Μετεωρίτικες μονές

Συμβολή στον απαιτούμενο και ευκταίο διάλογο

Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 26/5/2017 & 2/6/2017 & 9/6/2017

Εισαγωγή

Το τελευταίο διάστημα έχει ξεσπάσει στην περιοχή μας μια διαμάχη, με κύριους εμπλεκόμενους από τη μια μεριά τους αναρριχητές κι απʼ την άλλη τις μοναχές και τους μοναχούς των μετεωρίτικων μονών, που μόνο καλό δεν κάνει ούτε στους ίδιους τους εμπλεκόμενους ούτε -πολύ περισσότερο- στον τόπο μας.

Δεν ήταν όμως πάντα τα πράγματα έτσι. Ανέκαθεν υπήρχε μια συνεργασία και μια αρμονία στις σχέσεις των δύο αυτών πλευρών. Ήδη στα μέσα του 14^ου αιώνα ο άγιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, φεύγοντας από τη σπηλιά που ζούσε στις υπώρειες του βράχου της Αγίας Μονής και ψάχνοντας άλλο καταλληλότερο και ησυχαστικότερο τόπο ασκητικής βιοτής, επέλεξε τον Πλατύλιθο, όπου αργότερα κτίστηκε η περιώνυμη μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, ζήτησε τη βοήθεια κάποιου ντόπιου αναρριχητή (ἀναβάτη) κι έτσι κατόρθωσε να ανέβει στον μεγαλομετεωρίτικο βράχο.¹

Αλλά και προς το τέλος του 14^ου αιώνα, και συγκεκριμένα γύρω στα 1390 ο μοναχός Δωρόθεος, πρώτος κτίτορας και οικιστής της μονής της Υψηλοτέρας, εγκαταβίωνε στο Σπήλαιο του αρχιμανδρίτη Μακαρίου «παρὰ τὸ Πηγάδιον», στον βράχο του Στύλου Σταγών. Επειδή όμως βρισκόταν κοντά σε πηγή από την οποία έπαιρναν νερό οι κοπέλες του Καστρακίου και σκανδαλιζόταν, επέλεξε με τη συμβουλή του Ιωάσαφ, δεύτερου κτίτορος του Μεγάλου Μετεώρου, και με τη σύμφωνη γνώμη του επισκόπου Σταγών, τον υψηλό και δυσπρόσιτο βράχο νοτιοανατολικά του Μεγάλου Μετεώρου, τον βράχο της Υψηλοτέρας. Για να τον βοηθήσει στην ανάβαση στον ψηλό και απόκρημνο βράχο ο δυνατός και παράτολμος² Δωρόθεος προσέλαβε έναν «λαμβάμονα», έναν ειδικό δηλαδή ντόπιο αναρριχητή, που τον βοήθησε στην ανέγερση της μονής στον δυσανάβατο βράχο, ύψους περίπου εκατό μέτρων. Αρχικά, μετέφεραν στις υπώρειες του βράχου τα υλικά που χρειαζόταν και στη συνέχεια κατασκεύασαν την κλίμακα ανόδου, την ανεμόσκαλα δηλαδή, καθώς και δίχτυ από σχοινιά, με το οποίο ανέβασαν τα απαραίτητα. Έπειτα, ο Δωρόθεος οικοδόμησε κελιά καθώς και ναό προς τιμήν της υπεραγίας Θεοτόκου.³

Πάτρια. Κώδικας 25 Μεγάλου Μετεώρου, φύλλο 217v, όπου διαβάζουμε την ιστορία του Δωροθέου

Αλλά και πιο πρόσφατα, και μάλιστα τρεις φορές, στα 1972, 2013 και 2014 αναρριχητές βοήθησαν μοναχούς να ανέβουν στην ιερά μονή Γρηγορίου στο Πυξάρι, όπου τελέστηκε η Θεία Λειτουργία στην αλειτούργητη για αιώνες μονή, ενώ το 2016 τούς συνέδραμαν στην ανάβασή τους στην Αγία Μονή.

Αλλά και στις εργασίες που γίνονται για τη στερέωση και αρμολόγηση των εξωτερικών τοίχων των μοναστηριών η βοήθεια των αναρριχητών είναι αναντικατάστατη.

Και πόσες φορές, όσοι περπατούμε στα μετεωρικά μονοπάτια, δεν έχουμε δει περιπατητές και αναρριχητές, πολλές φορές αλλοδαπούς, με μια σακούλα στο χέρι να καθαρίζουν από σκουπίδια το μονοπάτι;⁴ Αλλά και πόση εντύπωση μου έκανε η απάντηση μετεωρίτισσας μοναχής, όταν είδε αναρριχητές να σκαρφαλώνουν στον απέναντι βράχο και τη ρώτησαν τι προτίθεται να κάνει: «προσεύχομαι να μην πέσουν τα παιδάκια από το βράχο!»

