίτλους, που φανερώνουν την ποικιλομορφία των εργασιών: Φ. Αμπατζοπούλου: «Διά τον φόβον των Ιουδαίων»: παιδοκτονία, κανιβαλισμός και εμφύλιος λόγος. Ένα σενάριο για τη Μαρία Π. Μηχανίδου. B. Αποστολίδου: H συγκρότηση της νεοελληνικής φιλολογίας και ο Λίνος Πολίτης: Ποίηση, κριτική, και επιστήμη. N. Βαγενάς: Για το κριτικό έργο του Αναγνωστάκη. Γ. Δάλλας: E.X. Γονατάς. Ένας παραδοξογράφος της μεταπολεμικής πρωτοπορίας. A. Καστρινάκη: Ο Κοσμάς Πολίτης και η «Μαρίνα»: από την ειρωνεία στο δράμα. A. Κατσιγιάννη: Νεοελληνικός «Βαγνερισμός» (Ο Βάγκνερ στη νεοελληνική λογοτεχνία και κριτική). A. Κεχαγιά-Λυπουρλή: Εξωλογοτεχνικές περιπέτειες της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα: αποκαλύψεις τώρα. M. Μικέ: Ερωτική επιθυμία και εθνική ταυτότητα στον 19ο αιώνα. X. Ντουνιά: Όψεις του έρωτα στην ποίηση του K.Γ. Καρυωτάκη. Γ. Παπαθεοδώρου: Τόσο μακριά και τόσο κοντά. Τρία σημειώματα για τον Ροΐδη. M. Πεχλιβάνος: «Με την πέννα στο χέρι σκέφτομαι για τη συνέχεια της Νυχτερίδας»: στο εργαστήρι του Στρατή Τσίρκα. Π.Σ. Πίστας: Κοινοκτημοσύνη εκδοτικών ονείρων και προσπαθειών. Οι εκδόσεις «Χειρόγραφα» της Θεσσαλονίκης. A. Πολίτης: Πρώιμες βυρωνικές τύχες 1816-1820. A. Φραντζή: Τα αποσιωπημένα ποιήματα της Ελένης Βακαλό και άλλες είκοσι αξιοπρόσεχτες συνεργασίες που συμβάλλουν στην προσφορά του τόμου. Σύμφωνα με τον βίο και το ήθος του τιμωμένου δάσκαλου, ο αφιερωματικός αυτός τόμος επιδόθηκε σε μια σεμνή εκδήλωση στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης.