→ Λογοτεχνία → Σύμμεικτα

Yπερρεαλισμός, επανάσταση και εμπόριο

Ιnternational Herald Tribune, εφ. Καθημερινή, 11/5/2007

Όλοι όσοι έχουν δει σε κάποια από τις πολυάριθμες φωτογραφίες του, το έργο του Σαλβαντόρ Νταλί «Ο αστακός τηλέφωνο», αναρωτιούνται για το νόημά του. Δεν έχει κανένα, πέρα απ’ ό,τι δείχνει.

Εσωτερικές αντιφάσεις

Αυτή η παράλογη γοητεία των συσχετισμών όμως διαρκεί και ο «Αστακός τηλέφωνο» είναι ένα από τα κύρια εκθέματα της έκθεσης «Υπερρεαλιστικά αντικείμενα, Υπερρεαλισμός και Ντιζάιν», στο Μουσείο Αλβέρτου και Βικτωρίας, στο Λονδίνο. Είναι η πιο πρόσφατη της σειράς που το Μουσείο αφιερώνει στα διάφορα ρεύματα του ντιζάιν του 20ού αιώνα. Τα δημοφιλέστερα ήταν η Αρ Ντεκό και η Αρ Νουβό. Θα μπορούσε να πει κανείς, όπως γράφει η Αλις Ρόστχορν στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», ότι η έκθεση του Υπερρεαλισμού είναι ιδιαίτερα επίκαιρη τώρα που το υπερρεαλιστικό στυλ ή τουλάχιστον αυτό που επηρεάστηκε από το υπερρεαλιστικό κίνημα, σημειώνει μιαν επιστροφή.

Όπως λέει η εκ των διοργανωτών της έκθεσης, Γκισλέν Γουντ, μπορεί ο Υπερρεαλισμός να άσκησε μεγάλη επίδραση στο ντιζάιν της δεκαετίας του 1930 (ιδιαίτερα στη μόδα και τη διαφήμιση), η οποία έκτοτε κατά καιρούς επανακάμπτει, όμως, πώς πράγματι οι υπερρεαλιστές καλλιτέχνες ενεπλάκησαν με το εμπόριο, είναι κάτι το οποίο παραμένει δυσδιάκριτο.

Τη λέξη «υπερρεαλισμός» εφηύρε το 1917 ο ποιητής Γκιγιόμ Απολινέρ και την υιοθέτησε ο ομότεχνός του Αντρέ Μπρετόν, το 1924. Η έκθεση αρχίζει δύο χρόνια αργότερα από το ξεκίνημα εκείνο, με τα σκηνικά που σχεδίασαν ο Μαξ Ερνστ και ο Χοάν Μιρό για μια παράσταση του «Ρωμαίου και Ιουλιέτας», από τα ρωσικά μπαλέτα του Σερζ Ντιαγκίλεφ. Την πρεμιέρα διέκοψαν τα σφυρίγματα μιας ομάδας συγκεντρωμένων από τον Μπρετόν και τον ποιητή Λουί Αραγκόν, που διαμαρτύρονταν ότι ο Ερνστ και ο Μιρό ξεπούλησαν τις υπερρεαλιστικές ιδέες στο εμπόριο.

Ένας ναρκισσισμός

Οι εντάσεις αυτές δυνάμωσαν στη δεκαετία του 1930, όταν μερικοί υπερρεαλιστές με επικεφαλής τον Σαλβαντόρ Νταλί, άλλαξαν προσανατολισμό από τα λόγια και τις εικόνες, στη δημιουργία αντικειμένων για συλλέκτες αρχικά και κατόπιν για εμπορικούς πελάτες. Ο Υπερρεαλισμός έτσι μετατράπηκε σε μόδα, στα ρούχα και στη διακόσμηση. Ορισμένοι όπως ο φωτογράφος και ζωγράφος Μαν Ρέι και ο ίδιος ο Μπρετόν κατάφεραν να εργασθούν εμπορικά, δίχως να εγκαταλείψουν τις αρχές του Υπερρεαλισμού. Και έγιναν κάποιες γόνιμες συνεργασίες όπως μεταξύ της σχεδιάστριας μόδας Ελσας Σκιαπαρέλι και του Νταλί, του Αραγκόν και της Μερέ Οπενχάιμ και του σχεδιαστή εσωτερικών χώρων Ζαν Μισέλ Φρανκ με τον Μαν Ρέι και τον Αλμπέρτο Τζιακομέτι.

Κατά την Γκισλέν Γουντ, το πρόβλημα του υπερρεαλισμού εμφανίζεται όταν παύει να είναι μια καινούργια προσέγγιση, αλλά μετατρέπεται σε παστίς. Αυτό υπήρξε ακριβώς το πρόβλημά του μετά τη δεκαετία του 1930. Μολονότι η έκθεση εμπεριέχει δείγματα της δουλειάς μεταπολεμικών ντιζάινερ, όπως ο Ισάμο Νογκούτσι (ΗΠΑ) και ο Κάρλο Μολίνα (Ιταλία), από το 1940 και μετά ο Υπερρεαλισμός συνδέθηκε με την κιτς εμπορικότητα.

Κάθε καλλιτεχνικό κίνημα εμπορευματοποιείται λίγο πολύ, αλλά όχι τόσο όσο ο Υπερρεαλισμός. Ακόμη και στα πεζότερα δείγματα του Μοντερνισμού, υποβόσκει ο στόχος του της χρησιμοποίησης της τεχνολογία για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Ο Υπερρεαλισμός όμως είχε πάντα έναν ναρκισσισμό που ίσως εξηγεί το πόσο εύκολα κατέπεσε στην υπερβολή.