Επειδή λοιπόν η πλειοψηφία των ντόπιων κατοίκων, σχεδόν στο σύνολό τους, χαιρόμαστε να βλέπουμε την αρμονική για αιώνες και αγαστή σχέση των δύο πλευρών, για το καλό του τόπου και για την επάνοδο της ηρεμίας στην περιοχή, καλούμε τις δύο πλευρές σε ειλικρινή και άδολο διάλογο. Οπωσδήποτε, το καλό του τόπου, ιδίως στις δύσκολες μέρες που περνάμε, προέχει όλων.

Σαν μικρή συμβολή στη διάλογο, ακολουθεί μια λίστα με τα 41 μοναστήρια, σκήτες και προσευχάδια⁵ που υπήρξαν στο χώρο των Μετεώρων, τις ακριβείς συντεταγμένες, για όσα είναι γνωστή η θέση τους, τις άλλες ονομασίες που κατά καιρούς ήταν γνωστά καθώς και σύντομες πληροφορίες για όσα είναι στους περισσότερους άγνωστα.⁶

Κατάστιχον διὰ τὴν ἀποκοπὴν τῶν κελλιωτῶν

Μετεωρικές μονές

1. Μονή Μεγάλου Μετεώρου

2. Μονή Βαρλαάμ

3. Μονή Αγίου Στεφάνου

4. Μονή Ρουσάνου

5. Μονή Αγίας Τριάδος

6. Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά

7. Ερημητήριο του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη

Άλλες ονομασίες

• Παλαιομονάστηρο

Μέσα σε μια σπηλιά που βρίσκεται στο μονοπάτι ανόδου προς την μονή του Αγίου Πνεύματος και στην νοτιοανατολική πλευρά του βράχου του Στύλου Σταγών υπάρχει «τὸ ἐρημητήριο τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου» του Μετεωρίτη (39.717172, 21.622431),⁷ σε ύψος τριάντα μέτρων πάνω από τη συνοικία «Κούκος» του Καστρακίου. Πρόκειται για το δεύτερο σπήλαιο (μετά από το πρώτο ερημητήριό του στη βορειοδυτική πλευρά του βράχου) που ασκήτευσε για μικρό χρονικό διάστημα ο όσιος Αθανάσιος, όταν στα 1334 μαζί με τον γέροντά του Γρηγόριο κατέφυγαν στους βράχους των Σταγών.

8. Σπήλαιο του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη

Δίπλα από το διαλυμένο μοναστήρι της Αγίας Μονής, στα ριζά του βράχου προς τα βορειοανατολικά, βρίσκεται μέχρι σήμερα το σπήλαιο του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη (39.724027, 21.627965), στο οποίο κατοίκησε για ένα διάστημα ο άγιος,⁸ πριν αποσυρθεί στον Πλατύλιθο του Μεγάλου Μετεώρου. Στο σπήλαιο μάλιστα αυτό δέχτηκε, όταν του επιτέθηκαν ληστές, και τη βοήθεια του μοναχού Βαρλαάμ, του κτίτορα της ομώνυμης μονής, που τότε μόναζε στο βράχο της Αγίας Μονής.

9. Μονή προσκυνήσεως της αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου

Άλλες ονομασίες

• Άλτσος ή Άλσος

Βορειοανατολικά της Καλαμπάκας και ακριβώς πάνω απʼ αυτή (39.712752, 21.629524), δίπλα στον βράχο της Αϊάς και απέναντι από τον βράχο της Αγίας Τριάδας υψώνεται ο τεράστιος βράχος του Άλτσου. Η ονομασία Άλτσος προήλθε από την παραφθορά της λέξης ἅλυσος / ἅλυσις, καθότι στην κορυφή του βράχου υπήρχε η μονή προσκυνήσεως της Αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου (εορτάζει στις 16 Ιανουαρίου). Σήμερα σώζονται ελάχιστα ερείπια.

10. Μονή Αγίου Αντωνίου

Βορειοανατολικά του ναού Γενεσίου της Θεοτόκου στην περιοχή των Κοφινίων και στη νότια πλευρά του βράχου Πυξάρι βρίσκεται η μονή του Αγίου Αντωνίου (39.712166, 21.621643).

