Πλάτων, ο εξτρεμιστής

Μιχάλης Μητσός, εφ. Τα Νέα, 29/9/1999

Πλάτων, ο ουτοπιστής. Πλάτων, ο εξτρεμιστής. Πλάτων, ο επίκαιρος. Πλάτων, ο αδικημένος;

Πλάτων. Η «Πολιτεία» του είναι η πρώτη μεγάλη ουτοπία

Ο Μάριο Βετζέτι δεν έχει καμιά αμφιβολία: η «Πολιτεία» του Πλάτωνος είναι ένα έργο μη χριστιανικό ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, ένα έργο βαθιά αντιφιλελεύθερο και μη δημοκρατικό ­ στη δίκαιη κοινωνία που οραματίζεται, αυτοί που κυβερνούν είναι οι φιλόσοφοι. Ο Αριστοτέλης το είχε καταδικάσει, αναγκάζοντας όλο τον αρχαίο κόσμο να τον ακολουθήσει. Ο Μαρξ δεν έκρυβε την απέχθειά του για τον Πλάτωνα, και ειδικά για το συγκεκριμένο έργο. Και όμως, λέει ο Βετζέτι, ένας συγγραφέας που έχει ασχοληθεί πολύ με την αρχαία ιατρική: η «Πολιτεία» έχει σήμερα ιδιαίτερη επικαιρότητα, αφού η πολιτική, η ηθική, η σύγχρονη σκέψη, έχουν ανάγκη από μια ριζοσπαστική ουτοπική ανάσα.

Ο Πλάτων δεν ήταν κανένας αφελής ουτοπιστής, λέει ο Ιταλός καθηγητής σε συνέντευξή του στη «Ρεπούμπλικα». Δεν ήταν ηθικολόγος, δεν κήρυσσε, όπως συμβαίνει τόσο συχνά σήμερα, ότι πρέπει να υπάρχουν στον κόσμο καλοί και κακοί. Γνώριζε καλά τα αντεπιχειρήματα ­ αρκεί να δει κανείς τον ρόλο που έχει στην «Πολιτεία» ένας άνθρωπος σαν τον Θρασίμαχο. Το έργο του είναι επιπλέον ένας στοχασμός γύρω από την εξουσία, γύρω από το ποιος διοικεί και ποιος κατέχει τη δύναμη, ενώ αναλύει και τις προϋποθέσεις για να είναι μια εξουσία δίκαιη και άρα να αποτελεί εγγύηση της ευτυχίας.

Ο δεκάτομος διάλογος έχει όμως ενδιαφέρον και σε ό,τι αφορά τον ρόλο της γυναίκας. Ο Πλάτων αντιμετωπίζει την οικογένεια ως εχθρό, θεωρώντας την ένα χώρο ιδιωτικοποίησης των αισθημάτων. Ένα τέτοιο περιβάλλον απαγορεύει τη χειραφέτηση της γυναίκας, που για να γίνει ίση με τον άνδρα πρέπει να βγει από την οικογένεια και να ζήσει σε μια κοινότητα με άλλους κανόνες. Μια τέτοια κοινότητα προτείνει ο αγαπημένος μαθητής του Σωκράτη. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η ανάγνωση του Πλάτωνος είναι πολύ πιο «ιδεολογική» από εκείνη του Αριστοτέλη. Και, οπωσδήποτε, πιο παθιασμένη. Σ' ολόκληρο το έργο του, η σχέση ανάμεσα στη λογική και το πάθος παίζει θεμελιώδη ρόλο. Ο Αριστοτέλης, αντίθετα, χρησιμοποιεί και διδάσκει μια λογική που στερείται πάθους.

Ο πλατωνισμός έχει πολλές διαστάσεις. Υπάρχει ένας ναζιστικός πλατωνισμός, ένας αριστερός πλατωνισμός, καθώς και μια πνευματιστική διάσταση που δίνει έμφαση στην αθανασία της ψυχής, τις ιδέες, τους δύο κόσμους κ.λπ. Σε τελευταία ανάλυση, όμως, αν είχε να διαλέξει, με ποιον θα έβγαινε ο Μάριο Βετζέτι για να φάει, με τον Πλάτωνα ή με τον Αριστοτέλη; «Από ιστορική άποψη, ο Πλάτων ήταν ο τελευταίος αριστοκράτης σοφός, ενώ ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος μεγάλος καθηγητής φιλοσοφίας. Για τον λόγο αυτό, ο Πλάτων φαντάζει χωρίς αμφιβολία στα μάτια μας ελαφρώς αρχαϊκός, ενώ ο Αριστοτέλης είναι πιο μοντέρνος. Αναγκαστικά, έτσι, θα βγαίναμε με τον μαθητή, όχι με τον δάσκαλο».