Δρόμοι

Ρούσσος Βρανάς, εφ. Τα Νέα, 4/5/2006

Ας υποθέσουμε...

... πως θα ήταν στο χέρι μας κάποια στιγμή (ο μη γένοιτο) να θυσιάσουμε μια ζωή για να σώσουμε πέντε. Τι θα έπρεπε να κάνουμε; Σε τέτοια ηθικά «πειράματα» της μορφής «Τι θα συνέβαινε, αν...» επιδίδονται οι φιλόσοφοι και βασανίζουν τους κοινούς θνητούς. Ένα από τα πιο γνωστά - που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό του BBC - είναι ο βιολιστής της Τόμσον.

Μια μέρα...

... ξυπνάτε σε ένα νοσοκομείο. Στο διπλανό κρεβάτι βρίσκεται ένας βιολιστής παγκοσμίου φήμης, που είναι συνδεδεμένος μαζί σας με σωλήνες και συσκευές. H ζωή του εξαρτάται από τη δική σας. Όμως διαπιστώνετε με φρίκη πως έχετε απαχθεί από μέλη της Εταιρείας Φίλων Μουσικής που για να αποτρέψουν τον θάνατο του αγαπημένου τους μουσικού, τον διασωλήνωσαν μαζί σας. Έχετε άραγε υποχρέωση να μείνετε συνδεδεμένος μαζί του; Αν μείνετε έτσι καθηλωμένος στο πλευρό του, θα γίνει τελείως καλά μέσα σε εννέα μήνες. Κι εσείς μάλλον δεν θα πάθετε τίποτα. Κανείς άλλος δεν μπορεί να τον σώσει εκτός από εσάς. Έχετε ηθική υποχρέωση να το δεχτείτε; H δημιουργός αυτού του πειράματος Τζούντιθ Τζόνσον πιστεύει ότι η απάντηση σε αυτό είναι αρνητική. Θα ήταν βέβαια μεγαλόψυχο εκ μέρους σας αν το δεχόσασταν, αλλά δεν έχετε καμιά ηθική υποχρέωση να μείνετε στο πλευρό του βιολιστή, έστω κι αν αυτό σημαίνει πως θα πεθάνει.

Το σενάριο...

... αυτό που μοιάζει τόσο παράδοξο έχει άραγε καμιά σχέση με τον πραγματικό κόσμο; H Τόμσον χρησιμοποίησε αυτό το πείραμα για να δείξει πως μια έγκυος γυναίκα δεν είναι υποχρεωμένη να φέρει στον κόσμο το μωρό της, αν προηγουμένως έχει πάρει κάθε λογικό μέτρο για να αποφύγει να μείνει έγκυος (είναι δηλαδή ένα επιχείρημα υπέρ της άμβλωσης). Ο βιολιστής αντιπροσωπεύει το μωρό και εσείς - στο κρεβάτι του νοσοκομείου - παίζεται τον ρόλο της μητέρας. Αν πιστεύετε πως είναι αποδεκτό να αποσυνδεθείτε από τον βιολιστή, αλλά πως δεν είναι αποδεκτό να διακόπτεται μια ανεπιθύμητη κύηση, τότε ποια είναι η ηθική διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις δυο περιπτώσεις; Και στις δυο καταστάσεις είναι στο χέρι σας να σώσετε έναν άνθρωπο, αναλαμβάνοντας μια υποχρέωση για εννέα μήνες.

Το κακό...

... (ή το καλό) με αυτά τα φιλοσοφικά πειράματα, ιδιαίτερα όταν αφορούν ηθικά ζητήματα, είναι πως σπάνια μπορεί να δοκιμαστούν σε πραγματικούς ανθρώπους. Όπως ας πούμε το πείραμα με το τραμ. Ένα τραμ ξεφεύγει από την πορεία του. Στον δρόμο του βρίσκονται πέντε άνθρωποι που είναι βέβαιο πως θα σκοτωθούν, αν εσείς, ένας παρατηρητής, δεν πατήσετε ένα διακόπτη που θα εκτρέψει το τραμ σε μια άλλη γραμμή, όπου θα σκοτωθεί ένας μόνο άνθρωπος. Τι πρέπει να κάνετε; (Μη σπεύσετε να απαντήσετε. Άλλωστε σε κάτι τέτοια δεν απαντούν ξεκάθαρα ούτε οι φιλόσοφοι. Αυτοί μόνο ερωτήματα ξέρουν να βάζουν).