11. Μονή Αγίων Αποστόλων

Άλλες ονομασίες

• Αϊά ή Αγιά

Βόρεια της Καλαμπάκας και ακριβώς πάνω απʼ αυτήν (39.711703, 21.625157) υψώνεται ένας τεράστιος βράχος 400 περίπου μέτρων σε ύψος. Πρόκειται για την Αγιά ή Αϊά· σε σπηλιά που βρίσκεται λίγο πιο κάτω από την κορυφή του ήταν κτισμένη η μονή των Αγίων Αποστόλων. Η ονομασία του βράχου προέρχεται από την τουρκική λέξη aya που σημαίνει «παλάμη», καθώς ο βράχος από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία φαίνεται να έχει τέτοιο σχήμα. Στην ονομασία του βράχου πρέπει να έπαιξε ρόλο και η τούρκικη ονομασία της λέξης βράχος, που είναι kaya, ενώ κι απ’ την ονομασία του μοναστηριού στην τοπική διάλεκτο προκύπτει επίσης το όνομα: Άγιοι Απόστολοι > Αϊ-Απόστολοι > Αϊά.

12. Μονή των Αγίων Αποστόλων

Άλλες ονομασίες

• Του Καλλίστου
• Κάλλιστρον
• Καλλίστρα

Πίσω από το βράχο της Παλαιοπαναγιάς στη Μήκανη βρίσκεται ο βράχος Καλλίστρα. Πάνω σʼ αυτόν ήταν κτισμένη η μονή Αγίων Αποστόλων Καλλίστου. Σήμερα μπορούμε να δούμε στη νότια πλευρά του βράχου μόνο κάποια υπολείμματα ξυλοδοκών.

13. Ασκητήριο οσίου Γρηγορίου

Βορειοανατολικά του ναού Γενεσίου της Θεοτόκου στην περιοχή των Κοφινίων, στη νότια πλευρά του βράχου Πυξάρι και πάνω από τη μονή του αγίου Αντωνίου προς τα βορειοδυτικά βρίσκεται το τρισπήλαιο ασκητήριο του οσίου Γρηγορίου (39.712271, 21.621536).

14. Μονή Αγίου Γεωργίου Μαντιλά

Άλλες ονομασίες

• Σπήλαιο Γρηγορίου του Στυλίτη

Απέναντι από την Παναγία τη Δούπιανη και στη βορειοδυτική πλευρά του βράχου του Στύλου Σταγών βρίσκεται μέσα σε αβαθή σπηλιά μήκους 15 μέτρων και βάθους 4-5 μέτρων στο κέντρο της, σε απόσταση 30 περίπου μέτρων από το έδαφος, το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου (39.718336, 21.622516), του επονομαζόμενου Μαντιλά, ακριβώς πάνω από το χωριό Καστράκι.

15. Μονή Αγίου Δημητρίου (Υπαπαντής)

Στα Μετέωρα υπάρχουν δύο ιερές μονές προς τιμήν του Αγίου Δημητρίου: η πρώτη βρίσκεται στην περιοχή της Δούπιανης, ενώ η δεύτερη βορειοανατολικά της μονής Αναλήψεως του Σωτήρος ή Υπαπαντής και στον ίδιο βράχο μʼ αυτή (39.733470, 21.630868). Στα 1808 η μονή έγινε το στρατηγείο και το ορμητήριο του παπα-Θύμιου Βλαχάβα, στην επανάσταση που επιχείρησε εναντίον του Αλή πασά των Ιωαννίνων.

16. Μονή Αγίου Δημητρίου (Δούπιανης)

Βγαίνοντας από το χωριό Καστράκι με κατεύθυνση προς τα Μετέωρα, στα αριστερά μας συναντούμε τον βράχο της Δούπιανης, στη βορειοανατολική πλευρά του οποίου βρίσκεται η μονή Παντοκράτορος κι ακριβώς από κάτω της το μονύδριο του Αγίου Δημητρίου της Δούπιανης (39.722322, 21.621405), διαφορετικό από την μονή του Αγίου Δημητρίου στο βράχο της Υπαπαντής.

17. Μονή Παναγίας Δούπιανης

Άλλες ονομασίες

• Ζωοδόχος Πηγή

Λίγο πριν βγούμε από το χωριό Καστράκι με κατεύθυνση προς τα Μετέωρα, στα αριστερά μας συναντούμε τον ναΐσκο της Παναγίας της Δούπιανης (39.721072, 21.619516) και πίσω του τον βράχο της Δούπιανης, με ύψος εκατό περίπου μέτρα, στον οποίο βρίσκονταν τρία μοναστήρια: η μονή Παναγίας Δούπιανης, η μονή Παντοκράτορος και η μονή Αγίου Δημητρίου της Δούπιανης.⁹ Η λέξη Δούπιανη έχει σλαβική αρχή και σημαίνει βαθούλωμα, σπηλιά.¹⁰ Η μονή Παναγίας της Δούπιανης, που ήταν κτισμένη στην ανατολική πλευρά του βράχου της Δούπιανης σʼ ένα από τα σπήλαια, σήμερα δεν σώζεται.

18. Μονή Αγίου Ευστρατίου

Για το μοναστήρι του αγίου Ευστρατίου δεν έχουμε πολλές αναφορές ή πληροφορίες. Ο Ιωάννης Παπασωτηρίου εικάζει πως βρίσκεται στο βράχο της Σουρλωτής,¹¹ πάνω από το Καστράκι, όπου έχουν εντοπιστεί, όπως αναφέρει, ερείπια παλαιού ασκητηρίου.¹² Το ίδιο επαναλαμβάνουν και αποδέχονται κι άλλοι μελετητές.

Η μόνη βεβαιωμένη αναφορά που έχουμε για τη μονή βρίσκεται στο βιβλίο του πρώην ηγουμένου της μονής του Μεγάλου Μετεώρου Πολύκαρπου Ραμμίδη στο βιβλίο του Τα Μετέωρα, όπου αναφέρεται πως το μοναστήρι του Αγίου Ευστρατίου βρίσκεται σε ψηλό βράχο, όμοιο και κοντινό με το βράχο της μονής των Ταξιαρχών, και πως στις μέρες του (1882) είχαν ήδη περάσει πολλά χρόνια που ήταν ερημωμένο και κατεστραμμένο.¹³

Λαξευμένη σκάλα στην ανατολική πλευρά του βράχου του Αγίου Ευστρατίου

Διαβάζοντας όμως την πληροφορία του ηγουμένου Πολύκαρπου Ραμμίδη αντιλαμβανόμαστε πως η μονή βρισκόταν δίπλα στη μονή των Ταξιαρχών,¹⁴ σε βράχο όμοιο και γειτονικό σʼ αυτή, καθότι αναφέρονται μαζί. Πράγματι, με επιτόπια αυτοψία που κάναμε με τον αναρριχητή και γνώστη της περιοχής Κώστα Λιώλιο και κατόπιν υποδείξεών του, εντοπίσαμε λαξευμένη κλίμακα ανόδου στο βράχο που βρίσκεται δυτικά της μονής Ταξιαρχών, στη θέση 39.717349, 21.634427. Η λαξευμένη κλίμακα διευκολύνει την ανάβαση στο βράχο, ταυτόχρονα όμως προσφέρει εύκολη πρόσβαση σε επιδρομέα, που θα θελήσει να λεηλατήσει. Γιʼ αυτό και διατηρήθηκε μόνο τριακόσια έτη, που αναφέρει ο Πολύκαρπος Ραμμίδης, και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει άλλο ίχνος της πλην της κλίμακας αυτής.

19. Μονή των Αγίων Θεοδώρων

Λίγο πιο μακριά από το κύριο σύμπλεγμα των μετεωρίτικων βράχων και σε απόσταση 10 περίπου χιλιομέτρων από το κέντρο της Καλαμπάκας βρίσκεται η μονή των Αγίων Θεοδώρων (39.663677, 21.694746). Είναι χτισμένη πάνω σʼ ένα μικρό βράχο 180 μέτρων περίπου, ίδιας σύστασης με τους μετωρίτικους.

20. Μονή Θεοστηρίκτου

Δεν είναι γνωστό πού βρισκόταν η μονή Θεοστηρίκτου, καθότι δεν σώζονται αρκετά ιστορικά στοιχεία ή άλλες μαρτυρίες για τη θέση της. Τοποθετείται γενικά στους μετεωρίτικους βράχους κοντά στο βράχο του Στύλου Σταγών και για κάποιο διάστημα ανήκε στην σκήτη του Μεγάλου Μετεώρου.

21. Μονή Καλλιστράτου

Άλλες ονομασίες

• Μονὴ Σωτῆρος Χριστοῦ

Δεν είναι γνωστό πού βρισκόταν η Μονή Καλλιστράτου, καθότι δεν σώζονται αρκετά ιστορικά στοιχεία ή άλλες μαρτυρίες για τη θέση της. Τοποθετείται γενικά στους μετεωρίτικους βράχους κοντά στις μονές Ρουσάνου και Αγίου Νικολάου Αναπαυσά.

22. Κελί του Κωνστάντιου

Άλλες ονομασίες

• Ασκητήριο της Παναγίας
• Τρανή Εκκλησιά

Κάτω δεξιά ο ναός του Αγίου Νικολάου Καστρακίου και πάνω αριστερά το Κελί του Κωνστάντιου

Ανατολικά του Καστρακίου, στον Κούκο μαχαλά, και στις υπώρειες του βράχου Σουρλωτή, μέσα σʼ ένα κατάφυτο τοπίο, βρίσκεται ο Ναός της Παναγίας, που είναι γνωστός ως Κελί του Κωνστάντιου (39.714255, 21.625002). Στα νοτιοδυτικά του βρίσκεται ο κοιμητηριακός καστρακινός ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ σε κοντινή απόσταση στα νοτιοανατολικά του δεσπόζει ο βράχος Αδράχτι και στα νοτιοδυτικά του το Πυξάρι.

23. Σπήλαιο του αρχιμανδρίτη Μακαρίου παρά το Πηγάδιον

Ο βράχος Στύλος Σταγών με το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου

Όπως διαβάζουμε στον κώδικα 25 της μονής Μεγάλου Μετεώρου,¹⁵ βόρεια του βράχου Στύλος Σταγών¹⁶ υπήρχε σπήλαιο, στο οποίο κατέβηκε από πάνω από το βράχο και εγκαταβίωσε σʼ αυτό αρχικά, στα 1340/1, ο τέως τζάκων, δηλαδή καστροφύλακας του κάστρου¹⁷ των Σταγών Πασχάλης, και αργότερα ο ιερομόναχος Μανασσής, που στη συνέχεια έγινε αρχιμανδρίτης και μετονομάστηκε Μακάριος. Προσωπική μου γνώμη είναι πως το σπήλαιο αυτό πρέπει να ταυτιστεί με το σπήλαιο του αγίου Γεωργίου του Μαντιλά, το μόνο που υπάρχει σʼ αυτή την περιοχή και ανταποκρίνεται στα λεγόμενα των πηγών.¹⁸

24. Μονή Αγίου Μοδέστου

Χαλάσματα στο Μόδι

Άλλες ονομασίες

• Μόδι

Πίσω από το βράχο του Άλτσου στα βορειοανατολικά της Καλαμπάκας βρίσκεται ο μεγάλος βράχος του Μοδέστου ή Μόδι, όπως είναι περισσότερο γνωστός. (39.714796, 21.629437) Η ονομασία του βράχου οφείλεται στο μοναστήρι του Αγίου Μοδέστου που υπήρχε στην κορυφή του αλλά και στο σχήμα του, που μοιάζει με μόδι, λέξη που σημαίνει «δοχείο με το οποίο υπολογίζεται ο όγκος δημητριακών».¹⁹

25. Αγία Μονή

Άλλες ονομασίες

• Νέα Μονή
• Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου
• Μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου
• Κελί του Βαρλαάμ

Απέναντι από τη μονή Ρουσάνου, προς τα νοτιοδυτικά (39.723969, 21.627943), στην περιοχή που ονομάζεται Στέρνα, βρισκόταν το μοναστήρι της Αγίας Μονής, επάνω σε μονόλιθο βράχο. Στα νοτιοδυτικά της βλέπουμε τη μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, βορειοανατολικά της τη μονή Βαρλαάμ και βόρεια δίπλα της τη μονή Υψηλοτέρας.

Στον καιρό της ιταλογερμανικής κατοχής η μονή υπέστη μεγάλα πλήγματα, γεγονός που έδωσε τη χαριστική βολή στο ήδη ημιερειπωμένο μοναστήρι. Ο βυζαντινολόγος Νίκος Βέης γράφει: «Η Αγία Μονή φαίνεται ότι υπέστη ζημίας εκ βομβαρδισμού, αλλʼ αύται δεν δύνανται ασφαλώς να καθορισθώσι, διότι η μονή αύτη είναι άβατος».²⁰

26. Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου

Άλλες ονομασίες

• Του Μπουνήλα
• Παλαιομονάστηρο

Στην ευρύτερη περιφέρεια της Βλαχάβας βρίσκεται η μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, στη θέση Μπουνήλα, όπως ονομάζεται το μέρος αυτό από τους ντόπιους, όπου υπάρχουν βράχια της ίδιας σύστασης με τα μετεωρίτικα. Η περιοχή γενικά ονομάζεται Παλαιομονάστηρο. Η λέξη Μπουνήλα πρέπει να προέρχεται από τη σλαβική бунило (бунила στη γενική πτώση), που σημαίνει παραλήρημα. Κάτω από τον βράχο βρίσκονται ελάχιστα ερείπια τοίχων μονής.

27. Σπήλαιο του παπα-Νεοφύτου παρά το Πηγάδιον

Στύλος Σταγών

Άλλες ονομασίες

• Σπήλαιο του παπα-Νεοφύτου εἰς τὸ Πηγάδιον

Στο βράχο του Στύλου Σταγών, σε σπήλαιο που δεν ξέρουμε πού ακριβώς ήταν, στη θέση Πηγάδιον, βρισκόταν το σπηλαιώδες μονύδριο του παπα-Νεοφύτου παρά το Πηγάδιον. Ο παπα-Νεόφυτος ταυτίζεται τον κτίτορα των μονών Παντοκράτορος και Αγίου Δημητρίου Δούπιανης ιερομόναχο Νεόφυτο, που διαδέχτηκε τον Νείλο ως «Πρῶτος» της Σκήτης της Δούπιανης στα 1380/1. Ο Νεόφυτος και ο Νείλος θεωρούνται οι κτίτορες, οι συνιδρυτές του σπηλαιώδους αυτού μονυδρίου.

Στα 1343/4 τα δύο σπηλαιώδη μονύδρια που βρισκόταν στη θέση Πηγάδιον του Στύλου Σταγών, του αρχιμανδρίτη Μακαρίου και του παπα-Νεοφύτου, αποσπάστηκαν από την κυριότητα του Στύλου Σταγών και υπήχθησαν στη σκήτη της Δούπιανης. Αυτό συνέβη λόγω παραπόνων των δουπιανιτών μοναχών προς τον άρχοντα του κάστρου των Σταγών Θεόδωρο Ορφανοϊωάννη και ίσως ήταν η αφορμή να φύγει από τα Μετέωρα για την Κωνσταντινούπολη ο Γρηγόριος ο Στυλίτης, γέροντας και πνευματικός του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη. Στα 1362 όμως ο Συμεών Ούρεσης Παλαιολόγος με πρόσταγμά του²¹ επέστρεψε στην κυριότητα του Στύλου τα δύο αυτά μονύδρια.

Προσωπική μας άποψη είναι πως το μονύδριο αυτό πρέπει να βρισκόταν στο σπήλαιο που σήμερα ονομάζεται Φυλακές των Καλογέρων ή Ογλάς.²²

28. Μονή Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα

Άλλες ονομασίες

• Αγίου Νικολάου του Κοφινά

Βόρεια της Καλαμπάκας, στα δυτικά του τεράστιου βράχου της Αϊάς και στην ανατολική πλευρά της περιοχής των Κοφινίων βρίσκεται σε ύψος 55 μέτρων περίπου το μονύδριο του Αγίου Νικολάου του Κοφινά ή Μπάντοβα πάνω στον ομώνυμο βράχο. (39.710731, 21.622125) Η λέξη Μπάντοβας προέρχεται από την σλαβική λέξη пад, που σημαίνει «πτώση». Στη γενική του πληθυντικού μάλιστα η λέξη είναι падова: των πτώσεων. Η σλαβική λέξη προέρχεται από την πρωτοσλαβική πρόθεση *podъ (*po +‎ *-dъ ), που σημαίνει «υπό, κάτω από». Αρχικά η λέξη θα ήταν Πάντοβας. Ο τύπος Μπάντοβας θα προήλθε, όπως σε πολλές άλλες περιπτώσεις συμβαίνει, από την αιτιατική: τον Πάντοβα, τομΠάντοβα → ο Μπάντοβας.²³

29. Μονή Αγίου Νικολάου της Πέτρας

Άλλες ονομασίες

• Αγίου Νικολάου της Σκάλας

Βόρεια της Καλαμπάκας, στα δυτικά του τεράστιου βράχου της Αϊάς και στην νοτιοανατολική πλευρά της περιοχής των Κοφινίων βρισκόταν το μονύδριο του Αγίου Νικολάου της Πέτρας (39.710824, 21.621164) πάνω στον βράχο του Μπάντοβα και στα δυτικά της μονής Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα.

30. Μονή Παναγίας

Άλλες ονομασίες

• Γενεσίου της Θεοτόκου

Léon Heuzey

Ο γάλλος αρχαιολόγος, αρχαιοδίφης και περιηγητής Léon Heuzey, που περιόδευσε το καλοκαίρι του 1858 τη Θεσσαλία για τη συλλογή και καταγραφή ιστορικο-φιλολογικού και αρχαιολογικού υλικού, αναφέρει και τη μονή Παναγίας («Παναγία») μεταξύ άλλων έντεκα μονών, για τις οποίες έλαβε γνώση από προφορικές μαρτυρίες.²⁴

Ο σημερινός ναός Γενεσίου της Θεοτόκου Κοφινίων

Ο Ιωάννης Παπασωτηρίου τοποθετεί τη μονή αυτή στη θέση που σήμερα βρίσκεται το ναΰδριο Γενεσίου της Θεοτόκου στην περιοχή των Κοφινίων, νοτιοανατολικά του Καστρακίου.²⁵ Δεν είμαστε όμως καθόλου σίγουροι πως υπήρχε εκεί τέτοια μονή, καθώς δεν έχουμε καμία άλλη γραπτή ή προφορική μαρτυρία.

Προσωπική μας εκτίμηση είναι πως πιθανόν το μονύδριο της Παναγίας να βρισκόταν στον παρακείμενο βράχο Αμπάρια, όπου έχουν εντοπιστεί διάφορα υπολείμματα που μαρτυρούν κατοίκηση, όπως μια μικρή στέρνα σε διαμπερή σπηλιά στο βράχο.

31. Μονή της Παναγίας της Μήκανης

Άλλες ονομασίες

• Παλαιοπαναγιά
• Παναγία η Σπηλαιώτισσα
• Τοῦ Κυρίλλου
• Παλαιόκαστρο

Επτά χιλιόμετρα βόρεια του χωριού Βλαχάβα και κοντά στον παραπόταμο του Πηνειού Ίωνα ή Μουργκάνη βρίσκεται η μονή της Παναγίας της Μήκανης ή Παλαιοπαναγιά σε υψόμετρο 600 περίπου μέτρων.²⁶

32. Μονή Παντοκράτορος

Άλλες ονομασίες

• Αναλήψεως του Κυρίου

Λίγο μετά την έξοδό μας από το χωριό Καστράκι με κατεύθυνση προς τα Μετέωρα, στα αριστερά μας συναντούμε τον βράχο της Δούπιανης, στη βορειοανατολική πλευρά του οποίου βρίσκεται η μονή Παντοκράτορος (39.722293, 21.621406). Πρόκειται για μια διαλυμένη πλέον μονή, τα ερείπια της οποίας, κυρίως τμήμα του πύργου ανόδου σʼ αυτή, είναι μέχρι σήμερα ορατά σε ύψος τριάντα περίπου μέτρων.

33. Κελί του Αγίου Αποστόλου Παύλου

Δεν είναι γνωστό πού βρισκόταν το Κελί του Αγίου Αποστόλου Παύλου, καθότι δεν σώζονται αρκετά ιστορικά στοιχεία ή άλλες μαρτυρίες για τη θέση του. Τοποθετείται γενικά στους μετεωρίτικους βράχους κοντά στη μονή Ρουσάνου.

Ερείπια στα Κελαράκια

 Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες ότι η μονή του Αγίου Παύλου ήταν κοντά στη μονή Ρουσάνου καθώς και στην Αγία Μονή, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως τα ερείπια που φαίνονται στη θέση Κελαράκια (39.72514, 21.63241) απέναντι από τη μονή Ρουσάνου και βορειοανατολικά της Αγίας Μονής θα μπορούσε να είναι η μονή του Αποστόλου Παύλου.

34. Πέτρα του Μετεώρου

Στα μέσα του 14^ου αιώνα τρεις μοναχοί, οι ιερομόναχοι Ἰλαρίων και Ἰάκωβος και ο μοναχός Γερβάσιος, ζήτησαν από τον όσιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη τον βράχο που λεγόταν Πέτρα του Μετεώρου, προκειμένου να δημιουργήσουν κάποιο κελλίο και να μονάσουν εκεί. Άγνωστο όμως παραμένει πού ακριβώς βρισκόταν η Πέτρα του Μετεώρου, σίγουρα όμως βρισκόταν κοντά στους βράχους του Μεγάλου Μετεώρου και του Βαρλαάμ.

35. Μονή Αγίου Πνεύματος

Πάνω από το χωριό Καστράκι δεσπόζει με δύο διακριτές κορυφές ύψους 300 περίπου μέτρων ο σφηνοειδής βράχος του Στύλου Σταγών, με διάφορες μονές και ασκητήρια σε αρκετές μεριές του. Στην κορυφή του και στη μέση ενός οροπεδίου βρίσκεται η μονή του Αγίου Πνεύματος (39.718285, 21.625010) με τον λαξευτό ναΐσκο των Ταξιαρχών.

36. Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

Νοτιοδυτικά της μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά βρίσκεται το ερειπωμένο και κατεστραμμένο σήμερα μονύδριο του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (39.723732, 21.624006). Από ψηλά διακρίνεται το περίγραμμα του διαλυμένου μοναστηριού καθώς και η κιστέρνα.

37. Μονή Αγίων Ταξιαρχών

Στα ανατολικά της μονής Ρουσάνου, στα βορειοδυτικά της Αγίας Τριάδας και κοντά στο βράχο της Ψαρόπετρας βρίσκεται ο βράχος πάνω στον οποίο υπήρχε παλιότερα η διαλυμένη σήμερα μονή των Ταξιαρχών (39.717067, 21.635697), διαφορετική από τον ναό των Ταξιαρχών που υπάρχει στη μονή του Αγίου Πνεύματος στον Στύλο Σταγών.

38. Μονή των Τριών Ιεραρχών

Δεν είναι γνωστό πού βρισκόταν το μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών, καθότι δεν σώζονται αρκετά ιστορικά στοιχεία ή άλλες μαρτυρίες για τη θέση του. Τοποθετείται γενικά στους μετεωρίτικους βράχους ανατολικά του Καστρακίου.

39. Μονή Υπαπαντής

Άλλες ονομασίες

• Αναλήψεως του Σωτήρος

Βόρεια της Καλαμπάκας και της μονής του Μεγάλου Μετεώρου, στη θέση 39.733771, 21.630126 και σε υψόμετρο 500 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας βρίσκεται η μονή Υπαπαντής ή Αναλήψεως του Σωτήρος.²⁷

40. Μονή Υψηλοτέρας

Άλλες ονομασίες

• Μονή της Θεοτόκου της Υψηλοτέρας Πέτρας
• Μονή των Καλλιγράφων
• Εισοδίων της Θεοτόκου
• Μονή του Δωροθέου

Στα νοτιοανατολικά της μονής του Μεγάλου Μετεώρου και νοτιοδυτικά της μονής Βαρλαάμ βρίσκονται πάνω σε πανύψηλο και δυσπρόσιτο βράχο, με πλάτος στην κορυφή του ένα περίπου στρέμμα, τα ερείπια της μονής Υψηλοτέρας (39.725090, 21.627798) Ένα από τα εναλλακτικά ονόματα της μονής είναι των Καλλιγράφων, διότι στα τέλη του 14^ου και στις αρχές του 15^ου αιώνα λειτουργούσε σʼ αυτή εργαστήριο κωδικογράφων - καλλιγράφων, όπως ο Νείλος Σταυράς, που συνέγραψε πάνω από 20 χειρόγραφους κώδικες, ο μοναχός Λάζαρος, ο ιερομόναχος Λαυρέντιος κ.α.

41. Φυλακές των Καλογέρων

Άλλες ονομασίες

• Παναγία των φυλακών
• Ογλάς

Νοτιοδυτικά της μονής Ρουσάνου και στη βορειοδυτική πλευρά του Στύλου Σταγών, δηλαδή του Αγίου Πνεύματος, βρίσκεται ένα τεράστιο σπήλαιο με τριγωνικό σχήμα, ύψους περίπου 60 μέτρων. Πρόκειται για τις Φυλακές των Καλογέρων. (39.720162,21.627118) Σήμερα δεν συναντάμε παρά υπολείμματα παλαιότερων κτισμάτων.

 Ιερές Μονές στην ευρύτερη περιοχή

1. Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Σιαμάδων
2. Ιερά Μονή Αγίων Ταξιαρχών Γλυκομηλιάς
3. Ιερά Μονή Αγίων Ταξιαρχών Ελαφίου
4. Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ανθούσας
5. Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βυτουμά
6. Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Σταγιάδων
7. Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Χρυσίνου
8. Ιερά Μονή Πέτρου και Παύλου Κλινοβού
9. Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία Χαλικίου
10. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Κρύας Βρύσης
11. Ιερά Μονή Υψώσεως Τιμίου Σταυρού Δολιανών
12. Μονύδριο Ζωοδόχου Πηγής Αγίου Δημητρίου Χασίων

Βιβλιογραφία

• Θεοτέκνη [Μητσικώστα] μοναχή, Το Πέτρινο Δάσος των Μετεώρων, τ. αʼ, Ιερά ασκητήρια, Άγια Μετέωρα 2010, σελ. 431.
• Κοτοπούλης Φώτης, Μετέωρα (- Καστράκι - Αιγίνιον), εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1973.
• Παπασωτηρίου Ιωάννης, Τα Μετέωρα, εκδ. Πανουργιά, Τρίκαλα 1934.
• Vlioras Spyridon, ἱMeteora. The lesser known and mysterious monasteries of Meteora, Kalabaka 2016 (iOs app).

Υποσημειώσεις